De secretaris-generaal van de Verenigde Naties, de Portugees António Guterres, is donderdag 21 en vrijdag 22 december in Nederland. Aanleiding is de sluitingsceremonie van het Joegoslaviëtribunaal in Den Haag en het gegeven dat Nederland vanaf 1 januari 2018 één jaar lid is van de Veiligheidsraad, het VN-orgaan dat verantwoordelijk is voor de handhaving van de internationale vrede en veiligheid.
De Veiligheidsraad telt vijftien zetels, waarbij alleen de vijf permanente leden, Rusland, de Verenigde Staten, China, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk, vetorecht hebben. Nederland krijgt een van de tien tijdelijke zetels. Over de samenwerking tussen Nederland en de Verenigde Naties (VN) zal Guterres onder meer spreken met minister-president Mark Rutte (VVD), de minister van Buitenlandse Zaken Halbe Zijlstra (VVD) en de minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking Sigrid Kaag (D66). Donderdagavond wordt gedineerd in Paleis Noordeinde, waar de Koning en Koningin Guterres ontvangen.
Wie is deze man met de hoogste positie binnen de grootste internationale organisatie van de wereld?
Een ingenieur, katholiek en socialist
Zijn benoeming tot secretaris-generaal van de VN was onverwacht. De informele wens was dat ditmaal een vrouw, het liefst ook een Oost-Europeaan, de leiding zou krijgen. Maar in de VN gaat het er vooral om dat één van de grootmachten niet uitgesproken tegen een kandidaat is. Dat leidde in dit geval tot Guterres: genoeg politieke ervaring, consensusgericht en niet al te opvallend. Hij trad 1 januari 2017 aan als opvolger van de Zuid-Koreaan Ban Ki-moon.
Guterres werd in 1949 geboren in de Portugese hoofdstad Lissabon, maar groeide deels op het platteland op, waar hij armoede om zich heen zag onder de dictatuur van António de Oliveira Salazar. Guterres is een intelligente man die obsessief geschiedenisboeken leest en cum laude afstudeerde als ingenieur aan het prestigieuze Instituto Superior Técnico in Lissabon. Hij bleef daar werkzaam als docent.
Halverwege de jaren zeventig was het einde van de Portugese dictatuur nabij. Guterres sloot zich aan bij de Socialistische Partij. Opvallend was dat hij fier achter zijn katholieke geloof bleef staan, terwijl veel partijgenoten – onder wie marxisten – zich juist afzetten tegen het geloof. Nog altijd is Guterres een trouwe katholiek.
Zijn politieke loopbaan begon in 1976 in het Portugese parlement, waarvan hij zeventien jaar lid was. In 1995 werd Guterres premier van Portugal. Hij leidde succesvol een minderheidsregering en werd herkozen. Na een grote nederlaag van zijn partij bij de lokale verkiezingen stapte hij eind 2001 in zijn tweede termijn vroegtijdig op. Zijn opvolger was José Manuel Barroso, later voorzitter van de Europese Commissie.
Guterres zet zich graag in voor mensen in nood
Na zijn premierschap gaf Guterres vrijwillig wiskundeles aan kinderen in de sloppenwijken van Lissabon. Niet voor de show, zegt de Portugese journalist Ricardo Costa in The Guardian, die zijn politieke loopbaan nauw volgde. ‘Hij stond nooit toe dat een journalist met hem meeging om te filmen of fotograferen.’
In 2005 volgde Guterres de in opspraak geraakte Ruud Lubbers op als Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen van de VN. In tien jaar tijd leerde hij het reilen en zeilen van een grote internationale organisatie kennen, verkleinde hij de bureaucratie en stuurde hij meer personeel het veld in. Hij vond het belangrijk om ook zelf geregeld in conflictgebieden te zijn. Eens in Noord-Irak wilde hij de oude citadel in Erbil bezoeken, maar zijn team vond dat te gevaarlijk. ‘Als ik niet met jullie mee kan, neem ik een taxi,’ zei hij. Zijn team zwichtte.
Kan hij de wereldvrede dichterbij brengen?
‘We are a world in pieces, we need to be a world at peace,’ zei Guterres in zijn eerste speech bij de Algemene Vergadering van de VN als secretaris-generaal. Maar kijkend naar Syrië blijkt het lastig voor de verdeelde en trage VN om tot oplossingen te komen voor politiek gevoelige problemen. De migratiecrisis, terrorisme, spanningen tussen Rusland en het Westen, Noord-Korea en conflicten in het Midden-Oosten en Noord-Afrika – geef het hem maar te doen. Om vrede te bereiken, wil Guterres de VN hervormen. Hij wil minder bureaucratie en meer slagkracht, en zich richten op conflictpreventie. Veel ambitie, maar is dat ook haalbaar?
De voormalige minister van Buitenlandse Zaken Bert Koenders (PvdA) is hoopvol over zijn benoeming. Toen Koenders in de jaren negentig voor de VN werkte, reisde hij veel met Guterres in internationale delegaties. ‘Guterres is iemand die het gezag heeft tegenstellingen te overwinnen en de VN effectiever te maken nu dat zo broodnodig is.’ De komende jaren zal Guterres moeten bewijzen dat hij dat kan.