Moet Nederland vast blijven houden aan een veroordeling van Rusland voor de MH17-ramp via een internationaal strafhof of kan het beter een compromis sluiten in ruil voor geld voor de nabestaanden? ‘Rusland kan de uitspraken zo opzij zetten.’
Dat zegt Mischa Wladimiroff, specialist op het gebied van internationaal recht, zondag in het programma Buitenhof. Hij pleit ervoor dat Nederland zich ernstig afvraagt of het strafvervolging wel moet doorzetten en niet beter kan onderhandelen voor een financiële compensatie. Wladimiroff vergelijkt het met kiezen tussen ‘niks of niks’.
Lees ook deze column van Carla Joosten: MH17: Rutte toont terecht spierballen
Vrijdag stelde premier Mark Rutte (VVD) Rusland officieel aansprakelijk voor de vliegtuigramp. Minister van Buitenlandse Zaken Stef Blok (VVD) verzocht de Russen een ‘passende compensatie’ te bieden aan de nabestaanden.
Maar dat ligt nog allemaal niet zo makkelijk, legt Wladimiroff uit. De juridische opties op een rij:
Civiele rechtsgang
- Luchtvaartverdragen – Er zijn enkele luchtvaartverdragen die partijen verplichten partijen aan tafel te gaan. Kom je er in die onderhandelingen niet uit, dan kan een derde partij een oplossing bieden als arbiter. Lukt dat ook niet, dan kan er een gerecht speciaal voor de kwestie worden ingesteld, maar dat kan alleen als beide landen daarmee akkoord gaan. De kans dat Rusland daarmee instemt is klein, omdat het niet op een veroordeling zit te wachten.
- Internationaal Hof van Justitie in Den Haag – Een andere optie is dat een van de partijen rechtstreeks naar het Internationaal Hof van Justitie in Den Haag stapt. Maar het is maar de vraag of dat Hof bevoegd is, want ook daar moeten Nederland en Rusland het over eens zijn. Bereik je die overeenstemming niet, dan wordt het lastig voor zo’n Hof om zich de rechtsmacht toe te kennen om over dit geschil een oordeel uit te spreken.
Veel staten hebben hun lidmaatschap bij het Hof altijd afhankelijk gemaakt van een aantal voorwaarden. De ene staat – zoals bijvoorbeeld Nederland – heeft van tevoren aangegeven dat het de rechtsmacht erkent, in wat voor geval dan ook. Rusland deed dat niet en kan in dit geval zeggen: jullie kunnen in dit geschil geen oordeel geven. - Het Europese Hof voor de Rechten van de Mens – Een groot aantal nabestaanden heeft de zaak aangekaart bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Daarvoor moet je officieel eerst alle nationale rechtsmiddelen hebben uitgeput, maar kan ook als je verwacht dat deze wegen niets op zullen leveren. Maar zelfs al zou het Europese Hof oordelen dat de klagers daarin gelijk hebben, dan nog is een uitspraak niet bindend. Volgens het Russisch constitutioneel recht is het land namelijk niet verplicht is om zo’n uitspraak na te leven. Rusland heeft daarover in het kort gezegd: we blijven wel lid van dat Hof, maar zijn uitspraken kunnen we opzij zetten. Er komt dus geen uitspraak die uitvoerbaar en afdwingbaar is.
Wladimiroff pleit er daarom voor goed af te wegen of procederen iets oplevert. ‘De juridische arm van Nederland reikt niet verder dan de grens. Je kunt allemaal verlangens en politieke doeleinden hebben, maar die zullen nooit verder gaan dan wat je kunt bereiken. Je bent volledig afhankelijk van de ander of er een oplossing uitkomt.’
Lees ook deze scherpe column van Eric Vrijsen: Wilders had in Moskou terughoudender moeten zijn
Het procedeertraject is volgens hem daarom helemaal niet aantrekkelijk, omdat Rusland niet gedwongen wordt zich aan zo’n uitspraak te houden. Overleg daarentegen kan tot gevolg hebben dat Rusland geen aansprakelijkheid erkent voor wat het heeft gedaan, maar wel bereid is een vergoeding te geven aan de nabestaanden, uit coulance. Dat gebeurde eerder in 1983 toen de toenmalige Sovjet-Unie een Koreaans vliegtuig neerschoot boven het eigen grondgebied. Het land erkende niet dat het daaraan schuld had, maar betaalde wel een vergoeding aan Korea.
Lees ook: Moskou hekelt ‘anti-Russische’ Nederlandse media
Een ander voorbeeld hiervan is een Iraans vliegtuig dat door de Amerikanen werd neerschoten in 1988. Iran diende een klacht in, maar trok die meteen daarna weer in, omdat onmiddellijk een regeling werd ingesteld waarbij Amerika vrijwillig – maar zonder erkenning van aansprakelijkheid – betaalde. Hoe pijnlijk het ook is voor de nabestaanden in deze voorbeelden: erkenning voor aansprakelijkheid van wat Rusland heeft gedaan, komt er dan waarschijnlijk niet.
Strafrechtelijke vervolging
- Onderzoek door JIT – Parallel aan de civiele procedures loopt een strafrechtelijk onderzoek door het JIT, het Joint Investigation Team. Dat is ervoor bedoeld daders individueel te vervolgen. In onderhandelingen zou het kunnen dat Rusland zegt dat het alleen een regeling over geld wil bereiken als Nederland ophoudt met de strafzaken. Het is dus aan Nederland om dat af te wegen. Lastig hierbij is, is dat Nederland tot dusver altijd heeft gezegd dat politiek geen invloed mag hebben op de strafzaak.
Maar de realiteit is volgens de advocaat internationaal strafrecht dat Rusland geen onderdanen uitlevert. Als de keus van het Openbaar Ministerie valt op Russische militairen die aansprakelijk worden gehouden en strafrechtelijk worden vervolgd, zullen die militairen dus nooit in Nederland verschijnen. Er kan alleen berechting plaatshebben bij verstek: bij afwezigheid van de verdachte. Wladimiroff: ‘Je kan je afvragen, wie wordt daar beter van?’ Ze zullen hun straf immers altijd ontlopen.
Lees ook: ‘Rechtszaak MH17 mogelijk zonder verdachten’
Zaak is een prestigekwestie
De hele zaak is volgens Wladimiroff wel een prestigekwestie. ‘Het is voor een staat nooit prettig om bekend te staan als degene die zijn verplichtingen jegens andere staten niet nakomt.’ Aan de andere kant ziet hij wel dat grootmachten als Rusland, de Verenigde Staten en China zich meer kunnen permitteren en er makkelijker mee wegkomen als dat prestige wordt gedeukt of niet.
Wladimiroff erkent dat er geen ideale oplossing is waarbij de nabestaanden volledige gerechtigheid krijgen. Hij ziet overleg ‘als de beste oplossing onder de slechtste omstandigheden’. Volgens hem is de kans nu eenmaal groot dat Rusland bij een uitspraak zegt: ‘Dat is allemaal mooi, maar we doen niks.’
In beeld: ‘Indrukwekkende’ ceremonie MH17-monument in Vijfhuizen