Jochem hield van zijn kleinzoon

Na de komst van ieder kleinkind is Jochem Schuijt (75) er als eerste bij om de baby in zijn armen te nemen. Vlak voor de geboorte van Tim in 1995 vaart Jochem met zijn motorjacht Baruch van zijn woonplaats Alkmaar naar Haarlem en wacht op het Spaarne tot vanuit het ziekenhuis het verlossende telefoontje komt. Opa en kleinzoon krijgen een sterke band.

Jochem komt uit een katholiek gezin van tien kinderen. Hij is geboren in Alkmaar op 30 oktober 1942. Zijn vader is tekenleraar en begint in 1938 kunstuitgeverij Arti. Vanaf 1945 geeft hij Palet uit, inmiddels het oudste kunsttijdschrift van Nederland. Op zijn negentiende gaat Jochem aan de slag in het familiebedrijf. Zijn oudere broer Léon is een uitgeverij voor bouwplaten begonnen.

Na de dood van zijn vader neemt Jochem begin jaren tachtig Arti over en koopt er naast Palet een titel bij: Atelier. De gezamenlijke oplage van de bladen is in 2018 twintigduizend.

Met zijn stationcar reist Jochem stad en land af om de bladen te slijten. Hij staat op alle kunstbeurzen, van PAN tot TEFAF. Tijdens de borrel haalt hij graag zijn accordeon tevoorschijn. Hij speelt piano en zingt in twee koren.

Zwierige gestalte

Schuijt verzamelt servies, beelden en realistische schilderijen en wil in Alkmaar een galerie beginnen. Maar eerst wacht de tachtigste verjaardag van Arti, op 1 juli. Het ­zeventigjarig bestaan is gevierd met een groot feest in het Noord-Hollandse kunstenaarsdorp Bergen. Ook daar is de uitgever een bekende verschijning. Niemand kan de zwierige gestalte met alpinopet over het hoofd zien. ’s Zomers staat hij elke donderdagavond met zijn bladen op de kunstmarkt rond de Ruïnekerk.

Vrijdagmiddag 23 maart rond half twee belt een bezorgde buurvrouw van Jochem hoofdredacteur Eric Beets van Palet en Atelier. Er is iets gebeurd in de woning van haar buurman. Even later vindt diens vriendin Jochem in zijn luxe appartement aan de Limmerhoek in het centrum van Alkmaar. Hij is met geweld om het leven gebracht.

De omgeving wordt afgezet met politielint. Buren zien een traumahelikopter landen en een ambulance arriveren. Ze speculeren over wat er gebeurd kan zijn. Mogelijk is Schuijt het slachtoffer van een roofoverval, of is een ruzie met een schuldeiser uit de hand gelopen. Heeft een jaloerse partner wraak genomen?

Die avond meldt kleinzoon Tim zich in Amsterdam bij de politie. Hij heeft bij het station van Alkmaar een taxi genomen en zijn mobieltje achtergelaten in de buddyseat van de scooter die hij van zijn opa had geleend. Tim is in de war. Hij zegt dat hij ‘iets ergs heeft gedaan. Ik heb een misdrijf gepleegd.’

Kettingbrieven

Jochem was een markante persoonlijkheid, zegt Felix Timmermans (64) uit Bergen. ‘Een levenskunstenaar.’ Ze kennen elkaar via het zeilen. ‘Jochem was altijd vrolijk. Nooit chagrijnig. Zijn leven bestond naast werken uit Wein, Weib und Gesang. Hij dronk op één avond rustig een paar flessen wijn en was niet vies van de dames.’

Dat leven als bohemien kost hem zijn huwelijk, maar met zijn ex-vrouw en andere exen houdt Jochem goed contact. De laatste jaren heeft hij een jongere Bosnische vriendin, Farza. Ze wonen niet samen. Ze kunnen niet met, maar ook niet zonder elkaar.

Naast de bladen geeft Schuijt boeken en losbladige cursussen uit en organiseert reizen naar Parijs (in de voetsporen van Corneille), China, Aruba en Curaçao. Hij werkte hard, maar was volgens dochter Fanny (46) geen man voor een 9-tot-5-baan. ‘Hij was een levensgenieter. Zodra de zon scheen, ging hij varen. Hij wist te flierefluiten, maar voelde een grote verantwoordelijkheid voor de uitgeverij en de bladen.’

In de jaren zestig verdient Jochem een vermogen met zogenoemde kettingbrieven in Oostenrijk, een soort piramidespel. Hij belooft deelnemers een hoog rendement op hun inleg, maar weet dat hij die belofte op termijn niet kan waarmaken. Veel intekenaars blijven met de brokken zitten, hijzelf houdt er ruim een miljoen gulden aan over. Dat geld leent hij net zo makkelijk weer uit. Hij zit er niet mee dat hij niet alles terugkrijgt. Op de vlucht voor de Nederlandse fiscus vertrekken Jochem en zijn vrouw naar Zweden. Bij terugkomst wacht hem een rechtszaak. Hij krijgt een boete van 10.000 gulden.

Naast zijn uitgeverij runt hij in de jaren tachtig in de binnenstad van Alkmaar bistro-café Mazzeltof, aan de Ritsevoort. Hij is gek op zijn kleinkinderen. Elk jaar neemt hij ze mee naar de Alkmaarse kermis. Ze mogen overal in. Jochem heeft zijn eigen attractie: het café. Soms moeten zijn kleinkinderen na afloop zoeken waar opa uithangt.

Ideeënman, geen manager

Jochem is een ideeënman, geen manager. Hij is altijd te laat op afspraken en slordig met geld. Met Felix Timmermans bedenkt hij in 2006 De Nationale Kunst Loterij. De hoofdprijs is 100.000 euro, een lot kost een tientje. Daarvan komt de helft ten goede aan onder meer de stichting Kunst10daagse Bergen, diverse kunstacademies en Het Nationale Ballet.

Een gouden idee, vinden ze, maar de vrienden krijgen pas in 2011 een eenmalige vergunning. Het initiatief loopt uit op een financieel debacle. Ze verkopen te weinig loten en blijven zitten met anderhalve ton schuld. Schuijt leent makkelijk geld uit, maar leent zelf ook geregeld. De afspraken over terugbetaling vergeet hij.

De Bergense galeriehouder Rogier Jonk (57) bedenkt in 2011 met Schuijt een actie om gesigneerde prints van bekende kunstenaars als Jan Sierhuis en Ans Markus in zijn bladen te steken. ‘Een groot succes. De prints werden uit het cellofaan gejat.’

‘Jochem is vrolijk geboren,’ zegt Jonk, ‘maar hij was slordig in zijn doen en laten. Hij zou een keer mijn huis in Frankrijk voor twee weken huren. Op het laatste moment maakte hij er een week van. Op de dag van vertrek moest hij voor 11 uur weg zijn, maar Jochem lag om half 12 nog op bed en moest worden gewekt door de schoonmaakster. Hij kwam wel terug met de meest fantastische verhalen over bij wie hij die week allemaal thuis was geweest.’

In de loop der jaren raakt Schuijt verwikkeld in nogal wat ruzies over geld. Begrijpelijk dat vrienden na zijn gewelddadige dood denken aan wraak door een schuldeiser. Dat Tim bij de politie een bekentenis heeft afgelegd, slaat de volgende dag in als een bom. Die twee waren gek op elkaar.

Tandarts

Tim groeit op in Bergen en heeft een jongere broer en zus. Zijn moeder geeft Nederlands aan een middelbare school in Alkmaar en is met haar oudere broer Frank betrokken bij de uitgeverij.

In zijn jeugd speelt Tim bij de Alkmaarsche Mixed Hockey Club. Hij brengt het tot de selectie van Noord-Holland. Hij volgt het gymnasium in Alkmaar en is geliefd. Een sportieve jongen die altijd in is voor een feestje. Zijn profielfoto op Facebook toont hem surfend op de golven. Sinds kort doet hij aan kickboksen.

Maar als puber blowt Tim al veel, zes stickies per dag. ‘Bergen is gevaarlijk voor jongens die daar gevoelig voor zijn,’ zegt een horecaondernemer. ‘Alles is te koop en er is veel nieuw geld. De stoep ligt hier ’s ochtends bezaaid met lachgaspatronen, wikkels en lege wietzakjes.’

Vanaf zijn zestiende kampt Tim met psychoses en wordt een paar keer opgenomen. Na het gymnasium gaat hij werken, onder meer in een beddenzaak en bij Vezet in Warmenhuizen, marktleider in vers gesneden groenten en fruit. Als dagbesteding tijdens een behandeling werkt hij voor zijn opa. Hij schrijft zich in voor scheikunde in Amsterdam, maar blijft thuis wonen.

Inmiddels gebruikt Tim ook cocaïne. Als zijn ouders rond de Kerst van 2017 uit elkaar gaan, blijft Tim bij zijn vader wonen. Die is tandarts. Tot verbijstering van zijn ouders mag Tim eind december van zijn psychiater de antipsychotica afbouwen. Zijn ouders zien hun zoon veranderen, maar vinden geen gehoor voor hun zorgen bij Tims behandelaars. Tim trekt op 15 maart in Alkmaar in bij zijn oma, Jochems ex-vrouw. Zij zet hem een week later weer het huis uit, op donderdag 22 maart. Tim is ten einde raad.

Tim heeft geld nodig

Jochem, die Tim veel heeft geholpen, wordt al langer door vrienden gewaarschuwd dat hij dat niet meer moet doen. Vrijdag 23 maart staat Tim om 12.40 uur bij Jochem voor de deur. Jochem ziet hem via de intercom en laat hem binnen. Tim wil geld en is van plan de auto van Jochem te stelen om naar het zuiden te vluchten. Als Jochem zegt dat hij Tim niet kan helpen, wurgt die zijn opa en steekt hem met een schaapscheerdersmes in zijn nek. Hij pakt 75 euro uit Jochems jasje, maar kan de autosleutels niet vinden.

Dat Tim in staat is tot buitensporig geweld heeft niemand zien aankomen. ‘Een lieve, zachtaardige jongen,’ zegt Léon (80), de oudste broer van het slachtoffer. ‘Maar ook stil. Hij zei niet veel.’

Doding van een grootouder is nog zeldzamer dan ouderdoding, schrijft forensisch psycholoog en criminoloog Frans Koenraadt in zijn proefschrift Ouderdoding als ultiem delict (1996). En als het gebeurt, gaat het meestal om de grootmoeder. Een grootvader doden is exceptioneel. ‘In de kern gaat het om een verplaatsing van de boosheid jegens (een van) de ouders naar de grootouder. Die wordt dan het object waarop gevoelens van boosheid, wrok en wraak worden gericht.’

Meestal heeft de dader psychische problemen en gaat het om een psychotische persoonlijkheid. Vaak is sprake van middelengebruik en is geld een motief.

De tenlastelegging tegen Tim luidt moord en als die niet kan worden bewezen gekwalificeerde doodslag om de diefstal te verhullen. Volgens de gedragsdeskundigen van het Pieter Baan Centrum verkeerde Tim die 23ste maart in een psychose en leed hij aan paranoïde schizofrenie. Hij heeft geen ziekte-inzicht en is volledig ontoerekeningsvatbaar. Ze adviseren tbs.

De zaak dient op vrijdag 6 juli bij de rechtbank in Alkmaar. Tim – lang, gemillimeterd haar, ongeschoren – is nog steeds psychotisch en praat zonder emotie over de moord op Jochem. ‘Ik wilde pleite. Mijn hele leven wil ik al weg uit Alkmaar. Ik weet niet wie ik ben en wil weg bij de mensen die mijn ouders niet zijn.’ Hij denkt dat hij is misbruikt door zijn opa en noemt de GGZ zijn enige vriend. ‘Toen Jochem zei dat hij mij niet kon helpen, heb ik hem gewurgd.’ Tim is ervan overtuigd dat hij het hoofd van het slachtoffer heeft ‘afgeknipt’, wat niet zo is. ‘Het was een wanhoopsdaad. Ik had geen geld.’

Het Openbaar Ministerie eist drie jaar en tbs.

Onconventioneel

Familie en vrienden missen Jochem. Voorafgaand aan de besloten begrafenis was er een drukbezochte afscheidsdienst in de Grote Kerk in Alkmaar. Op 8 oktober 2017 zong Jochem hier nog als enige uit volle borst het Alkmaarse volkslied mee tijdens Alkmaar Ontzet. Jochem ten voeten uit, zegt Felix Timmermans die hem met zijn mobieltje filmde. ‘Hij was enthousiast en onconventioneel.’

Tims moeder Fanny wil ondanks haar verdriet graag over haar vader vertellen. Gekleed in een ruimvallende zwarte jurk en met kortgeschoren kapsel oogt ze als het knappe tweelingzusje van de Ierse zangeres Sinéad O’Connor. Ze mijdt de omgeving van de Ruïnekerk en de cafés waar Jochem graag kwam. ‘Als je met hem door Bergen liep, kon je geen tien stappen zetten zonder een bekende tegen te komen. Jochem genoot van het leven. Ik was trots op zijn ­manier van leven. Hij belde veel: “Ik heb vanavond een opening in Maastricht. Ga je mee?’’ In de kroeg kreeg hij ideeën, maar hij bracht ook anderen op ideeën. Jochem was niet bezig met geld. Hij gunde iedereen de hele wereld en vond het fijn als in de familie iedereen bij elkaar was.’

Ze kan nog moeilijk over zijn dood praten. ‘Het is te kwetsbaar. Ik ben de moeder van Tim en de dochter van Jochem. Tim had een geweldige relatie met zijn opa. Jochem hield van Tim. Het is raar dat hij er niet meer is, hij heeft alles uit het leven gehaald.’