Wat is er mis met het Nederlandse gevangenissysteem?

Opnieuw zijn beelden uit een gevangenis naar buiten gekomen waarop te zien is hoe gevangenen feestvieren, tegen de regels mobieltjes gebruiken en elkaar filmen. Dat is niet voor het eerst. Wat is er aan de hand met het Nederlandse gevangenissysteem?

De beelden in handen van De Telegraaf zijn gemaakt in de penitentiaire inrichting Zuyder Bos in Heerhugowaard. Te zien is hoe gevangenen luide muziek draaien, op de tafel dansen, roken en elkaar filmen.

‘Zowel het feit dat de beelden met een telefoon gemaakt konden worden als de inhoud van de beelden is totaal onacceptabel,’ liet justitie zondag weten. Gevangenisbewaarders doorzochten maandag de instelling op telefoons.

‘Onacceptabel,’ zegt VVD-Kamerlid Foort van Oosten in de krant. PVV-leider Geert Wilders stelt voor om de ’feestneuzen’ in de bajes met alleen water en brood in een isoleercel te zetten. Partijgenoot Gidi Markuszower stelt voor bij wangedrag in de gevangenis de opgelegde straf te verdubbelen. ‘Zachte heelmeesters maken stinkende wonden.’

SP-Kamerlid Michiel van Nispen ziet een andere oorzaak van het wangedrag. Hij wil dat VVD-minister Sander Dekker van Rechtsbescherming meer aandacht heeft voor het personeelstekort. ‘Overal zijn tekorten. Er is te weinig tijd voor celinspecties en te weinig tijd om in te grijpen als dat nodig is. Veiligheid is mensenwerk.’

Minister Dekker kondigt maatregelen aan om smokkelen tegen te gaan. Zo moet een zogeheten ‘gsm-paraplu’ het gebruik van mobieltjes onmogelijk maken in gevangenissen. Ook werkt hij aan een wet om smokkel strafbaar te maken. Nu is dat nog niet zo.

Een greep uit de misstanden tot nu toe:

In oktober 2018 kwamen er ook beelden in het nieuws van misstanden uit een gevangenis. Op de beelden is te zien hoe gevangenen drugs gebruiken en mogelijk ook sterke drank. De zaak was extra pijnlijk, omdat de gevangenis in Zaanstad splinternieuw was en zou moeten gelden als de best beveiligde strafinrichting van Nederland.

In juni 2018 kwam een alarmerend medewerkerstevredenheidsonderzoek onder ruim 6.100 personeelsleden van gevangenissen naar buiten waaruit bleek dat bijna eenderde van hen in 2017 werd geslagen, getrapt, bespuugd of vastgegrepen. Ruim een kwart werd bedreigd, gechanteerd of geïntimideerd. Tweederde werd uitgescholden, vernederd, getreiterd of gepest. En bijna één op de tien cipiers kreeg te maken met seksuele intimidatie. De belangrijkste oorzaak? Te hoge werkdruk en onderbezetting.

In april 2018 sloeg gevangenispersoneel alarm over een plan om gevangenen meer te laten regelen via tablets. Het plan zou arbeidsplaatsen gaan kosten. Ook zouden gevangenen, doordat ze bijvoorbeeld de bibliotheek en geldzaken via de tablet regelen, langer in hun cel verblijven waardoor broodnodig contact met hen verloren zou gaan.

In januari 2017 kwamen er zorgelijke beelden naar buiten van de gevangenis in Alphen aan den Rijn. Daarop leken gevangenen te gokken met een cipier.

In februari 2016 kwam de gevangenis in Alphen aan den Rijn ook al in beeld. De Telegraaf meldde destijds dat de gevangenis werd geregeerd door langgestrafte criminelen. Volgens de klokkenluiders van penitentiaire inrichting Alphen aan den Rijn circuleerden in de inrichting volop wapens, smartphones en drugs, die door corrupte bewaarders naar binnen worden gesmokkeld. Niet de directie of de bewaarders hadden het op sommige afdelingen voor het zeggen, maar invloedrijke en vermogende gevangenen.

In oktober 2015 doken er ook al beelden op uit de gevangenis in Alphen aan den Rijn. Daarop is te zien hoe gevangenen een joint draaien, een flatscreen met spelcomputer in hun cel hebben en zelfs een kleine islamitische gebedsruimte hebben ingericht.

In augustus 2014 luidde Bert Koops, voorzitter van de groepsondernemingsraad gevangeniswezen, de noodklok over het vele geweld dat cipiers meemaken en alle overuren die ze maken. Hij waarschuwde voor de gevolgen van een nieuwe bezuinigings- en ontslagronde. In 2012 werd 493 keer geweld gebruikt tegen gevangenispersoneel. Dertien keer ging de bajesklant zo over de schreef, dat de cipier er ernstig letsel aan overhield.

In september 2013 bleek dat een van de jongens die in de jeugdgevangenis Teylingereind in Sassenheim vastzat voor het doodschoppen van grensrechter Richard van Nieuwenhuizen, er in de gevangenis luxueus bij zat. In zijn cel kon de jongen beschikken over drugs, porno, een mobiele telefoon en een sleutel om alle binnendeuren mee te openen. ‘Je kunt zover komen dat je maar een paar dingen hoeft te doen om buiten te komen,’ zei een ex-gevangene van dezelfde inrichting tegen GeenStijl. Volgens hem zouden gevangenen ook seks hebben met vrouwelijke bewaarders.

In januari 2013 kwam Teylingereind ook in het nieuws toen bleek dat gevangenen daar medewerkers mishandelen. ‘Het is een kat-en-muisspel met de bewaking die regelmatig controles doet,’ reageerde Teylingereind.

In juli 2008 bleek uit controles van de Arbeidsinspectie in 31 van de 79 gevangenissen, tbs-klinieken en detentie- en uitzetcentra in Nederland dat van 825 ondervraagde werknemers 43 procent regelmatig of structureel last bleek te hebben van stress door ongewenste omgangsvormen en de hoeveelheid werk. Een kwart van de werknemers had dagelijks of wekelijks te maken met uitdagen, jennen en beledigen. Eén op de zes werd dagelijks of wekelijks mondeling bedreigd of geïntimideerd. De agressie kwam vooral van gedetineerden, maar er was ook sprake van intimidatie door leidinggevenden en collega-bewaarders.

Een jaar eerder, in juli 2007, sloeg de centrale ondernemingsraad van de Dienst Justitiële Inrichtingen alarm over ruim tweeduizend meldingen van geweld tegen personeel van gevangenissen en tbs-klinieken. Dat was een sterke toename ten opzichte van het jaar ervoor. Door jarenlange bezuinigingen was volgens de raad de veiligheid van medewerkers niet meer te garanderen.