Waartoe had het omstreden SP-filmpje over PvdA-lijsttrekker Frans Timmermans geleid? Hoeveel invloed had het debat met Mark Rutte (VVD) en Thierry Baudet (FVD)? Zou de VVD opnieuw Baudet aanvallen of misschien Timmermans? En waarom keurde Facebook de boodschap ’ik stem Frans’ af?
De campagneleiders blikten terug op de verkiezingscampagne tijdens het traditionele debat dat de Stichting Machiavelli maandagochtend in perscentrum Nieuwspoort hield.
Bekijk hier de uitslagen van de verkiezingen van het Europees Parlement
Bij het CDA hadden ze zich vooral afgevraagd hoeveel dat ’waanzinnig mooie filmpje’ van de SP wel niet had gekost. Het eigen reclamebureau dacht toch wel zeker een ton. Bij de VVD rees het vermoeden dat het filmpje voor de SP goed zou kunnen uitpakken, omdat het een negatief beeld van Timmermans gaf dat onbewust kon blijven hangen.
GroenLinks was er niet blij mee, omdat het filmpje duidelijk maakte: Frans Timmermans doet mee aan de verkiezingen. Ook D66 zag hoe Timmermans in het centrum van de kiezersbelangstelling kwam. ‘D66 en GroenLinks hebben uiteindelijk last gehad van het Frans Timmermans-effect,’ zei campagneleider Jan Paternotte (D66).
PvdA-campagneleider Sebastiaan Timmermans wist niet of het filmpje had gewerkt, ‘maar ik denk dat je aan de uitslag kunt zien wat het land ervan vond’. De PvdA had bewust amper gereageerd.
Filmpje moest verschil op links tonen
SP-campagneleider Bart van Kent legde uit dat het filmpje vooral was bedoeld om te tonen dat er op links heel verschillend werd gedacht over de Europese Unie en dat de SP in tegenstelling tot de PvdA ‘heel erg euro-kritisch is’. Misschien had de SP zonder het filmpje helemaal geen aandacht gehad en hetzelfde resultaat behaald, namelijk nul zetels.
Dat lot trof ook de PVV, maar die had geen campagne gevoerd. Olaf Stuger, vertrekkend PVV-europarlementariër, vermoedde dat dit kwam, doordat er geen geld voor is. Stuger zag een lichtpuntje in de nul zetels van de PVV. ‘Als je de bodem aantikt, kun je je goed afzetten om naar boven te gaan.’
De VVD valt altijd de vijand aan
De VVD-strategie om in video’s en een een-op-een-debat de ‘vijand’ aan te vallen, was volgens campagneleider Bas Erlings niets nieuws. De VVD had het in 2016 nog gedaan met de PVV en in 2012 met de PvdA. Dit keer kwam het idee voort uit de frustratie dat Forum voor Democratie na de Provinciale Statenverkiezingen in de media een free ride kreeg zonder dat werd getoond waarvoor Baudet daadwerkelijk staat.
Diederik ten Cate (GroenLinks) zag het anders: ‘De brandstof voor de groei van Forum is in zekere zin het dedain geweest waarmee ze met name door de VVD in de Kamer behandeld zijn. Bijvoorbeeld rondom het debat van Marrakesh, hoe dat debat is weggestemd en tegengehouden en weggelachen. Er is niets wat je zo’n drive geeft dan het gevoel dat je niet serieus wordt genomen. De VVD dacht, als we Rutte maar tegen Baudet zetten, dan ziet iedereen dat hij onderuitgaat. Dat was niet zo. Het was gelijkspel.’
Tweestrijd gaat niet tussen twee rechtse partijen
Ten Cate trok er alvast een les uit voor de Kamerverkiezingen. Een tweestrijd gaat in Nederland volgens hem altijd tussen een linkse en rechtse partij en niet tussen een rechtse en een nog rechtsere partij. Een te grote groep kiezers gaat immers niet op een van beide stemmen.
VVD-campagneleider Erlings gaf toe: ‘Nu zouden we Timmermans aanvallen.’
Het Rutte-Baudet-debat was volgens de campagneleiders geen game changer geweest. ‘Ik denk wel dat het Baudet stemmen heeft gekost vanwege de gekke dingen die hij zei over de rol van de vrouw en Juncker met Hitler vergelijken en over Rusland, dat mensen dachten: “Heeft die man wel alles goed op een rij?” Misschien was het niet per se goed voor de VVD, maar wel slecht voor Forum,’ zei Paternotte.
Ten Cate was verbaasd dat Rutte amper had gereageerd op de uitlatingen van Baudet over de MH17-ramp. ‘Rutte had ervoor gezorgd dat al die lichamen terug naar Nederland kwamen, nu zal hij toch wel reageren, maar hij ging zitten.’
Graag vaker een een-op-een-debat
Gevraagd of Nederland niet rijp was voor een tv-programma waarin twee politici een uur met elkaar debatteren, kwam unanieme instemming. In een debat van een uur moeten politici improviseren en hebben ze niets aan ingestudeerde oneliners. Dat zou de politiek ten goede komen.
Over het systeem van Spitzenkandidaten waren de meningen verdeeld. Het CDA had volgens Nelleke Weltevreden uit onderzoek opgemaakt dat dit systeem in egalitair Nederland niet zou aanslaan. Achteraf moest volgens haar worden geconstateerd dat er sprake was van een Ajax-effect: ‘Ook al ben je Feyenoord-fan, het is toch mooi als een Nederlandse club wint.’
Verwarring over Spitzenkandidaten
Sommige campagneleiders hadden zelfs in familiekring gemerkt dat er wel verwarring over was. Ten Cate’s moeder bracht maar ternauwernood op GroenLinks haar stem uit, omdat ze dacht dat Timmermans dé Nederlandse kandidaat was.
Problematisch was deze campagne het systeem van stemwijzers. Dat moet wat de campagneleiders betreft vernieuwd worden. Nu zaten er vragen bij als hoe het verder moet met de pensioengerechtigde leeftijd, wat geen Europese zaak is. Of vragen als of er windmolens of zonnepanelen moeten komen in plaats van dat windmolens tegenover kernenergie waren gezet.
Facebook had opeens nieuw beleid
De sociale media baarden partijen ook weer kopzorgen. Dit keer omdat Facebook enkele weken voor de verkiezingen een strenger beleid voerde bij het accepteren van advertenties. Soms lukt het maar nipt om een advertentie nog voor de verkiezingen geplaatst te krijgen. Zo werd ‘Ik stem Frans’ door Facebook afgekeurd, maar ‘Ik stem PvdA’ wel.
Een aparte ervaring had GroenLinks. Toen bleek dat de PvdA in de peilingen opeens steeg, vertrokken ‘alle rechts trollen’ die GroenLinks op Facebook aanvielen, richting PvdA.
Kiezers willen in gesprek
Volgens Ten Cate zullen sociale media ook steeds meer interactie vergen en volstaat het louter plaatsen van filmpjes niet meer. Kiezers willen in gesprek. Paternotte beaamde dat partijen steeds meer moeten investeren om kiezers te bereiken, zowel in traditionele als nieuwe media.
De volgende verkiezingen zijn volgens de campagneleiders van de coalitie in maart 2021, maar als het aan de PvdA ligt in september 2020.