Wie houdt er nog van Shell?

Typerend. Een uur nadat vorige week bekend werd dat de Shell-top in Elsevier Weekblad had bevestigd dat Shell in Nederland geen winstbelasting betaalt, hadden alle dienstdoende linkse politici op Twitter al gereageerd op het nieuws.

‘Weet u dat u meer belasting betaalt dan Shell?’

PvdA-Kamerlid Henk Nijboer was de snelste, en dat was hij – als initiatiefnemer van een ‘rondetafelgesprek’ over dit onderwerp komende woensdag in de Kamer – ook wel aan zijn stand verplicht. Daarna volgden in hoog tempo alle namen die je mocht verwachten. Bart Snels (GroenLinks), Renske Leijten (SP), Lilian Marijnissen (SP), Arnold Merkies (actiegroep Tax Justice NL, ex-SP) en Paul Tang (PvdA).

Tang, die al tien jaar ageert tegen de volgens hem slechte belastingmoraal van Shell en andere multinationals, eerst vanuit de Kamer, later als europarlementariër, ontplofte bijna van politiek leedvermaak. Hij vervlocht het nieuws handig met de PvdA-campagne voor de Europese verkiezingen, door op straat mensen aan te spreken met: ‘Weet u dat u meer belasting betaalt dan Shell?’

De kern van de politieke reacties was: zie je wel! Shell is een belastingontwijker, ja zelfs ‘ontduiker’, die ‘handig’ gebruikmaakt van ‘mazen in de wet’ om heel veel geld te verdienen en geen belasting te betalen. Zie maar: het betaalt geen winstbelasting in Nederland, ook al maakt het daar ruim 1 miljard euro winst. Ze geven het nu zelf eindelijk toe!

Andere multinationals houden zich stil angstvallig stil

Je kunt moeilijk zeggen dat Shells winstbelasting in Nederland geen politiek relevante kwestie is. Andere Nederlandse multinationals houden zich er niet voor niks angstvallig stil over. Het is niet denkbeeldig dat ook zij hier niet of nauwelijks winstbelasting betalen, en dat ligt slecht bij politiek en publiek.

Veel burgers zien daarin namelijk een bevestiging van hun argwaan dat ze, plat gezegd, in het pak worden genaaid door de mondialisering. Zij maar belasting betalen omdat ze geen kant uit kunnen, en die grote internationale bedrijven maar ontwijken doordat ze ongrijpbaar zijn voor de fiscus. De vennootschapsbelasting, zoals de winstbelasting officieel heet, is de enige belasting die steeds verder omlaag gaat, in Nederland en elders – ondernemers betalen die tariefdaling trouwens zelf. Burgers kunnen alleen dromen van dat soort belastingen.

Tegelijk is het feit dat iedereen het heeft over Shells winstbelasting ook een knap staaltje framing: het opdringen van een politieke denkrichting. Dat de vennootschapsbelasting overal daalt, zegt om te beginnen al veel over de onhoudbaarheid ervan in een steeds internationalere economie. Om heel grote bedragen gaat het vermoedelijk evenmin. Op basis van de winst die het concern hier maakt, zou Shell in Nederland 200 tot 300 miljoen euro winstbelasting moeten betalen. Maar dan heb je het ook over het grootste bedrijf van Europa. Het bedrag is net genoeg voor drie, vier maanden uitzendingen van de publieke omroep.

Multinationals cruciaal als economische biotoop voor Nederland

Uit een inventarisatie in 2017 bleek dat vooral grote banken zulke bedragen aan winstbelasting in Nederland betalen: ABN 551 miljoen euro, ING 343 miljoen. ‘DSM, PostNL, Philips, KPN en Boskalis zitten hooguit op 10 of 20 procent van die bedragen,’ aldus destijds het AD.

Daar komt nog bij dat de betekenis van multinationals voor Nederland ‘in de directe, maar vooral ook in de indirecte sfeer zit’, zoals Jeroen Lammers het uitdrukt, directeur economische zaken van VNO-NCW. Vooral indirect, voor zeg maar de economische biotoop Nederland, zijn (Nederlandse en buitenlandse) multinationals cruciaal.

Niet alleen doordat juist zij de beter betaalde banen bieden, voor hogeropgeleiden, maar ook doordat ze jaarlijks miljarden uitgeven aan onderzoek en innovatie, als geen andere partij in Nederland. Ook blijkt uit onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek dat het midden- en kleinbedrijf de grote bedrijven benut als afzetkanaal en springplank naar het buitenland. Los daarvan geeft de aanwezigheid van veel multinationals Nederland extra politiek gewicht op het wereldtoneel.

Maar de meeste omzet behalen die bedrijven in het buitenland. Daar betalen ze dan ook de meeste winstbelasting. Shell droeg alleen al in 2018 wereldwijd 9 miljard euro aan winstbelasting af. Dat is 33 procent van de winst – een hoog percentage, zeggen mensen die het kunnen weten, en fiks hoger dan het tarief in Nederland.

Dat komt doordat Shell ‘werkt’ met de kostbare nationale grondstoffen van landen, en dus flink moet dokken. Anderzijds kent het fiscale regime voor bedrijven als Shell wereldwijd al veel minder ‘mazen’ dan dat voor tech-‘cowboys’ als Amazon. Shell geldt überhaupt niet zo als een ‘wild’ bedrijf – ook fiscaal niet.

Politiek links lijkt bevangen door een activistische retro-geest

Toch gaat het in politiek en media alleen over Shells winstbelasting in Nederland. Met het rondetafelgesprek van komende woensdag zal daaraan geen einde komen. Voor de zomer is er ook nog een plenair Kamerdebat met het kabinet. De drie linkse partijen hebben bovendien een cruciale aftrekpost van multinationals en andere over de grens opererende bedrijven op de korrel, de ­liquidatieverliesregeling. Dat zal ‘dramatisch uitpakken’ voor alle bedrijven die over de grens investeren, vreest VNO-NCW.

Politiek links, de PvdA incluis, lijkt bevangen door een activistische retro-geest, inclusief nostalgie naar het kabinet-Den Uyl. Multinationals, zeker een grote fossiele-energieleverancier als Shell, zijn dan een niet te versmaden hapje. Maar misschien is het voor Shell en andere multinationals wel verontrustender dat het andere deel van het politieke spectrum zo stil is. Links heeft de multinationals voor zich alleen, rechts steekt geen poot uit.