Is het ongeschonden dorpsgezicht voorgoed verleden tijd? Op zoek naar het mooiste dorp van Nederland stuitte Elsevier Weekblad op verrassend veel plekken waar smakeloze nieuwbouw nooit de overhand kreeg en verrommeling het nooit won van eigenheid. Uit duizenden dorpen en gehuchten wezen specialisten en redactie gezamenlijk het Groningse Niehove aan als allermooiste.
Hun café laten de inwoners van Niehove zich niet afnemen. Het in de loop der jaren sluiten van het schooltje, de bakker en vrijwel alle andere middenstand in het Groningse dorp deed pijn, maar het waren logische tekenen van de tijd.
De Eisseshof, dat is een ander verhaal. Toen de zeventiende-eeuwse uitspanning aan het kerkplein in de jaren tachtig van de vorige eeuw in vreemde handen dreigde te vallen, kochten de dorpelingen gezamenlijk het café. Dat ging niet zonder subsidie – een bruidsschat, zeggen ze in Niehove. De uitdijende gemeente wilde laten weten dat de kleine kernen niet werden vergeten.
Wanneer is een dorp mooi?
Aan de verkiezing van mooiste dorp van Nederland is een zorgvuldig selectieproces voorafgegaan, maar een wetenschappelijk onderzoek pretendeert het niet te zijn. Wat mooi is, blijft een kwestie van smaak. Toch zijn bij de keuze enkele richtlijnen en criteria gevolgd.
Uitgangspunt is dat ‘mooi’ hier betrekking heeft op uiterlijke schoonheid, niet op zaken als de rijkdom van het culturele leven of de aanwezigheid van voorzieningen. Mooi is een dorp dat fotogeniek is en waarvan het bijzondere karakter niet te zeer wordt tenietgedaan door afwijkende bebouwing en verrommeling.
Dat een dorp in het oog springt, kan bovendien allerlei oorzaken hebben, zoals een bijzonder stratenpatroon, een fraai kerkplein of een authentiek karakter.
Als er in Niehove wat gebeurt, dan gebeurt het in het café annex dorpshuis. Jan Broersma (70), met baard en pet, vertelt hoe bij de uitvaart van een illustere Nijhoofster het lichaam van de overledene zo vanaf het biljart naar het kerkhof werd gedragen. Ingedronken en nageproost werd er aan de toog. ‘En op vrijdagmiddag stond er een bankier met een koffertje geld en kwamen de arbeiders hun loon innen.’
Een ingetogen ‘jooaa…’ is vaak de eerste reactie als de schoonheid van Niehove ter sprake komt. De inwoners laten het klinken als: zo bijzonder is het allemaal niet. Pas na een paar zinnen ontluikt de trots – het is een prachtig dorp en ze willen nooit meer weg. ‘Een rijkdom om hier te wonen,’ zegt Janneke Holwarda (65) van het dorpshuis.
Niehove is zo ongeschonden dat het een bedenksel lijkt. Verstild ligt het op een wierde in de leegte van het Humsterland, de toegangsweg slingert door het veld. Door Niehove kom je alleen als je in Niehove moet zijn.
Dorpen stemmen zowel weemoedig als tevreden: Op zoek naar gevoel en gezicht van onze dorpen
In vervlogen tijden maakten herhaaldelijke overstromingen het gebied tijdelijk tot een eiland. Bij stormvloed staken alleen de wierden boven de watermassa uit en Niehove, toen Suxwort geheten, bezette de hoogste. ‘Deze plek is al 2.200 jaar onafgebroken bewoond,’ weet Lex van Wijngaarden (66). Hij en zijn vrouw vestigden zich enige tijd geleden in het dorp. ‘Jaren eerder waren we in de buurt en wandelden we vanuit het veld omhoog. We dachten allebei: als je toch dáár kunt wonen…’
Loop via zo’n pad, één kar breed, het dorp in, raadt hij aan. Alles wat je zult zien, vertedert – de oude of in authentieke stijl gebouwde huizen, het perfect ringvormige plein rondom de kerk, de scheefgezakte grafzerken in het gras.
Ook de Van Wijngaardens kijken uit op de kerk. Ooit woonde in hun huis een lijkkistenbouwer die ‘VIOS’ op zijn gevel schilderde: Vooruitgang is ons streven. Die vooruitgang staat, tot ieders tevredenheid, nu wat minder hoog op de agenda. Ze heeft vandaag de gedaante van een bestelbus die via internet bestelde pakketjes aflevert.
Naast Niehove telt Nederland nog tal van ongeschonden dorpen en gehuchten: Welke zijn volgens de mooiste per provincie?
Hoewel import, is Van Wijngaarden geheel opgenomen in het Niehovense verenigingsleven. Hij somt op wat de 269 inwoners zoal organiseren: een jeu de boulesclub, een kaartclub, een regiotheater, een schaatsvereniging, een koor, een nieuwsbode. Op Kerstavond komen ze bijeen, ontsteken een kaarsje, zingen een lied en drinken een glas.
De huizen voller, het café rumoeriger
Vrijwel elk pand heeft zijn plek in de dorpscanon. Daar was de smidse, daar woonde de schoenmaker. Zittend voor de Eisseshof kan Jan Broersma zijn geboortehuis aanwijzen. Verder dan een paar honderd meter van de kerk, waarvan zijn vader nog klokkenluider was, heeft hij nooit gewoond.
Middag-HumsterlandNiehove is gelegen in Middag-Humsterland, een bijzonder Nationaal Landschap dat is voorgedragen voor de UNESCO-Werelderfgoedlijst.
De contouren van de vele wedgeulen, die door het gebied liepen toen Middag en Humsterland nog Waddeneilanden waren, en de wierden tekenen nog altijd het landschap >>
Dat geldt wel voor Sijtse Scheeringa (67), muzikant en gepensioneerd chauffeur, geboren in Zuidhorn, ‘Ja,’ zegt hij, ‘de sfeer was vroeger anders. Of waren wij gewoon jonger?’ In elk geval waren de huizen voller, het café rumoeriger. ‘Er werd soms geknokt, vooral om de mooie dochters van een van de kroegbazen die we toen nog hadden.’
De tijd van cafégevechten is voorbij. Sinds kort heeft de Eisseshof een traplift. Er wordt geanticipeerd op de stijgende gemiddelde leeftijd in het dorp. ‘Hier wonen vooral liefhebbers en gepensioneerden,’ zegt Scheeringa. Maar toch ook wel jonge stellen, vullen zijn dorpsgenoten aan. En kunstenaars, bezield door de idylle.
Herinneringen aan het Niehove van weleer zijn er genoeg. Maar ook toekomst is er in overvloed. Kom hier over vijftig jaar, zo klinkt het in de Eisseshof, en het is hier nog net zo mooi als nu.
Hoe kwam Elsevier Weekblad tot zijn oordeel?
Waarom staat mijn dorp er niet tussen? Ik ken nog mooiere dorpen! Menige lezer zal zich bij het doorbladeren van deze pagina’s afvragen hoe Elsevier Weekblad tot zijn selectie kwam.
Om uit de duizenden Nederlandse dorpen het allermooiste te kunnen kiezen, riep Elsevier Weekblad de hulp in van diverse deskundigen. Na een eerste selectieronde is erfgoedinstellingen in de twaalf provincies gevraagd de mooiste dorpen in hun regio te kiezen. De daaruit ontstane lijst van 36 dorpen werd door de redactie teruggebracht tot de 12 dorpen op deze pagina’s, uit elke provincie één.
Intussen werd een panel deskundigen geformeerd, bestaande uit Arjan de Zeeuw (directeur Kennis & Advies bij de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed), Theo Spek (hoogleraar landschapsgeschiedenis) en de fotografen Mischa Keijser en Reyer Boxem. Op basis van hun beoordelingen van de winnaars per provincie werd Niehove gekroond tot mooiste dorp van Nederland. Hebt u aanvullingen of suggesties? De redactie nodigt u uit om die te sturen naar mooistedorp@elsevierweekblad.nl.