Klimaatrapport: Urgendavonnis en andere klimaatdoelen waarschijnlijk niet gehaald

Zowel op korte als lange termijn lijkt Nederland diverse klimaatdoelen niet te halen, waaronder het Urgendavonnis. Het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen en de opwekking van hernieuwbare energie blijven in ramingen achter bij de gestelde doelen.

Dit blijkt uit de Klimaat- en Energieverkenning die het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) en andere overheidsinstituten vrijdag publiceren. Het rapport – een voortzetting van de Nationale Energieverkenning – verschijnt vanaf nu elk jaar. Dat is één van de verplichtingen uit de eerder dit jaar aangenomen Klimaatwet.

Meer doen in tien jaar dan de dertig jaar ervoor

Het PBL constateert dat de energievoorziening weliswaar al flink verandert en dat veel klimaatbeleid is gemaakt. Maar de implementatie daarvan blijkt ‘weerbarstig’. De doelen zijn juist ambitieus. In 2030 wil Nederland 49 procent minder broeikasgassen uitstoten dan in 1990. ‘In ruim tien jaar moet er,’ schrijft het Planbureau, ‘nog meer dan tweemaal zoveel worden bereikt als in de afgelopen kleine 30 jaar.’

De Europese Unie overweegt intussen of zij aanscherping tot 55 procent noodzakelijk acht. ‘Ik zal zeer verrast zijn als de uitkomst van deze analyses iets anders zal zijn dan dat het 55 procent moet worden,’ zei Frans Timmermans (PvdA) begin oktober in zijn hoorzitting voor het Europees Parlement. In de nieuwe Europese Commissie is hij, met rechterhand Diederik Samsom (PvdA), verantwoordelijk voor het Europese klimaatbeleid.

Teller Urgendavonnis begint te lopen

De Klimaatverkenning zal leiden tot hernieuwde druk op het kabinet om nog meer werk te maken van het klimaatbeleid. Vrijdagmiddag komt het kabinet met een reactie, mogelijk met aanvullende klimaatmaatregelen. Het meest urgente probleem is om te voldoen aan twee bindende doelen voor 2020. Zowel de Europese eis voor hernieuwbare energie als het Urgendavonnis is bindend en kan concrete gevolgen hebben.

Al in 2012 spande actiegroep Urgenda een rechtszaak aan tegen de staat die te weinig zou doen tegen klimaatverandering, en terugkwam op eerdere doelen. De groep won in 2015, en in hoger beroep opnieuw in 2018. Dit betekent dat de uitstoot van broeikasgassen in 2020 minimaal 25 procent lager moet zijn dan in 1990. Het kabinet is gebonden aan het vonnis, en beloofde meermaals hieraan te voldoen. Op 1 januari 2020 – over exact twee maanden – begint de teller formeel te lopen.

Een koude winter is funest

Het Planbureau verwacht dat de daling uitkomt op 23 procent. Daarin is al rekening gehouden met de vervroegde sluiting van de koolgestookte Hemwegcentrale in Amsterdam. Niet verwerkt is een pakket met kleinere maatregelen dat minister van Economische Zaken en Klimaat Eric Wiebes (VVD) op 28 juni aankondigde. Het Planbureau benadrukt dat de ramingen onzeker zijn en door bijvoorbeeld hogere energieprijzen of een koude winter florissanter of juist slechter kunnen uitvallen. Omdat er zo weinig tijd is, moet het kabinet ingrijpende ad hoc-maatregelen nemen om nog te voldoen aan het vonnis.

Overigens is de zaak juridisch nog niet helemaal afgedaan. Waarschijnlijk doet de Hoge Raad op 20 december uitspraak in de cassatiezaak, waarna het oordeel definitief is. Voor de uitvoering heeft dat geen gevolgen. Het kabinet ziet dit als een juridische principezaak, en zei het vonnis sowieso uit te voeren. Bovendien zijn er geen aanwijzingen dat het zal winnen. In september adviseerden de advocaat- en proceur-generaal het vonnis te handhaven – wat het wereldwijd de eerste in zijn soort zou maken.

Nederland riskeert EU-straffen

Naast het Urgendavonnis lijkt Nederland niet te voldoen aan het bindende EU-doel om in 2020 minimaal 14 procent van de energie hernieuwbaar op te wekken. Tussen de 10 en 12 procent lijkt het hoogst haalbare. Ook hier loopt Nederland al geruime tijd achter op schema. De verantwoordelijke Europese Commissaris sprak Nederland in april nogmaals aan op de gebrekkig vooruitgang.

Formeel kan de Europese Commissie straffen opleggen voor het niet halen van de doelen. Het is de vraag of dat ook echt gaat gebeuren. Nederland heeft nog altijd de mogelijkheid te investeren in buitenlandse projecten die mee mogen tellen voor de doelen. Bovendien stijgt het aandeel hernieuwbare energie na 2020 wel flink. Een zelfgekozen streefdoel om in 2023 minimaal 16 procent van de energie hernieuwbaar op te wekken, lijkt wel realistisch.

Ambities en daden

Ook voor de doelen na 2020 ligt Nederland niet op schema. Het Planbureau rekende in een extra bijlage het afgelopen juni gepresenteerde Klimaatakkoord door. De magische 49 – of zelfs 55 – procent CO2-reductie voor 2030 lijkt uit beeld. Waarschijnlijk komt Nederland ergens tussen de 43 en 48 procent uit. Maar op zo’n lange termijn is de onzekerheid natuurlijk groter, en is er ook meer ruimte om aanvullende maatregelen te nemen.

Het Planbureau voor de Leefomgeving merkt nog op dat Nederland niet alleen staat in het geploeter om te voldoen aan klimaatdoelen. Ook andere landen lopen hier tegenaan. Slechts een handvol landen lukt het om te voldoen aan het Klimaatverdrag van Parijs. De wereld ligt dan ook eerder op schema om een temperatuurstijging te beperken tot 3,2 graden Celsius dan de gewenste 2 of zelfs 1,5 graad.

Bedrijven verleiden en extra subsidie

In een reactie laat het kabinet weten dat het extra maatregelen neemt. Minister van Economische Zaken en Klimaat Eric Wiebes (VVD) wil bedrijven ‘verleiden’ om klimaatmaatregelen te nemen.

‘Onaanvaardbaar,’ twittert GL-leider Jesse Klaver. ‘Het kabinet laat de klimaatgeneratie in de steek.’ Hij pleit voor een stevige CO2-belasting.

‘Er moet een schep bovenop, want we zijn er nog lang niet!,’ twittert D66-Kamerlid Matthijs Sienot.

Ook fractievoorzitter Esther Ouwehand van de Partij voor de Dieren vindt dat er te weinig gebeurt. ‘Dit is heel ernstig want de overheid houdt zich niet aan zijn eigen wetten,’ zegt zij. ‘Ze zijn te laf om de maatregelen te nemen die nodig zijn.’

Maar kritiek op de maatregelen is er ook. FVD-Europarlementariër Derk Jan Eppink vraagt zich hardop af of we niet in de richting van een ‘klimaat kalifaat’ gaan.