Europese Commissie: migratiebeleid EU gaat totaal op de schop

De Europese Commissie wil het migratiebeleid van de EU ingrijpend veranderen. De verantwoordelijke eurocommissarissen Schinas en Johansson, die donderdag met premier Rutte en asiel- en migratiestaatssecretaris Broekers-Knol (beiden VVD) praten in Den Haag, willen af van verplichte herverdelingsquota en willen meer Brusselse hulp bij het terugsturen van uitgeprocedeerde asielzoekers naar hun land van herkomst.

Het was de laatste jaren, vooral sinds de migratiecrisis van 2015, een van de meest heikele kwesties in de EU: het asiel- en migratiebeleid. Tal van toppen werden ingelast om met de lidstaten tot overeenstemming te komen over onder meer het beschermen van de Europese buitengrenzen, het verdelen van immigranten en hervormingen van de asielprocedures in de EU. Tot veel permanente oplossingen leidde dat niet, bijvoorbeeld omdat sommige lidstaten een ruimhartiger asielbeleid voorstaan dan andere, en omdat er in grenslanden als Italië veel meer illegale immigranten binnenkomen dan in andere lidstaten.

Eurocommissaris Schinas komt met alomvattend Europees migratiepact

De nieuwe Europese Commissie, die sinds december aan het werk is onder leiding van de Duitse voorzitter Ursula von der Leyen, wil de problemen met asiel en migratie in de EU te lijf gaan met een alomvattend Europees migratiepact. De Griekse eurocommissaris Margaritis Schinas, belast met de portefeuille ‘Migratie en het promoten van de Europese manier van leven’, zegt donderdag tegen De Telegraaf dat hij ingrijpende veranderingen wil in het huidige migratiebeleid van de EU, dat niet goed werkt: ‘We hebben een lappendeken van nationale procedures, nationale pogingen tot terugkeer van uitgeprocedeerde asielzoekers die soms wel en soms niet werken.’

Ook noemt Schinas het Dublinverdrag, dat bepaalt dat asielzoekers in het eerste veilige land waar ze aankomen asiel moeten aanvragen. Vooral landen aan de zuidgrens van Europa, zoals Italië, zijn ontevreden over die verordening omdat de gevolgen van (illegale) immigratie daardoor veel zwaarder op hen drukken dan op andere lidstaten. Vooral vanuit Libië kwamen de afgelopen jaren talloze bootjes en schepen, veelal van hulporganisaties als  Sea-Watch en Open Arms, de Italiaanse havens binnen met Afrikaanse migranten aan boord. Daarom besloot voormalig vicepremier en minister van Binnenlandse Zaken Matteo Salvini de havens te sluiten voor ngo-schepen met migranten.

Schepen die daarna nog in Italië wilden afmeren, dobberden vaak dagenlang rond op zee terwijl Europese landen met elkaar onderhandelden over het verdelen van de migranten. Als het aan Schinas ligt, gaat Brussel voortaan meer het voortouw nemen in het bewaken van de grenzen door de Europese grens- en kustwacht te versterken tot 10.000 bewapende EU-functionarissen met eigen materieel. ‘Dat hadden we allemaal niet in 2016,’ verwijst de eurocommissaris naar de migratiecrisis die in 2015 en 2016 een hoogtepunt bereikte. De EU had toen het migratiebeleid niet op orde, waardoor de asielinstroom grotendeels ongecontroleerd verliep en honderdduizenden immigranten Europa illegaal binnenkwamen en nooit zijn teruggekeerd naar het land van herkomst. Dat mag niet nog een keer gebeuren, benadrukt Schinas: ‘Of het nou in Oost, Noord-, West- of Zuid-Europa is, overal leeft het besef dat de EU niet een tweede keer kan falen met zo’n groot onderwerp.’

De oplossing ligt in elk geval niet bij verplichte quota om asielzoekers op te nemen, zegt Schinas. De EU wil volgens hem gaan werken met ‘mandjes’. Er zijn ‘mandjes’ voor onder meer lastenverdeling en asielverzoeken, ‘middelen’ en geld, waaraan alle EU-lidstaten ‘op een of andere manier’ hun bijdrage moeten leveren. Door niet aan te dringen op verplichtingen voor het opnemen van een bepaald aantal asielzoekers, hoopt de eurocommissaris landen als Polen, Hongarije en Tsjechië – die zich herhaaldelijk tegen quota hebben verzet – niet tegen zich in het harnas te jagen.

Toch lijkt het er niet op dat er in de Europese Commissie al overeenstemming is over wat te doen als sommige lidstaten minder willen doen dan andere. In gesprek met Trouw erkent de Zweedse eurocommissaris Ylva Johansson, met de portefeuille ‘binnenlandse zaken’ waaronder ook migratie, dat asielquota niet de oplossing zijn, maar zegt ze tegelijkertijd dat ze niet gelooft dat ‘vrijwillige solidariteit een optie is’. Johansson ziet meer in een ‘verplicht solidariteitsmechanisme’, maar wat dat concreet inhoudt, weet ze niet. ‘We moeten iets verzinnen waarbij die herverdeling niet de enige manier is om landen te helpen die onder grote migratiedruk staan.’

Johansson en Schinas zijn het er wel over eens dat de terugkeer van kansloze asielzoekers veel beter moet. ‘Iedereen die niet de bescherming van de EU verdient, zal terug moeten,’ zegt laatstgenoemde. ‘En deze keer doen we het ook.’ Nederland heeft grote problemen met het afdwingen van de terugkeer van ongewenste vreemdelingen: twee weken geleden onthulde Nieuwsuur dat het kabinet-Rutte III zijn eigen belofte om meer uitgeprocedeerde asielzoekers terug te sturen niet waarmaakt. Het kabinet worstelt al tijden met ‘veiligelanders’ die in asielzoekerscentra zitten, geen kans hebben op een verblijfsvergunning maar toch in Nederland blijven en die problemen veroorzaken.

Nederland heeft grote problemen met terugsturen ‘veiligelanders’

Een van de belangrijkste oorzaken is dat herkomstlanden weigeren om hun onderdanen terug te nemen, zo ondervond staatssecretaris Broekers-Knol eind vorige maand nog maar eens. Zij kreeg het niet voor elkaar om met de Marokkaanse overheid te spreken over de terugkeer van uitgeprocedeerde Marokkanen, tot grote woede van de Tweede Kamer. Ook de asielzoekers zelf werken vaak niet mee. Ongeveer de helft van hen verdwijnt in de illegaliteit.

Tweede Kamerlid Madeleine van Toorenburg van coalitiepartij CDA stelde deze maand voor dat er wetgeving moet komen die het strafbaar maakt om niet mee te werken aan de eigen terugkeer naar het land van herkomst. Het lijkt er niet op dat het kabinet daar daadwerkelijk toe overgaat: Kamerlid Maarten Groothuizen (D66) noemde het ‘onzinnige retoriek’ omdat ‘daarmee de uitgeprocedeerde asielzoeker nog steeds niet is uitgezet’. Joël Voordewind van de ChristenUnie vindt het een ‘slecht plan’ en geeft de voorkeur aan het onder druk zetten van de landen die hun onderdanen niet willen terugnemen.

Als het aan eurocommissaris Schinas ligt, gaat de EU zijn lidstaten de helpende hand toesteken. Brussel wil zich meer bemoeien met de terugkeer van illegalen, zegt hij: ‘Als het aankomt op het sluiten van overeenkomsten over terugkeerdeals, heeft de EU vaak meer in de melk te brokkelen dan een individueel land.’ Ook Johansson vindt dat de EU ‘meer nadruk moet leggen op externe betrekkingen’. Ze verwijst ook naar commissievoorzitter Von der Leyen, die een ‘geopolitieke commissie’ wil leiden om een ‘steviger geluid’ te laten horen tegen landen die hun eigen onderdanen weigeren terug te nemen.

‘Je kan geen Europees migratiebeleid maken zonder Nederland en Rutte’

Als het aan de Europese Commissie ligt, is er een belangrijke rol weggelegd voor Nederland. ‘Je kunt geen Europees migratiebeleid maken zonder Nederland en Rutte,’ zegt Schinas in De Telegraaf, verwijzend naar de Turkijedeal (2016) waarbij Rutte een belangrijke rol speelde.

Overigens onthulde journalist Ben Hamburger in april in een artikel in Elsevier Weekblad  dat niet de deal met Turkije, maar de bouw van hekken in Centraal- en Oost-Europese landen om de grenzen te sluiten tot een scherpe afname in de komst van het aantal immigranten naar Europa leidden. Toch prijst Schinas premier Rutte als een van de architecten van de Turkije-deal, die volgens de eurocommissaris uitstekend heeft gewerkt.

De VVD is in elk geval blij met de plannen van de Europese Commissie, en benadrukt op Twitter dat een nieuw Europees migratiebeleid hard nodig is. ‘Wij willen niets liever’:

Donderdagmiddag spreken Schinas en Johansson in Den Haag met premier Rutte, staatssecretaris Broekers-Knol, Tweede Kamerleden en ngo’s als Stichting Vluchteling en Oxfam Novib. Het streven van de Europese Commissie is om vóór Pasen het migratiepact rond te krijgen. De presentatie volgt mogelijk tijdens de Europese Raad op 26 en 27 maart in Brussel.