De feiten over dodelijk politiegeweld in Nederland

In de discussie over dodelijk politiegeweld in Nederland beweren actievoeders dat agenten zich geregeld schuldig maken aan moord, vaak ook nog eens met een racistisch tintje. Wat zijn de feiten?

Klopt de bewering van actievoerders dat agenten sinds 2016 bij arrestaties 41 moorden hebben gepleegd?

Bron van de door velen klakkeloos overgenomen stelling van ’41 moorden door de politie’ is woordvoerder Naomie Pieters van Kick out Zwarte Piet. Maandag 1 juni na de demonstratie op de Dam in Amsterdam beweerde zij op de radio dat er sinds 2016 in totaal 41 doden zijn gevallen ‘door de hand van de politie’. De slachtoffers waren volgens haar ‘vermoord’.

Pieters lijkt zich te baseren op cijfers van de onafhankelijke onderzoeksgroep Control Alt Delete (CAD). Die spreekt echter over slachtoffers ‘overleden tijdens of kort na hun aanhouding’. Dat is een ander verhaal dan moord, waarbij sprake moet zijn van voorbedachte rade ofwel een vooropgezet plan om iemand te doden. Anders dan de politie registreert CAD niet alleen dodelijke schietincidenten – zo’n drie tot vijf per jaar -, maar alle zaken waarbij arrestanten overlijden, dus ook door fysiek geweld.

Wat vindt expert Jaap Timmer van de VU van de beweringen van Pieters?

‘Het is ongepast en buiten iedere proportie om van moord te spreken,’ zegt socioloog Jaap Timmer van de Vrije Universiteit. Hij doet al jaren onderzoek naar politiegeweld. ‘De politie fungeert als veger en blik van de samenleving en moet opdraven als er iets mis is. Problemen met zogenoemde verwarde mensen komen onder meer door de versnippering in de zorg in toenemende mate op het bordje van de politie, maar die is daar niet voor.

‘Het merendeel van de slachtoffers overlijdt door hartfalen en verwaarlozing in combinatie met drank en drugs. Meestal kan de patholoog-anatoom niet één duidelijke doodsoorzaak constateren. Gemiddeld komt jaarlijks hooguit één slachtoffer om door politiegeweld. Overigens documenteren de onderzoekers van CAD zich de laatste jaren goed, waardoor de politie hun cijfers serieus neemt.’

In hoeverre is het dodelijk politiegeweld racistisch?

Van de dodelijke slachtoffers is volgens CAD 43 procent ‘van kleur’, 18 procent is wit en van de rest zijn geen etnische gegevens bekend. Hoewel mensen ‘van kleur’ oververtegenwoordigd zijn, is dat op zich nog geen bewijs voor racisme van de politie. Agenten reageren meestal op een noodoproep. Er is geen bewijs dat ze onder die omstandigheden harder optreden tegen gekleurde arrestanten dan tegen witte. Bovendien hebben agenten etnisch gezien een diverse achtergrond.

Dat zeker drie keer zoveel slachtoffers allochtoon zijn, heeft onder meer te maken met hun zwakkere sociaal-economische positie (werk, huisvesting). Veelal was bij de overleden arrestanten sprake van een geestelijke stoornis en verslavingsproblemen.

Gaan agenten die dodelijke geweld plegen standaard vrijuit?

Nee, dat is te kort door de bocht. In alle gevallen van dodelijk geweld door de politie doet de rijksrecherche onderzoek. Indien nodig  gaat het Openbaar Ministerie over tot vervolging. Dat het zelden tot een veroordeling komt, toont aan dat de politie meestal zorgvuldig handelt.

Van de agenten die betrokken waren bij de dood in juni 2015 van de Arubaan Mitch Henriquez in Den Haag, is uiteindelijk de politieman die de fatale nekklem aanlegde in hoger beroep veroordeeld tot een voorwaardelijk celstraf van zes maanden wegens mishandeling met de dood tot gevolg.

De dood van de 40-jarige verwarde Tomy Holten na zijn arrestatie op 14 maart in Zwolle wordt nog onderzocht. Kort na zijn aanhouding door onder anderen twee agenten en personeel van de supermarkt waar hij zich zou hebben misdragen, overleed hij in het cellencomplex. Op filmpjes is te zien hoe één van de agenten zijn schoen op het gezicht van de arrestant houdt terwijl die op zijn buik in bedwang wordt gehouden. Dat is tegen de regels.