Zeker zeventig lhbt-asielzoekers in Nederlandse asielzoekerscentra zijn sinds 1 juni dit jaar slachtoffer geworden van onveilige situaties. Dat blijkt uit een onderzoeksrapport dat de stichting LGBT Asylum Support maandag heeft overhandigd aan de Tweede Kamer.
In het 64 pagina’s tellende rapport We feel Unsafe! staan geanonimiseerd alle meldingen die sinds juni bij het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) zijn binnengekomen. Daaronder vallen onder meer meldingen van doodsbedreiging met een mes, intimidatie door een groep van bijvoorbeeld vijf personen, pesterijen, op de grond spugen en fysiek geweld.
Lees ook over dit onderwerp: ‘COA doet niets tegen homo-hatende asielzoekers’
Aanleiding voor het rapport is een incident begin augustus dit jaar waarbij een Nigeriaanse lesbische vrouw in een asielzoekerscentrum was overgoten met kokendheet water. Dat leidde tot grote politieke verontwaardiging.
Drie meldingen in twaalf uur
‘In de afgelopen twaalf uur heb ik weer drie meldingen gehad,’ zegt Sandro Kortekaas, voorzitter van LGBT Asylum Support, tegen EW. De drie meldingen zijn afkomstig van transgenders. Het eerste dossier gaat over een transgender-vrouw die ten einde raad voor de ingang van het asielzoekerscentrum (azc) een zelfmoordpoging heeft ondernomen. In het tweede geval achtervolgde een mannelijke medebewoner van een azc een transgendervrouw voor seks tegen betaling.
In het derde geval werd een transgenderman overgeplaatst naar een unit speciaal ingericht voor lesbiennes, homo’s, biseksuelen en transgenders (lhbt’ers) omdat hij eerder het slachtoffer was geweest van intimidatie. In plaats van dat de lhbt-vertrouwenspersoon in het azc hem in bescherming nam, dreigde deze: ‘Als er weer problemen komen, plaats ik je over naar een ander azc.’ In de gedragscode van het Centraal Orgaan opvang asielzoekers staat dat veilige huisvesting moet worden gewaarborgd. Kortekaas: ‘Lhbt’ers klagen niet snel, die zijn al lang tevreden dat zij in de procedure zitten en een dak boven hun hoofd hebben.’
Kortekaas houdt al bijna vijf jaar incidenten van gediscrimineerde lhbti-asielzoekers bij in de asielzoekerscentra (dus ook van intersekse personen). ‘Maar ik zie dat het COA daar vrijwel niets mee doet. Bij aangiftewaardige meldingen zoals geweld wordt niet altijd doorverwezen naar de politie, in een enkel geval wordt aangifte zelfs afgeraden. In veel gevallen wordt navolging bewust gefrustreerd.’
Zeker 44 procent wordt verzocht terug in de kast te gaan
Uit een enquête van de stichting onder tweehonderd asielzoekers, die in het onderzoek is opgenomen, blijkt dat ruim 85 procent van de lhbti-asielzoekers zich gediscrimineerd voelt. Meer dan 60 procent zegt dat zij de problemen niet met de speciaal aangestelde lhbti-vertrouwenspersoon kan bespreken. Daarnaast geeft meer dan 60 procent aan dat het COA geen gevolg geeft aan een melding van discriminatie. Ruim 44 procent wordt door het COA verzocht terug ‘in de kast’ te gaan.
De stichting wil dat er met vaste regelgeving bij alle azc’s verplicht een lhbti-unit wordt ingericht. Op dit moment mogen de locaties dat zelf bepalen. Daarnaast wil de stichting een nieuw onderzoek naar een apart azc voor lhbti-asielzoekers.
In 2019 meldde het COA dat het door de hoge instroom van vooral Syrische asielzoekers noodgedwongen de beschermde wooneenheid voor lhbti’ers in het asielzoekerscentrum in het Groningse dorp Ter Apel moest openen voor heteroseksuele asielzoekers. Deze ‘lhbti-unit’ was in 2016 in het leven geroepen omdat seksuele minderheden zich in de reguliere azc’s onveilig voelden wegens intimidatie en geweld door heteroseksuele asielzoekers, vooral asielzoekers met conservatief-islamitische denkbeelden. Doordat in de beschermde wooneenheid noodgedwongen ook weer heteroseksuelen moesten worden toegelaten, voelen lhbti’ers zich ‘onveilig, angstig en gestrest’, zei voorzitter Sandro Kortekaas destijds al.
Tien jaar VVD-beleid
Na de aanval op de lesbische asielzoeker in augustus sprak Tweede Kamerlid Bente Becker (VVD) harde woorden. ‘Onacceptabel!’ twitterde zij. ‘Als homoseksualiteit niet in je cultuur past, pas je je maar aan. In Nederland zijn we vrij! Daar kwam je zelf toch nota bene voor? Hoop dat de daders zo zwaar gestraft worden dat ze geen recht hebben op verblijfsvergunning. En sowieso in aso-azc!’ Dat kwam haar op schampere reacties te staan van onder meer het Amsterdamse raadslid Annabel Nanninga (Forum voor Democratie), die zei dat de misstanden zijn ontstaan gedurende tien jaar VVD-regeringsbeleid.
In 2016 was het dan ook het kabinet-Rutte II dat tegen een wetsvoorstel stemde om lhbti’ers in azc’s apart op te vangen. Volgens toenmalig VVD-fractievoorzitter Halbe Zijlstra ging het om ‘een belachelijke motie’, omdat ‘niet de slachtoffers moeten worden gescheiden, maar de daders worden aangepakt’. Toch stemde een meerderheid van de Tweede Kamer in met de motie. De huidige staatssecretaris van Justitie en Veiligheid Ankie Broekers-Knol (eveneens VVD) is om dezelfde reden als Zijlstra tegenstander van gescheiden opvang. Door ruimtegebrek is die scheiding alsnog opgeheven, al is dat onaangekondigd en zonder overleg met de overheid gebeurd.
‘Het beleid van staatssecretaris voor Asiel Ankie Broekers-Knol focust zich louter op daders, niet op slachtoffers van incidenten in de azc’s,’ zegt Kortekaas.
Bij D66, GroenLinks en PvdA ziet Kortekaas wil om met de problemen aan de slag te gaan. ‘Maarten Groothuizen (D66) heeft ons aangespoord alle cijfers zwart op wit te zetten om het probleem meer inzichtelijk te maken en ook Rob Jetten heeft gevraagd: “Hoe kan ik helpen?” Dus met hen staan we in intensief contact. Attje Kuiken (PvdA) heeft Kamervragen gesteld en ook bij Bram van Ojink (GroenLinks) kan de stichting op steun rekenen.’
‘Verplichte lhbti-unit voor alle azc’s’
LGBT Asylum Support rapporteert bijna dagelijks meldingen van lhbti-asielzoekers via Bureau Veiligheid van het COA. Maar Kortekaas ziet vaak hoe die instantie zaken in de doofpot probeert te stoppen. ‘In een enkel geval was door de lhbti-vertrouwenspersoon een gay-koppel zelfs opgedragen wat zij in een mail naar ons moesten schrijven; daarin moesten ze zetten dat er helemaal geen problemen waren. Puur machtsmisbruik.’
Kortekaas zegt dat bij (verdenking van) machtsmisbruik door het COA altijd een extern onderzoek wordt ingesteld. ‘Op dit moment onderzoekt het COA dit soort incidenten intern. Met deze vorm van intern onderzoek kan er nooit sprake zijn van een integere vorm van onderzoek. De Tweede Kamer heeft hierover ook gezegd: dit KAN niet.’
Bij zowel het Centraal Orgaan opvang asielzoekers als de Immigratie- en Naturalisatiedienst is wegens privacywetgeving het daadwerkelijke aantal asielzoekers dat jaarlijks op basis van de seksuele geaardheid asiel aanvraagt niet bekend. Belangenvereniging COC Nederland schatte ooit dat het per jaar om vier- tot vijfhonderd mensen moet gaan. Met ruim de helft daarvan staat LGBT Asylum Support in contact.
Reactie COA
‘Allereerst willen wij benadrukken dat wij alle incidenten tegen lhbti+ asielzoekers veroordelen en dat het COA het belangrijk vindt dat iedere bewoner van een COA-locatie veilig is en zich veilig voelt,’ laat het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) in een reactie weten. Het COA herkent het verzoeken om terug in de kast te gaan niet.
Er loopt volgens een woordvoerder een onderzoek naar het afhandelen van meldingen. ‘We hebben wel gezien dat er sprake is van meerdere meldingen over dezelfde casus. Deels is daarvoor in gesprek met de bewoner al naar een oplossing gezocht. Meldingen die betrekking hebben op reiskosten, overplaatsingen en medische zorg zijn deels al op locatie opgepakt (dit zijn overigens geen specifieke lhbti-onderwerpen).’
‘De plaatsing van asielzoekers in de opvang is een proces waarbij zoveel mogelijk rekening wordt gehouden met eenieders achtergrond,’ gaat de woordvoerder verder. ‘Het COA biedt maatwerk om de veiligheid van kwetsbare groepen te waarborgen. Indien vereist en/of gewenst kan het COA bijvoorbeeld zorg dragen voor een verplaatsing binnen een opvanglocatie. Daarnaast wordt in de begeleiding rekening gehouden met eventuele benodigde aanpassingen en eventuele aanvullende begeleiding of verzorging vanuit andere organisaties. Waar mogelijk kijkt het COA, indien asielzoekers daar behoefte aan hebben, of asielzoekers bij elkaar geplaatst kunnen worden. Zo komt het voor dat meerdere lhbti-asielzoekers binnen bepaalde opvanglocaties in een vleugel samenwonen. Vanwege de privacywetgeving is registratie van seksuele geaardheid niet toegestaan. Dat maakt dat dit bij aankomst niet altijd bekend is.’
‘Er zijn vertrouwenspersonen, er is een klachtenregeling en er wordt opgetreden tegen discriminatie, dit maakt onderdeel uit van de begeleiding op locaties. Het COA vindt het van belang dat asielzoekers aangifte durven te doen en dat incidenten gemeld worden. Bij incidenten waarbij sprake is van een (vermoedelijk) strafbaar feit wordt altijd de politie en wanneer meer passend het speciale politieteam Roze in Blauw, ingeschakeld. Hiertoe zijn COA-medewerkers verplicht.’
Ook de aantijging dat navolging bij de politie wordt gefrustreerd, herkent het COA niet. ‘Het beleid is dat het COA bewoners stimuleert om aangifte te doen bij misdrijven en het COA ondersteunt en begeleidt bewoners daar desgewenst bij. Ook in het geval van lhbti is dat een vaste regel. Indien een COA-medewerker getuige is van een incident, kan deze medewerker ook zelf aangifte doen. Tijdens de verplichte trainingen over incidenten en maatregelen wordt hier aandacht aan besteedt.’