Johnson dreigt met opblazen Brexitdeal: wordt het toch No Deal?

De Britse premier Boris Johnson dreigt zich terug te trekken uit het al gesloten scheidingsakkoord met de Europese Unie (EU) en wil uiterlijk 15 oktober een overeenkomst over de toekomstige handelsrelaties. Komt er dan toch een No Deal-Brexit? Vier vragen en antwoorden.

1. Waar staan de Europese Unie en de Britten in de onderhandelingen?

De EU en de Britse regering werden het in oktober 2019 eens over het scheidingsakkoord. De Britten zijn begin dit jaar vertrokken en er is nu een overgangsperiode waarin het land zich nog houdt aan de EU-regels. Die periode loopt eind dit jaar af. Voor die tijd moeten de Europese Unie en de Britten het eens zijn over een nieuw handelsakkoord. Maar mede door het coronavirus wordt er nauwelijks onderhandeld en de gesprekken die wel plaatshebben, gaan zeer moeizaam.

Johnson wil een ­akkoord dat lijkt op CETA, het vrijhandelsverdrag van de Europese Unie met Canada dat in 2017 in werking trad. Daarbij gaan bijna alle goederen en diensten tariefvrij over en weer. De EU-landen gunnen het Verenigd Koninkrijk niet eenzelfde handelsverdrag. Fractievoorzitter Manfred Weber van de Europese Volkspartij (waarin ook CDA, ChristenUnie en 50Plus zitten) maakte in het Europees Parlement duidelijk waarom. ‘Een succesvolle Brexit kan het eind van de EU betekenen.’ Andere landen zouden de Unie dan ook willen verlaten, schreef EW-correspondent in Brussel Jelte Wiersma daar in mei van dit jaar over.

2. Hoe proberen de Britten de druk op te voeren?

Bij de Britse regering is nu een wetsvoorstel in de maak dat de handtekening onder het scheidingsakkoord met de EU tenietdoet. Dat schrijft de Financial Times op basis van drie anonieme bronnen. Zij vertellen dat gemaakte Brexitafspraken door de nieuwe wetgeving juridisch worden ‘overschreven’. Het zou onder meer gaan om afspraken over staatshulp aan bedrijven en douanecontroles aan de Noord-Ierse grens.

Vooral de grenskwestie zit Johnson dwars. In het akkoord dat in oktober is gesloten, is een permanente regeling opgenomen. Daarin staat dat als na de overgangsperiode geen handelsakkoord is bereikt, Noord-Ierland voor de handel in goederen met het ene been in de EU-douane­-unie blijft, en met het andere in het toekomstige Britse douanegebied. Het is de veelbesproken ‘backstop’ die geen backstop mag heten. Johnson heeft nooit een geheim gemaakt van het feit dat hij dit plan het liefst zo snel mogelijk van tafel ziet verdwijnen.

Om vaart achter de onderhandelingen te zetten, zou Johnson nu inzetten op 15 oktober als uiterste datum voor een overeenkomst over de toekomstige handelsrelaties. Volgens zijn staf zal Johnson later vandaag aankondigen dat hij geen handelsakkoord meer verwacht als het voor die datum niet is gelukt om eruit te komen.

3. Hoe reageren de betrokkenen?

De Europese Commissie waarschuwt maandag 7 september in een reactie op het nieuws dat als de Britse regering morrelt aan het scheidingsakkoord, er ook geen handelsakkoord komt. Commissievoorzitter Ursula von der Leyen wijst erop dat die afspraken ‘essentieel zijn voor de vrede en stabiliteit’ in Ierland en Noord-Ierland en voor de Europese gemeenschappelijke markt. Het terugtrekkingsakkoord dat de EU en de Britten een jaar geleden sloten, is ‘een voorwaarde voor welke toekomstige handelsrelatie dan ook’. Daarom zegt Von der Leyen er op te rekenen dat Londen het akkoord uitvoert.

Overigens wordt er in Brussel ook al langer rekening gehouden met 15 oktober als uiterste datum waarop een conceptakkoord klaar zou moeten zijn. Daarna moet het akkoord worden omgezet in wetten, moet de deal nog door het Europees Parlement en stemmen sommige nationale parlementen nog over de overeenkomst.

De Ieren, voor wie het extreem gevoelig ligt hoe de grens met Noord-Ierland eruitziet, zijn niet te spreken over het geplande wetsvoorstel van de Britten. ‘Dit zou een zeer onverstandige manier zijn om verder te gaan,’ schrijft de Ierse minister van Buitenlandse Zaken, Simon Coveney, op Twitter. Vanuit de links-nationalistische partijen Sinn Féin en de SDLP klinkt ook felle kritiek.

Premier Mark Rutte laat via de NOS weten dat hij niet weet wat waar is. ‘Ik kan wel zeggen dat ik in algemene zin vertrouwen heb in Boris Johnson en ervan uitga dat Britten fatsoenlijke mensen zijn die zich aan afspraken houden.’

4. Wat gebeurt er bij een No Deal?

Zonder akkoord zet het Verenigd Koninkrijk in op een handelsrelatie met de EU volgens de regels van de Wereldhandelsorganisatie (WTO), zoals bijvoorbeeld ook Australië heeft. Johnson vindt dat ‘een goed resultaat’.