Wetsvoorstel van Schouten is laatste kans voor oplossing stikstofcrisis

Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit Carola Schouten (ChristenUnie) heeft haar nieuwe stikstofwet bekendgemaakt. Deze moet eindelijk een einde maken aan de stikstofcrisis, maar onzeker is of er genoeg steun voor is. Voor Schouten is het voor de verkiezingen van volgend jaar de laatste kans om het hoofdpijndossier succesvol af te sluiten. Voor boeren en bouwers staat er nogal wat op het spel.

1. Hoe ontstond de stikstofcrisis ook al weer?

Eind mei 2019 zette de Raad van State een streep door het Programma Aanpak Stikstof (PAS). Dit maakte het mogelijk vergunningen te verlenen voor bouwprojecten wanneer daar maatregelen tegenover staan om natuur te herstellen, of de uitstoot van stikstofoxiden en ammoniak te verlagen. Maar volgens de Raad van State zou het PAS niet voldoende garanderen dat de uitstoot echt daalt. Het vonnis leidde ertoe dat de vergunningverlening stokte. Dit veroorzaakte hoogoplopende protesten in onder meer de landbouw en de bouw.

Het kabinet kwam met kortetermijnmaatregelen om obstakels voor vergunningen weg te nemen. Dat was slechts deels effectief. Zo ontstond er ruimte door de maximumsnelheid op snelwegen overdag te verlagen tot 100 kilometer per uur. Maar een plan om het eiwitgehalte van veevoer tijdelijk te beperken, liep uit op een debacle. De boerenprotesten laaiden opnieuw op en minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit Carola Schouten (ChristenUnie) trok de maatregel in omdat deze niet effectief bleek. Ook werd een eerder aangekondigde uitkoopregeling voor varkenshouders uitgebreid. Het is onduidelijk hoeveel boeren daadwerkelijk zullen stoppen.

2. Wat staat er in Schoutens nieuwe stikstofwet?

Minister Schouten publiceerde op 13 oktober een wetsvoorstel ‘Stikstofreductie en natuurverbetering’ dat de komende jaren de weg moet wijzen uit de stikstofcrisis . Kern van de wet is een bindend doel: In 2030 moet de hoeveelheid stikstofverbindingen die neerdaalt in de helft van de Natura 2000-gebieden onder de volgens ecologen kritische grens liggen. Natura 2000-gebieden zijn door Nederland zelf aangewezen en worden strikt beschermd door de Habitat- en Vogelrichtlijn van de Europese Unie. Om dit doel te halen, moet de stikstofuitstoot naar verwachting met zo’n 26 procent dalen.

Ook staat in de wet een uitgewerkt plan dat moet garanderen dat er werkelijk sprake is van stikstofvermindering. Een eerder – minder dwingend en gedetailleerd – wetsvoorstel werd heftig bekritiseerd, onder meer door de Raad van State. Gezien de wijzigingen heeft Schouten daar tot op zekere hoogte naar geluisterd.

Wat niet in de wet staat, zijn concrete maatregelen. Schouten publiceerde in april al een maatregelenpakket ter waarde van 5 miljard euro – uitgesmeerd over tien jaar. Dit geld wordt gebruikt voor investeringen in natuur, innovaties om de stikstofuitstoot te verlagen en het uitkopen van nog meer boeren. Dit pakket wordt nog verder uitgewerkt, waarbij de ware impact voor boeren duidelijker zal worden. Gisteren bleek dat nog eens 1 miljard euro wordt uitgetrokken voor extra maatregelen. Deze moeten garanderen dat kleine bouwprojecten – die vaak een geringe en tijdelijke stikstofuitstoot opleveren – kunnen doorgaan zonder  vergunning.

Ondanks de ingrijpende doelstelling en de geplande miljardenuitgaven is het de vraag of het kabinet met deze wet de stikstofcrisis heeft bezworen. Zo moet nog blijken of er voldoende politieke steun is. Ook is niet uitgesloten dat de komende jaren nog meer aanvullende maatregelen nodig zullen zijn.

Maar het grootste doembeeld is dat ook onder het nieuwe stikstofbeleid vergunningen bij de rechter. zullen sneuvelen. Het kabinet doet er alles aan dit te voorkomen, maar milieuorganisaties ruiken bloed. Nu al pleiten zij voor een veel hoger wettelijk doel – minimaal 50 procent minder stikstofuitstoot in 2030.

Dat is het dubbele van het al ingrijpende doel van minister Schouten. Ook het Adviescollege Stikstofproblematiek onder leiding van Johan Remkes (VVD) pleitte voor dit veel hogere doel.

3. Hoe wordt op Schoutens voorstel gereageerd?

De bouw- en landbouwsector worden tijdens de stikstofcrisis hard getroffen. Beide zijn niet tevreden met de aanpak die Schouten nu voorstelt, al is de Land- en Tuinbouworganisatie Nederland (LTO) kritischer dan de bouwsector.

Volgens LTO ontbreken juridische oplossingen voor boeren die nu geen stikstofvergunning meer hebben en moeten stikstofrechten beter worden geregistreerd. Ook wil de belangenbehartiger dat er nadrukkelijker wordt ingezet op innovatieve oplossingen om de stikstofuitstoot te verminderen.

Bouwend Nederland is positiever dan LTO. Kleine bouw- of sloopprojecten hoeven in dit wetsvoorstel geen natuurvergunning meer aan te vragen, omdat daarbij weinig stikstof vrijkomt. Kleine bouwprojecten kunnen zo sneller doorgang vinden. Toch hebben de bouwers ook kritiek: infrastructurele projecten zijn volgens de organisatie nog onvoldoende geholpen.

4. Is er genoeg politieke steun voor Schoutens wetsvoorstel?

De uitbraak van het coronavirus heeft de stikstofproblemen tijdelijk naar de achtergrond verdreven, maar voor de politiek is het een van de belangrijkste uitdagingen voor het kabinet. Het wetsvoorstel van Schouten is haar laatste kans om nog tijdens deze kabinetsperiode de stikstofcrisis op te lossen – en haar ministerschap glans te geven. Als het plan sneuvelt in de Tweede of Eerste Kamer is er nauwelijks nog tijd om voor de Tweede Kamerverkiezingen van volgend jaar maart een alternatief te maken.

De Tweede Kamer wordt voor Schouten niet het grootste obstakel. Pas in de Eerste Kamer wachten serieuze problemen. Schouten heeft vier senatoren van buiten de coalitie nodig om een meerderheid voor het voorstel te behalen. De spoedwet in 2019 kreeg steun van 50Plus, SGP, Groep Otten en OSF. Goed voor zes zetels, maar het is onzeker of Schouten opnieuw op dat rariteitenkabinet kan steunen.

Meer zekerheid biedt steun van GroenLinks (8 zetels in de senaat) of de PvdA (6 zetels), maar die zijn zeer kritisch over de plannen van Schouten. PvdA-Tweede Kamerlid William Moorlag noemde Schoutens wetsvoorstel ‘teleurstellend’ en ‘slap en halfslachtig’. GroenLinks-Tweede Kamerlid Laura Bromet was ook kritisch over het wetsvoorstel: ‘te weinig en juridisch niet houdbaar’. Bromet opende wel de deur voor het kabinet, dat welkom is voor een gesprek. Een uitnodiging die Schouten hard nodig heeft.