In het peperdure hoofdkwartier van het Internationale Strafhof zetelen corrupte rechters, die achterover leunen. De staf maakt zich schuldig aan pesterijen, seksuele intimidatie en ‘roofdiergedrag’. Vooral vrouwelijke stagiaires zijn niet veilig, staat in een vernietigend rapport.
Het Internationaal Strafhof in Den Haag ziet zichzelf als het speerpunt van de ‘wereldwijde strijd tegen straffeloosheid’. Het Hof bestaat achttien jaar en zetelt sinds 2016 in een onder Deense architectuur gebouwd kantorencomplex van 143 miljoen euro in de duinen bij Scheveningen.
Nederland betaalt 3,6 miljoen contributie per jaarHet Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken betaalt 3,6 miljoen euro contributie per jaar voor het Internationaal Strafhof. Als gastland betaalde Nederland ook volop mee aan de huisvesting van het strafhof. Het ministerie nam van 2002 tot 2016 de huur van het tijdelijke onderkomen voor zijn rekening en stak toen 35 miljoen in het nieuwe gebouw.
De rest van de bouwsom werd grotendeels gefinancierd met een lening van het ministerie: 93,8 miljoen euro. Hiervan heeft het ministerie al 18,6 miljoen euro kwijtgescholden. Daarnaast laat het ministerie elk jaar 1 miljoen euro aan te betalen rente vallen.
Feitelijk gaf het ministerie dus eenmalig 53,6 miljoen en geeft het jaarlijks 4,6 miljoen aan het strafhof. Daarnaast betalen het ministerie en de gemeente Den Haag de huur van een congresgebouw voor de jaarvergadering van de lidstaten. Dit komt neer op enkele tonnen per jaar.
Ondanks de Nederlandse vrijgevigheid kampt het Internationaal Strafhof met een tekort van zo’n veertig miljoen. Dit komt vooral doordat veel lidstaten hun contributie niet betalen.
Het is een zwijnenstal, waar negenhonderd medewerkers voortdurend worden gekoeioneerd door hun chefs. Er zijn talloze gevallen van seksuele intimidatie. Vooral vrouwelijke stagiaires zijn er niet veilig. Op het hoogste niveau is er corruptie. Het interne toezicht faalt en slachtoffers van seksueel misbruik en pesterijen ondergaan hun ellende in stilte.
Poel van onrecht en hypocrisie
Het paleis van staal en glas is een poel van onrecht en hypocrisie, zo valt op te maken uit het rapport onder de naam The Independent Expert Review of the International Criminal Court. Dit is een beschamende situatie, want het Strafhof werd in 2002 ingesteld om oorlogsmisdadigers en mensenrechtenschenders te berechten. Hoe kan deze taak worden opgedragen aan juristen die hun macht voortdurend misbruiken?
De experts schrijven: ‘Wij hoorden veel verklaringen over pesterijen en lastig vallen in alle afdelingen van het Hof, maar vooral in het Bureau van de Openbare Aanklager. Wij hoorden voortdurend klachten over een vijandige cultuur en discriminatie van vrouwen. Wij hoorden een aantal verklaringen van seksuele intimidatie en ongewenste seksuele avances van mannelijke senior stafleden tegenover hun vrouwelijke ondergeschikten. Vooral vrouwelijke stagiaires leken bijzonder kwetsbaar voor deze toenadering, die (..) meer te maken had met machtsrelaties dan met wederzijdse aantrekkingskracht.’
De experts spreken van ‘roofdiergedrag op de werkvloer’. Zij noemen de daders niet bij naam, maar verwijten het bestuur van het Hof dat het de zaken op zijn beloop liet en weigerde om ‘leiderschap te tonen’. Wangedrag werd feitelijk getolereerd en daarvoor is de top van de organisatie verantwoordelijk, zeggen de experts.
Zij beschrijven hoe de topfunctionarissen zich doof hielden voor klachten over pesterijen en seksuele intimidatie. De directeuren van de afdelingen moesten het maar afhandelen. Die deden niks, omdat ze goede maatjes waren met degenen die werden beschuldigd. Wie eenmaal behoorde tot het groepje vertrouwelingen van een afdelingsdirecteur, had niets meer te vrezen en kon zich als een roofdier misdragen.
Strafhof speelt weinig klaar
Het Internationaal Strafhof bestaat sinds 2002, maar het speelde nog niet veel klaar. Het nam 28 zaken in behandeling, vaardigde 35 arrestatiebevelen uit en liet 17 personen detineren.
Acht personen zijn veroordeeld en drie werden vrijgesproken. Critici zeggen dat getuigen worden omgekocht; dat grote vissen – zoals ex-president Uhuru Kenyatta van Kenia – vrijuit gaan, terwijl onbetekenende figuren worden bestraft; dat de aanklagers niet zelf op zoek gaan naar strafbare feiten, maar liever wachten tot corrupte regimes een politieke vijand uitleveren. Als die dan in Den Haag achter de tralies zit, bedenken ze er wel een aanklacht bij.
Het Hof wordt erkend door 123 landen, maar kreeg ook veel tegenwerking. De Verenigde Staten, China en Rusland willen er niks van weten. De Verenigde Staten behouden zich krachtens de zogenoemde The Hague Invasion Act het recht voor om in te grijpen als Amerikanen moeten terechtstaan. President Donald Trump vaardigde strafmaatregelen uit tegen hoofdaanklager Fatou Bensouda, toen zelfs maar het plan opkwam om Amerikanen te berechten voor oorlogsmisdaden in Afghanistan.
Volgens het rapport van de experts gebruikt het Hof deze ‘politieke druk’ als afleidingsmanoeuvre. Donald Trump is de vijand en daarom treedt niemand op tegen wangedrag in eigen kring. Ook de lidstaten hebben ‘een overeenkomst van stilte’ gesloten om het Hof niet in diskrediet te brengen. Zij laten de zaken liever op hun beloop dan te proberen de effectiviteit van het Hof te vergroten.
Rapport veegt de vloer aan met capaciteiten van rechters
De experts beschrijven tot in detail hoe het Hof en de hoofdaanklager zich op veel zaken richten, maar niks fatsoenlijk afmaken. Zo wordt al achttien jaar onderzoek gedaan naar ernstige mensenrechtenschendingen in Colombia zonder dat vervolging wordt ingesteld.
Het rapport veegt de vloer aan met de juridische capaciteiten van de achttien rechters. ‘Sommigen voelen zich als aristocraten, verheven boven de gewone medewerkers,’ schrijven de experts. Maar die medewerkers hebben vaak al jarenlang ervaring en beschikken over meer expertise. Het leidt ertoe dat sommige rechters al het voorbereidende werk door hun medewerkers laten opknappen en zelf achterover leunen om af en toe nog eens iets na te lezen. ‘Dit resulteert in situaties waarin de medewerkers – bijna los van de rechters – alle beslissingen nemen. Soms gebeurt dat met goedvinden van de rechter. Soms heeft de rechter dat niet eens in de gaten.’
De rechters genieten een jaarsalaris van 175.000 euro per jaar, maar begonnen vorig jaar een juridische procedure om daar 220.000 euro van te maken. Plus extra pensioenuitkering.
‘De werkomstandigheden in het hoofdkwartier zijn vaak niet in overeenstemming met de spectaculaire accommodatie die het Hof ter beschikking staat,’ schrijft een internationale groep experts droogjes. De volkenrechtelijke deskundigen met aan het hoofd de Zuid-Afrikaan Richard Goldstone vellen na negen maanden onderzoek een vernietigend oordeel over het Strafhof.
Lees ook dit opiniestuk van Jelte Wiersma terug: Internationaal Strafhof is een zinloze rechtbank
Het rapport hekelt de praktijken bij het bepalen van het presidentschap: ‘De gevolgde campagne is wansmakelijk.’ Het leidt tot verstoorde relaties tussen de rechters, want sommigen walgen van het kopen van stemmen en stellen zich liever niet kandidaat voor de hoogste positie. ‘Het is te hopen dat als er in maart 2021 weer een nieuwe rechtbankpresident wordt gekozen, de rechters schriftelijk hebben vastgelegd hoe ze deze ongepaste praktijken kunnen vermijden.’
Oorlogsmisdadigers lachen in hun vuistje
Hoe moet het nu verder met dit perverse Strafhof? De jaarvergadering van lidstaten zal zich over het rapport buigen. Maar de president van die vergadering, de Zuid-Koreaan O-Gon Kwon, klinkt niet alsof hij de koe flink bij de horens wil vatten. Hij verklaarde: ‘Het rapport focust zich op terreinen die vatbaar zijn voor verbetering, niet zozeer op een uitputtend overzicht van alle positieve aspecten van het Hof. Niets uit het rapport mag afbreuk doen aan de noodzaak en de waarde van het Internationale Strafhof.’
Lees ook deze blog van Robbert de Witt
Een ‘betere deal’ sluiten: internationaal lukt het Trump niet
Voorlopig ziet het er niet naar uit dat er orde op zaken wordt gesteld en dat de legitimiteit van het Internationale Strafhof terugkeert. Het Hof kost 150 miljoen euro per jaar. Vooral de belastingbetalers in Japan, Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk draaien daarvoor op. Nederland betaalde jarenlang de huisvesting en draagt nu jaarlijks zo’n 3 miljoen euro bij. Dat de rechters en hun stafmedewerkers er zo’n zooitje van maken, is zuur voor de belastingbetalers. Het is riskant voor de jeugdige stagiaires en het is een slag in het gezicht van de slachtoffers van burgeroorlogen en gewapende conflicten. De oorlogsmisdadigers zullen lachen in hun vuistje.
Noot toegevoegd op 1 december 2020. In een eerdere versie van dit artikel hebben we ten onrechte de naam van de huidige president van het Internationaal Strafhof in Den Haag, de Nigeriaan Chile Eboe-Osuji, verbonden aan praktijken waarbij het presidentschap wordt verworven door beloftes te doen aan andere rechters, zoals beschreven staat in The Independent Expert Review of the International Criminal Court. Onze excuses aan de heer Chile Eboe-Osuji, zijn collega’s en de lezers. De redactie.