Update 25 februari 2021: Frits Veerman, klokkenluider in atoomdiefstalzaak bij URENCO, is op 76-jarige leeftijd overleden. EW sprak Veerman in november. Lees het interview hier terug.
Hij werd ontslagen, door geheime diensten verhoord en niet geloofd. Frits Veerman: ‘Ik wil gerechtigheid.’
Ruim veertig jaar na zijn ontslag kan Frits Veerman (75) eindelijk zijn verhaal vertellen in de Tweede Kamer. Hij voert al decennia strijd. De laatste jaren daarin gesteund door SP-Kamerlid Ronald van Raak. Op 10 november wil Veerman ook andere Kamerleden vertellen wat hem is overkomen en wat er is misgegaan. Zodat er ook lessen kunnen worden getrokken, zegt hij.
Veerman was uitgebreid gescreend door de BVD
Veerman raakte in de jaren zeventig betrokken bij een groot spionageschandaal. Hij was technicus bij het Fysisch Dynamisch Onderzoekslaboratorium (FDO) van industrieconcern Stork. Dat lab werkte met een ander bedrijf, Urenco, aan de ontwikkeling van ultracentrifuges voor het verrijken van uranium.
Gevoelige materie, want met die technologie kan een explosief voor een atoombom worden gemaakt. Juist daarom was Veerman, voordat hij aan dit project begon, uitgebreid gescreend door de Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD, nu de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst, AIVD). Hij had ook een geheimhoudingsverklaring getekend bij het ministerie van Economische Zaken. Dat gold niet voor zijn collega bij het FDO, de Pakistaan Abdul Qadir Khan.
De twee raakten bevriend, maar Veerman begon allengs te vermoeden dat Khan informatie doorspeelde aan de Pakistaanse overheid. Khan stelde soms vreemde vragen, vond hij. ‘Bij hem thuis zag ik eens geheime documenten liggen.’
Bij Urenco had Khan, hoorde Veerman, vijf maanden met toestemming van de directie kunnen filmen. ‘Ik vond het een onwerkelijke situatie. Niemand leek doordrongen van de ernst van de zaak. Het begrip “staatsgeheim” viel nooit.’
Veerman deelde zijn vermoedens van spionage diverse keren
Zijn vermoedens van spionage door Khan meldde Veerman diverse keren aan zijn leidinggevenden bij Stork. Hij werd niet serieus genomen en zelfs gesommeerd om zijn woorden terug te nemen. ‘Commerciële aspecten werden volgens mij belangrijker gevonden.’ Toen Khan in 1976 niet terugkeerde van een vakantie in Pakistan, werd plotseling wel alarm geslagen. Veerman kreeg al snel bezoek van de BVD. ‘Die wilde van alles over Khan weten.’
Veerman werd eerst gedegradeerd bij Stork en later ontslagen. Khan groeide intussen uit tot ‘de vader van de Pakistaanse atoombom’. Hij heeft zijn in Nederland opgedane kennis ook verkocht aan Iran, Libië en Noord-Korea. Recent meldde het Internationaal Atoomenergieagentschap nog dat Iran steeds meer uranium verrijkt. Veerman is ervan overtuigd dat er in dat land ultracentrifuges staan met Nederlandse technologie. In 1983 werd Khan door een Nederlandse rechtbank wegens spionage bij verstek veroordeeld tot vier jaar gevangenisstraf. Twee jaar later werd dat vonnis vernietigd wegens een vormfout.
‘Zelfs mijn vrouw twijfelde in het begin aan mij’
In juli van dit jaar boekte Veerman zijn eerste winst. Het Huis voor Klokkenluiders – een zelfstandig bestuursorgaan dat melders van aan hun werk gerelateerde misstanden advies en steun geeft – concludeerde dat Veerman ‘terecht een vermoeden had van een maatschappelijke misstand, hierover juist melding maakte bij zijn werkgever en dat het aannemelijk is dat er een verband bestaat tussen zijn melding en ontslag’.
Een enorme opsteker. ‘Voor die uitspraak dachten heel veel mensen dat ik hartstikke gek was.’ Hij maakte dan ook bijzondere dingen mee. ‘Zelfs mijn vrouw twijfelde in het begin aan mij. Er stonden ineens BVD’ers voor de deur. Mijn familie zette vraagtekens bij mijn verhaal. Dorps- en buurtgenoten geloofden me niet.’ Hun Frits had misschien wel te maken met een atoombom.
Veerman werd door de BVD ook dagenlang verhoord in de Bijlmer-bajes. ‘En ze probeerden me te hersenspoelen. Ik mocht het aanzien van Nederland en Stork niet schaden.’ Er was mogelijk sprake van schending van het Non-proliferatieverdrag uit 1968, dat de verspreiding van kernwapens verbiedt. ‘Maar mij snoer je de mond niet.’
Hij zou, op reis, worden verhoord door de Amerikaanse veiligheidsdienst CIA in de Hongaarse hoofdstad Boedapest en in de Amerikaanse stad Baltimore. Hij die zijn werkgever en inlichtingendiensten op het spoor van de spion Khan had gezet, zat zelf in de verdachtenbank. ‘Verhoord worden door de CIA is ook wel spannend natuurlijk. Ik ben nooit bang geweest, maar mijn vrouw en andere mensen in mijn omgeving wel. Ze vreesden dat iemand me zou doodschieten.’
Veerman haalde de internationale pers
Zijn verhaal bleef niet onopgemerkt. Veerman haalde de internationale pers, onder meer het Britse dagblad Financial Times en de Arabische nieuwszender Al Jazeera. Er is zelfs een televisieserie in de maak: de rechten van zijn levensverhaal zijn onlangs verworven door een Britse en een Nederlandse producent.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Jaren na zijn ontslag vond Veerman werk bij uitkeringsinstituut UWV. Onvermoeibaar bleef hij strijden voor zijn gelijk en rehabilitatie. ‘Ik ben niet zo stressgevoelig. Ik blijf zakelijk. Ik ben altijd een fanatiek wielrenner geweest. Dat maakt me strijdvaardig.’
Veerman wil een officiële klacht indienen
Sinds drie jaar heeft hij de hulp van advocaat Anja Hoffmans van Clingendael Advocaten. In september waren ze bij de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD). Hij wil het dossier inzien dat de BVD/AIVD van hem heeft bijgehouden. Of hij toestemming krijgt, is nog onduidelijk. ‘Ik wil een officiële klacht indienen.’ Wegens de druk die op hem is uitgeoefend en omdat hij in een internationaal systeem is gezet, zodat hij overal kon worden gevolgd. ‘Dat doe je bij criminelen. Ik wil weten wie de opdracht heeft gegeven.’ De inhoud van zijn dossier wil Veerman ‘delen met de Tweede Kamer’. Op 10 november gaat dat hoogstwaarschijnlijk niet lukken. Later wellicht, als hij die toestemming krijgt.
‘Mijn verhaal valt in het niet bij het grote verhaal. Dat is het schenden van het Non-proliferatieverdrag, waardoor Pakistan en mogelijk ook landen in het Midden-Oosten een atoombom hebben kunnen ontwikkelen. Ik vind dat de Stork-bestuurders die verantwoordelijk zijn voor mijn ontslag en het faciliteren van Khan, ter verantwoording moeten worden geroepen en gevangenisstraf verdienen. Dat moet snel, want over tien jaar zijn ze allemaal dood.’
Met zijn advocaat bereidt hij een aanklacht voor tegen Stork. Hij wil het bedrijf aansprakelijk stellen voor de schade door zijn ontslag. Mogelijk volgt er een aanklacht tegen de overheid, die hem jarenlang in de gaten hield. ‘Maar het gaat me vooral om gerechtigheid en het algemeen belang, dat grote verhaal.’