De coronacrisis en bijbehorende maatregelen zijn reden voor de overheid om het toezicht op de samenleving te verscherpen. Niet alleen vermeende verspreiders van desinformatie, maar ook gewone burgers worden in de gaten gehouden. Dat gebeurt met grootschalige dataverzameling en de inzet van technologische snufjes. Vier opvallende ontwikkelingen.
1.Defensie
De krijgsmacht is kort na het uitbreken van de coronacrisis begonnen op grote schaal informatie te verzamelen over ontwikkelingen rond het coronavirus in de Nederlandse samenleving. Defensie richtte half maart hiervoor de speciale eenheid Land Information Manoeuvre Centre (LIMC) op. Maar dat onderzoek gebeurde zonder bevoegdheid, zo blijkt maandag 16 november uit onderzoek van dagblad NRC.
Onderzocht en geanalyseerd werd het gedrag van maatschappelijke groepen die zich uitspreken tegen de coronamaatregelen. Bijvoorbeeld Viruswaarheid van Willem Engel of de website jensen.nl van presentator Robert Jensen. Ook werden distributiepunten van de papieren krant De Andere Krant en de plaatsen waar 5G-netwerkmasten in brand zijn gestoken in kaart gebracht.
Volgens NRC is het onderzoek van defensie omstreden, omdat een mandaat ervoor ontbreekt. Het leger heeft doorgaans zeer beperkte bevoegdheden in Nederland. Onderzoek naar groeperingen of individuen behoort tot de taak van de politie of inlichtingendiensten.
2.Wijkagent aan de deur
Ook de politie houdt zich bezig met maatschappelijke ontwikkelingen rond het coronavirus. Dat ondervond Flavio Pasquino van het YouTube-kanaal BLCKBX. Hij kreeg een wijkagent aan de deur vanwege de video’s op zijn kanaal. Pasquino maakt interviews waarin hij met zijn gasten – doorgaans critici van het coronabeleid – de maatregelen rond het coronavirus bediscussieert.
Dat riep vragen op bij de wijkagent van Pasquino. Zij wilde weten waarom Pasquino filmpjes met complotdenkers online zet. In haar bewoording: mensen die het tegenovergestelde doen en denken wat de overheid verwacht. Aanleiding was het interview van Pasquino met antivaccinatie-activist Kees Faasse. Pasquino deelde het telefoongesprek met de wijkagent vorige week in een video op zijn YouTube-kanaal:
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Hoewel de wijkagent in eerste instantie zegt op eigen initiatief aan de deur te zijn gekomen, blijkt ze toch op een melding van hogerhand af te zijn gekomen. Die kwam van de Staf Grootschalig en Bijzonder Optreden (SGBO), een politie-eenheid die zich ook bezighoudt met demonstraties van boeren.
In het gesprek zegt de agent duidelijk dat Pasquino niets strafbaars heeft gedaan en dat haar zorgen zijn weggenomen. De gevolgen voor het kanaal van Pasquino? Het aantal abonnees steeg in een week tijd van ruim 8.000 naar bijna 24.000.
3.Camera’s op straat
De gemeente Amsterdam gaat met behulp van kunstmatige intelligentie controleren of burgers in de binnenstad voldoende afstand houden. Op een groot beeldscherm kunnen mensen zien of ze op 1,5 meter van de mensen om hen heen staan.
Hoe beheers je als lokale overheid de covid-19-pandemie? En hoe controleer je zoiets ogenschijnlijk simpels als de 1,5-meterregel? De gemeente Amsterdam zet kunstmatige intelligentie in om het publiek op straat te overtuigen. #Nieuwsuur pic.twitter.com/Ervbwu7MIa
— Nieuwsuur (@Nieuwsuur) November 9, 2020
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Eerder dit jaar zette de gemeente Rotterdam scanauto’s in om te controleren of mensen zich aan de afstandsmaatregelen houden. De Autoriteit Persoonsgegevens waarschuwde de gemeente Rotterdam en die besloot de auto’s niet meer in te zetten.
4.Datavergaring
Om inzicht te krijgen of ingevoerde coronamaatregelen effect hebben, maakt de overheid gebruik van geanonimiseerde locatiegegevens van Google. Via de openbare Mobiliteitsrapporten COVID-19 zijn trends te zien van het aantal winkelbezoeken, bezoek aan parken en andere locaties.
Het Outbreak Management Team betreurt dat zij gebruik moet maken van data afkomstig van Google. Dat schreef voorzitter Jaap van Dissel vorige maand in een brief aan het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Volgens Van Dissel zijn de data van Google niet nauwkeurig genoeg en zou er volgens hem gebruik moeten worden gemaakt van telefoondata van telecomproviders.
Maar die data zijn omstreden, want het zou de privacy in gevaar brengen. Veel partijen in de Tweede Kamer zijn daarom kritisch en zien geen noodzaak voor het gebruik van deze gegevens.