Landen beschermen zich nog veel te weinig tegen veranderingen klimaat

Landen doen nog veel te weinig om weerbaar te zijn tegen de gevolgen van klimaatverandering, zoals droogte en zeespiegelstijging. Terwijl die aanpak betaalbaar en noodzakelijk is. Vandaag, maandag 25 januari, en morgen houdt Nederland een internationale conferentie over ‘adaptatie’ aan klimaatverandering.

‘Klimaatverandering is al bezig en wereldwijd zien we de gevolgen,’ zegt minister van Infrastructuur en Waterstaat Cora van Nieuwenhuizen (57, VVD). De zeespiegel stijgt, temperaturen zijn hoger en de kans op plensbuien en droogte neemt toe. Dat zijn geen abstracte risico’s voor de toekomst: ‘Het is nu al aan de hand.’

Van Nieuwenhuizen ervoer dat tijdens werkbezoeken. In Vietnam zag ze toeristenresorts die dreigen weg te spoelen door kusterosie. ‘Ook Nederland is kwetsbaar,’ zegt de minister. ‘Voor extreem weer hoef je niet direct aan dramatische beelden uit Bangladesh te denken.’ In Meerssen, een dorpje in de Limburgse heuvels, leidt hevige regenval al snel tot wateroverlast. Voorjaar 2018 was het goed raak. ‘Bij mensen stroomde twee keer kort na elkaar de modder door de huiskamer.’

Mangrovewouden aanplanten en steden vergroenen

Zonder ingrijpen zullen deze problemen steeds groter worden. In Nederland zal dat vooral leiden tot meer schade, als kelders vollopen door plensbuien, maar ook tot meer slachtoffers. Ouderen en kwetsbaren zijn erg gevoelig voor de stijgende zomertemperaturen. Voor echt arme landen staat er meer op het spel. Veel boeren leven daar op het randje; een groter aantal misoogsten door droogte kan ze de kop kosten.

Gelukkig staan landen niet machteloos. Door zich aan te passen aan het veranderende klimaat zijn gevolgen te verminderen. Hogere dijken of herstel van mangrovewouden verkleinen de kans op overstromingen, groenere steden worden veel minder heet en droogtebestendige gewassen maken boeren minder kwetsbaar. Deze aanpak heet ‘adaptatie’ – dus niet het tegengaan van klimaatverandering, maar het leren leven met de gevolgen.

Adaptatie betaalt zichzelf meer dan terug

Nederland werpt zich al jaren wereldwijd op als aanjager van adaptatie, vooral op het gebied van water. Mede op instigatie van Nederland kwam er een VN-commissie met onder anderen oud-Microsoft-topman Bill Gates en IMF-directeur Kristalina Georgieva. Bovendien is de hoofdvestiging van het Global Center on Adaptation in Groningen en Rotterdam. Er zijn ook dependances in Dhaka, Abidjan, Miami en Peking.

Werk maken van klimaatadaptatie is verstandig. Zo liet een rapport van de Global Commission for Adaptation uit 2019 zien dat adaptatie goed rendeert. Stel dat de wereld de komende vijf jaar 1.800 miljard dollar investeert in adaptatie, dan levert dat 7.100 miljard dollar op aan baten. Eigenlijk is het ook onvermijdelijk, de aarde is al 1,1 graad warmer. En zelfs als het klimaatbeleid een eclatant succes wordt, is het onvermijdelijk dat daar nog circa 1 graad bijkomt.

Investeringen schieten nog ernstig tekort

Toch is adaptatie jarenlang het ondergeschoven kindje geweest. Van oudsher draait het klimaatbeleid bijna helemaal om het tegengaan van opwarming, bijvoorbeeld door de uitstoot van broeikasgassen te vermijden. In jargon: mitigatie. Adaptatie wordt nogal eens gezien als het opgeven van de strijd. ‘Met dat sentiment kregen wij aanvankelijk ook te maken,’ zegt Van Nieuwenhuizen. Maar het één sluit het ander niet uit. ‘Je moet onverkort blijven inzetten op mitigatie. Je moet zorgen dat de uitstoot vermindert, maar we kunnen niet wachten tot dat voldoende werkt. We zitten nu al in de problemen.’

Een recent rapport van UNEP, het milieubureau van de Verenigde Naties, laat zien dat de aandacht voor adaptatie groeit. Jaarlijks investeert de wereld circa 30 miljard dollar in maatregelen. En ook in arme landen zijn steeds meer grote projecten. Maar dit is pas 10 tot 20 procent van wat echt nodig is. Vrees is door het opvangen van de coronacrisis veel geld naar andere bestemmingen vloeit in de komende jaren. Ten slotte gaapt er nog een gat tussen wat overheden op papier hebben staan en echt uitgevoerde plannen.

Nederland profileert zich als waterland

De digitale conferentie die Nederland houdt op 25 en 26 januari moet de aandacht voor adaptatie opvoeren. Om een succes te zijn, zegt Van Nieuwenhuizen, moet er aan het einde van de conferentie een actieplan liggen met concrete plannen en projecten. Op de conferentie spreken onder meer de kersverse Amerikaanse klimaatgezant John Kerry en de Chinese vicepremier Han Zheng. Van Nieuwenhuizen is verantwoordelijk voor de sessies over water en infrastructuur. Afrika komt voor rekening van minister Sigrid Kaag (D66) van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking.

De inspanningen zijn bedoeld om andere landen te helpen met adaptatie. Tegelijk wil Nederland zich profileren met zijn watersector. ‘Het is van allebei wat – hulp en handel,’ zegt Van Nieuwenhuizen. ‘Nederlandse bedrijven, ingenieursbureaus en baggeraars kunnen er ook gewoon hun boterham mee verdienen.’

Nederland kan leren over aanpak droogte

Op handelsmissies merkt de minister dat die reputatie nog altijd goed is. Niet alleen het klassieke bouwen van dijken, maar ook grote projecten als ruimte voor de rivier en het bouwen met de natuur. ‘Kijk nou naar Indonesië waar met hulp van Nederland de mangrovebossen voor de kust worden hersteld. Of Bangladesh dat een eigen deltaplan en een early warning system voor cyclonen heeft gemaakt.’

Maar Nederland heeft internationaal ook nog genoeg te leren, vinden de meeste experts en ook de minister. Al langer werd voorspeld dat Nederland vaker zou gaan kampen met droogte. Toen dat de laatste jaren gebeurde, vooral in de Achterhoek, Twente, en delen van Brabant en Zeeland, overviel het toch veel mensen. Bij de aanpak kan veel worden geleerd van landen die al langer te maken hebben met droogte en hoge temperaturen.

Ook dat zag Van Nieuwenhuizen van dichtbij op werkbezoeken. ‘Ik was in de zomer van 2019 bij een agrariër in de Achterhoek die een maïsveld liet zien dat hij had kunnen sproeien terwijl dat op grote delen van zijn land niet kon. Dat scheelde gewoon de helft van de opbrengst.’ Voor Nederland, immer verwikkeld in de strijd met het water, is watergebrek even wennen. ‘Wij zijn wereldkampioen water afvoeren en water buiten de deur houden, maar we moeten ook zorgen dat we wereldkampioen water vasthouden worden.’