Opnieuw treedt een kabinetsinformateur aan van PvdA-huize. Na Herman Tjeenk Willink is woensdag 12 mei na een Kamerdebat Mariëtte Hamer (62) worden benoemd. De voorzitter van de SER is een PvdA’er van de taaie soort. Eric Vrijsen over het geduld, het zorgzame karakter en de gehuurde limousine van Hamer. Plus haar zestig rode rozen voor Mark Rutte: ‘Die kun jij wel gebruiken.’
Mariëtte Hamer groeide op in Amsterdam-West, toen dat nog een volledig witte wijk was. Nou ja, witte… het was vooral ook een rode wijk, want de PvdA domineerde. Volkshuisvesting, onderwijs en sociale voorzieningen waren de thema’s en de PvdA stond symbool voor de gestage verbetering van het lot van werkende mensen.
Lees ook dit commentaar van Eric Vrijsen: Als de VVD niet oppast, zwemt Rutte in een linkse fuik
Mariëtte Hamer studeerde hard en had thuis ook de zorg voor haar tien jaar jongere broertje en voor een oudere broer met een lichte handicap. Na de lerarenopleiding en een universitaire studie Nederlands, werd ze lerares. Vervolgens klom ze op tot onderwijsbestuurder en werd ze lid van het partijbestuur van de PvdA.
Wegbereider Rooie Vrouwen
Hamer was uiterst links in de PvdA en was wegbereider van de Rooie Vrouwen in een tijd dat partijleider Joop den Uyl bij het woord ‘emancipatie’ veel meer dacht aan arbeiders, dan aan feministen. Hamer was geen agitator. Ze was meer het geduldige type. Ze had het geduld en de ijver om jarenlang te soebatten in vergaderzaaltjes om stap voor stap dingen te bereiken en bijna sluipenderwijs zelf carrière te maken. Een klassieke sociaal-democraat.
In 1998 werd ze Tweede Kamerlid, op de vleugels van het electorale succes van PvdA-premier Wim Kok. In de PvdA-fractie was ze een van de vele onderwijswoordvoerders. Ze was weinig opvallend en pas na acht jaar Kamerlidmaatschap werd ze gekozen tot vicefractievoorzitter. Toen in 2008 fractieleider Jacques Tichelaar met zware hartklachten met ziekteverlof ging, nam Hamer diens positie over.
Een geharnaste PvdA’er die ook nog eens Hamer heette
Het waren de dagen van de kredietcrisis en het kabinet-Balkenende (CDA, PvdA, ChristenUnie) had het zwaar. In de coalitie kregen sommigen het benauwd. Een geharnaste PvdA’er, die ook nog eens Hamer heette. Dat beloofde weinig goeds. Maar Hamer had een zekere charme. Niemand twijfelde aan haar sociale hart, want iedereen kende het verhaal over haar zorgzame rol in het gezin in Amsterdam-West.
Hamers VVD-collega Mark Rutte zat destijds diep in de sores vanwege de conflicten met Rita Verdonk. Toen de VVD in 2008 het 60-jarige bestaan vierde, kreeg fractieleider Rutte van fractieleider Hamer een grote bos met 60 rode rozen. Boodschap: ‘Die kun je wel gebruiken.’ Daar werd toen erg om gelachen en er was ook sprake van opluchting: Hamer was een PvdA’er van de taaie soort, maar ze kon gelukkig ook relativeren.
Lees ook deze blog van Roelof Bouwman: Heropen de horeca, dan gaat de formatie sneller
Bij moeizame besprekingen over de bezuinigingen in het ministerie van Algemene Zaken, kwamen de CDA-bewindslieden in glanzende dienstauto’s aanrijden. Hamer hoefde nog geen honderd meter te wandelen – vanaf de Plein-uitgang van het Kamergebouw naar de ingang van Algemene Zaken. Maar ze had in de gaten dat die limousines ook een symbool van macht waren.
Mercedes met blauw kenteken
Daarom huurde de PvdA een donkere Mercedes om de fractieleider een blokje om te laten rijden en voor de deur van Algemene Zaken af te leveren. CDA’ers gniffelden, want de PvdA-fractievoorzitter arriveerde in een limousine met blauw kenteken. Het voertuig was eigendom van een taxibedrijf. Maar voor Hamer werkte het: vol zelfvertrouwen betrad ze de wandelgangen van de macht en ze hield namens de PvdA allerlei CDA-wensen tegen, zoals de versoepeling van het ontslagrecht.
Destijds werd Hamer ook bekend om een listig trucje in de coalitie-onderhandelingen. Na urenlange gevechten tussen PvdA’ers en CDA’ers, nam zij soms het woord: ‘Nou snap ik het niet meer! Ik houd ermee op.’ Dat maakte de chaos nog veel erger. Vervolgens daalden de stofwolken langzaam neer. PvdA’ers en CDA’ers gingen moeite doen om het Hamer duidelijk uit te leggen. Dan ontstond er ineens een wonderlijke voedingsbodem voor wederzijds begrip.
PvdA hield het verlies beperkt
De crisis van toen dwong de PvdA in het defensief. CDA-premier Jan Peter Balkenende moest miljarden bezuinigen, terwijl de banken met grote steunoperaties overeind werden gehouden. Het CDA leed een zware nederlaag bij de verkiezingen van 2010. De PvdA hield het verlies beperkt tot drie zetels. De VVD werd voor het eerst de grootste partij.
Mariëtte Hamer deed in de PvdA een stapje terug. Job Cohen en later Diederik Samsom werden fractieleiders. Hamer nam genoegen met een plaats in het fractiebestuur. In 2014 werd zij benoemd tot voorzitter van de SER. Haar geduld en haar vermogen om naar tegenstanders te luisteren kwamen Hamer in die rol goed van pas.
Omdat de kabinetten-Rutte worstelden met krappe meerderheden in de Kamer, moest er worden gepolderd . Met ‘maatschappelijk draagvlak’ voor beleid – in de vorm van een Klimaatakkoord, een Pensioenakkoord of een Energieakkoord – kon het kabinet de coalitiefracties of de gematigde oppositie in de Tweede Kamer voor het blok zetten. De Sociaal-Economische Raad groeide met Hamer aan het roer uit tot een platform dat niet alleen over sociale wetgeving adviseerde, maar dat het platform werd voor onderhandelingen tussen allerlei belangengroepen over zaken als vrouwenemancipatie, kilometerheffing en natuurbeleid. In die atmosfeer kon Mariëtte ‘Nou snap ik het niet meer!’ Hamer prima gedijen.
Lees meer over de formatie: Rutte & Co in de kreukels
De grande dame van de polder
Ooit begonnen als typische belangenbehartiger van de zachte sector en representant van de linkervleugel van de PvdA, groeide ze uit tot de grande dame van de polder. Nooit had ze erg op haar uiterlijke verschijning gelet, maar gaandeweg was ze zich beter gaan kleden. Een gedistingeerde dame was ze geworden en dat wekte sympathie. Ingewijden wisten hoe lang en hoe hard ze ervoor had geknokt om deze positie te bereiken en alleen al daarom werd haar een belangrijke rol gegund.
De paradox is dat Rutte de afgelopen weken werd verweten dat hij de Kamer op een zijspoor rangeerde. Hij belooft plechtig beterschap, maar in de achterkamertjes regelde hij met de PvdA en D66 de benoeming van Hamer tot informateur. Om de kabinetsformatie vlot te trekken, doet de Kamer na het debat van woensdag een beroep op polderkampioen Hamer. Het illustreert de Haagse voorjaarsgekte anno 2021.