Hakken in het zand. De kabinetsformatie begon deze week waar ze 23 juni was opgehouden en meteen is duidelijk dat ‘fris en fruitig weer beginnen’ – zoals Sigrid Kaag het toen noemde – er niet inzit. Wat nu? Drie mogelijkheden om uit de impasse te komen.
De situatie is hopeloos, maar verder niet rampzalig. VVD en CDA pruimen de combinatie PvdA-GroenLinks niet, terwijl die partijen bezweren dat ze elkaar niet loslaten. D66 weigert ‘onder deze omstandigheden’ samenwerking met de ChristenUnie. Die partij voelt zich nu zo door Kaag beledigd, dat ze zichzelf buitenspel zet.
Voor iedereen die een heldere duiding van het laatste nieuws zoekt is er EW. EW laat de feiten spreken. Scherp, kritisch, maar altijd positief. Al sinds het eerste nummer verscheen op 27 oktober 1945.
Lees EW al vanaf € 8 per maand
Zo lang dit spelletje voortduurt kan er niet inhoudelijk worden onderhandeld. Partijen geven pas iets toe als ze redelijk zeker zijn dat het ook echt tot regeringssamenwerking leidt. Ze sluiten geen compromissen als er later een nieuwe onderhandelingsronde aankomt met andere partijen, want dan heb je al iets weggegeven en moet je nog een keer slikken.
Informateur Mariëtte Hamer (PvdA) en de partijleiders Mark Rutte (VVD) en Sigrid Kaag (D66) praten woensdag eerst met het CDA-duo Wopke Hoekstra en Pieter Heerma. In principe zijn er drie mogelijkheden.
PvdA en GroenLinks uit elkaar spelen
Ze proberen PvdA en GroenLinks toch nog uit elkaar te spelen. De kans daarop is klein. Begin deze week was binnen de VVD te vernemen dat het er niet meer inzat. Een week eerder was het alarmistische VN-rapport over de klimaatverandering verschenen. Dat was voor Jesse Klaver de kans geweest om te zeggen: ‘Het is nu van het allergrootste belang dat GroenLinks voor het eerst in zijn bestaan gaat meeregeren, desnoods zonder PvdA.’
Klaver wil dolgraag meedoen. GroenLinks popelt nog meer dan PvdA om in Rutte-IV te stappen. Maar deze kans liet hij zich ontglippen. Daarmee is de kans verkeken dat hij en PvdA-leider Lilianne Ploumen elkaar loslaten. Hun partijen zijn op de kiezersmarkt zieltogend. Ze denken er serieus over te fuseren.
Als partijen in elkaars armen willen sterven, leert de ervaring dat anderen daar niet in kunnen poken. Hoewel? In de uiterst trage formatie van 1973 wist de PvdA drie confessionele partijen – KVP, ARP en CHU waren bezig samen te smelten tot CDA – uit elkaar te drijven. Toenmalig informateur Jaap Burger pleegde zelfs een ‘inbraak’: hij benaderde KVP- en ARP-bewindslieden buiten de leiders van die partijen om.
Kaag geeft toe aan VVD en CDA
Kaag haalt bakzeil. De D66-minister van Buitenlandse Zaken heeft door Afghanistan een lastige week. Binnen het kabinet is er grote kritiek op de ondoordachte manier waarop ze het ambassadepersoneel inclusief bewakers uit Kaboel liet vertrekken en vervolgens met een ander vliegtuig plaatsvervangers wilde laten invliegen. Kaag schoffeerde maandagmorgen in een interview met het AD ChristenUnie-leider Gert-Jan Segers. Dat was on-Nederlands. VVD en CDA zullen het Kaag inpeperen. Ze staat nu tamelijk zwak en de anderen proberen dat uit te buiten.
Lees ook van Eric Vrijsen: Formatie gaat door: gasgeven voor defensie en rem op de jeugdzorg
Minderheidsregering
Er is altijd nog de mogelijkheid van een minderheidskabinet van VVD, D66 en CDA dat nu eens over links en dan weer over rechts regeert. Rutte heeft in zijn vorige kabinetten laten zien dat hij met een minderheid in de Eerste Kamer kan regeren. Waarom zou het hem niet lukken om ook in de Tweede Kamer meerderheden bij elkaar te sprokkelen? Dan heb je meteen ook de gewenste ‘nieuwe bestuurscultuur’, want dan wordt niet alles dichtgetimmerd in gedetailleerde Regeerakkoorden en bindende afspraken met Kamerfracties.
Potentiële gedoogpartners PvdA en GroenLinks reageerden dinsdag al enthousiast op ‘de aanzet tot opzet van een Regeerakkoord’ dat Rutte, Kaag en hun secondanten van VVD plus D66 de afgelopen maanden in elkaar hebben gezet.
Een minderheidskabinet wordt echter nog steeds gezien als noodoplossing. Voorlopig gaat het spel nog op de oude voet door. In de VVD hoor je dat Rutte in theorie nog jarenlang kan doorgaan met demissionair regeren. De economie draait als een tierelier. Voor coronamaatregelen hoef je niet eerst op het bordes van het paleis te hebben gestaan. De ministers werken aan een ‘beleidsrijke’ begroting voor volgend jaar. Het oude cliché geldt: ‘Als je naar buiten kijkt ziet het land er nog steeds goed geregeerd uit.’
Probleem is wel dat de publieke opinie het niet meer trekt. Vijf maanden na de verkiezingen willen burgers zien waar het naar toegaat. Kwestie van democratie.