Privacytoezichthouders waarschuwen voor het gebruik van gezichtsherkenning in de openbare ruimte. Het Europees Parlement stemde daarom voor een totaalverbod. Het Nederlandse kabinet is voorstander van strengere regels, maar wil de techniek voorlopig niet verbieden.
1.Wat zegt het kabinet?
Het demissionaire kabinet-Rutte III staat niet achter een volledig verbod op het gebruik van gezichtsherkenning in de openbare ruimte, zo lieten demissionair ministers Sander Dekker (Rechtsbescherming, VVD) en Stef Blok (Economische Zaken, VVD) deze week weten in een brief aan de Tweede Kamer.
Abonnee worden?Dagelijks op de hoogte blijven van de laatste actualiteiten, achtergronden en commentaren van onze redactie? Bekijk ons aanbod en krijg onbeperkt toegang tot alle digitale artikelen en edities van EW.
Bekijk de mogelijkheden voor een (digitaal) abonnement hier
De brief is een reactie op berichten over de eis van de Europese privacywaakhond, eerder dit jaar, om elke vorm van gezichtsherkenning in de openbare ruimte te verbieden. Het kabinet deelt wel de zorgen van de privacywaakhond, zoals het verwerken van biometrische gegevens, maar wil de mogelijkheid behouden om de techniek in te zetten bij ‘zwaarwegende belangen’. Het kabinet is wel bereid om systemen ‘verder te reguleren en aan voorwaarden te binden’.
Begin deze maand stemde een meerderheid van het Europees Parlement voor een totaalverbod op gezichtsherkenning in de publieke ruimte. De Europese Commissie zal zich buigen over de resolutie.
2. Om wat voor techniek gaat het precies?
In dit geval gaat het vooral om het gebruik van beveiligingscamera’s en de verwerking van biometrische gegevens – dat zijn gezichtsscans, maar ook vingerafdrukken en stemherkenning. Hiervoor wordt gebruikgemaakt van kunstmatige intelligentie (artificial intelligence, AI). Camera’s met AI zijn niet alleen in staat mensen te volgen, maar kunnen burgers ook indelen op basis van geslacht, huidskleur en gemoedstoestand. Voor politie en inlichtingendiensten kunnen dit nuttige toepassingen zijn.
Bekend zijn verhalen uit China waar bij wijze van test gezichtsherkenning werd ingezet om Oeigoeren, een islamitische minderheidsgroep, op te sporen en vervolgens de politie te waarschuwen. Maar er zijn veel meer toepassingen voor gezichtsherkenning. De ontwikkelingen volgen elkaar razendsnel op.
Deze maand begonnen negen scholen in het Verenigd Koninkrijk met gezichtsherkenning voor het betalen van de lunch in de schoolkantine. Het scannen van gezichten zou sneller gaan dan afrekenen met een betaalpasje of vingerafdruk. Het is bovendien coronaproof. In Moskou kunnen de zes miljoen dagelijkse forensen sinds kort bij meer dan 240 metrostations betalen door middel van gezichtsherkenning. Ook in Nederland worden toegangssystemen op basis van gezichtsherkenning steeds populairder.
3. Waarom wordt er gewaarschuwd?
De European Data Protection Board (EDPB), een samenwerkingsverband van nationale gegevensbeschermingsautoriteiten, maakt zich zorgen. Met gezichtsherkenning en kunstmatige intelligentie kunnen mensen nauwkeurig worden gevolgd en is het mogelijk burgers in te delen op basis van etniciteit, geslacht en zelfs seksuele voorkeur. Dat systeem werkt discriminatie in de hand, zeggen privacyorganisaties. Bovendien maken systemen met AI nog veel fouten, wat kan leiden tot gevaarlijke situaties.
Ook zijn er zorgen over de bedrijven achter de techniek. Een voorbeeld is het Amerikaanse Clearview AI. Het bedrijf is omstreden omdat het foto’s en namen van sociale media verzamelt om een gedetailleerde databank op te bouwen. Deze informatie verkocht Clearview aan politie en inlichtingendiensten wereldwijd, maar ook aan andere bedrijven. Rijke investeerders misbruikten de surveillancesoftware door die in te zetten voor allerlei doeleinden, zo ontdekte de The New York Times.
4.Gebeurt dat ook in Nederland?
Het gebruik van gezichtsherkenning in de openbare ruimte is in de meeste gevallen verboden wegens privacy of veiligheid. Dat is vastgelegd in Europese privacyregels, zoals de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG). Vooral het verwerken van biometrische persoonsgegevens ligt gevoelig. Alleen bij zwaarwegende belangen is gezichtsherkenning toegestaan, bijvoorbeeld voor de beveiliging van een kerncentrale.
Lees meer over kunstmatige intelligentie: De computer kan straks een vonnis uitspreken
Ook bedrijven en winkels zijn aan regels gebonden. Vorig jaar kreeg een supermarkt een formele waarschuwing van de Autoriteit Persoonsgegevens voor de inzet van gezichtsherkenning in winkels. Het systeem zou volgens de supermarkt slechts zijn bedoeld om winkeldiefstal tegen te gaan.
Wat politie en inlichtingendiensten precies mogen, is een stuk onduidelijker. In augustus bleek uit Amerikaans onderzoek dat de Nederlandse politie ook gebruikmaakt van gezichtsherkenningsoftware van Clearview. Net als demissionair minister van Justitie Ferdinand Grapperhaus (CDA) eerder al deed, ontkende demissionair minister Dekker eind september dat de politie gebruikmaakt van real time gezichtsherkenning. Vorige week moest Grapperhaus het antwoord van collega Dekker toch ‘herformuleren’. Voor het gebruik van software van Clearview ‘wordt op dit moment in de politieorganisatie geen toestemming gegeven’. Daardoor blijft er onduidelijkheid bestaan over het gebruik ervan door de politie.