Spanning stijgt: omarmt EU kernenergie en gas als duurzame energiebronnen?

Belangrijk voor de ambities van het nieuwe kabinet dat een begin wil maken met de bouw van twee nieuwe kerncentrales: wordt kernenergie onderdeel van de zogeheten ‘groene taxonomie’, de Europese Unie-lijst die bepaalt welke energiebronnen als duurzaam worden bestempeld?

In 2030 moet de CO2-uitstoot van de Europese Unie (EU) met 55 procent zijn gedaald ten opzichte van 1990. Staat een energiebron in deze groene taxonomie, dan krijgt het een duurzaamheidsstempel. Zo’n bron wordt dan een interessant investeringsvehikel voor pensioenfondsen, verzekeraars, banken en andere grote beleggers, die graag goede sier maken met duurzaamheid.

De lijst van activiteiten die Europa als ‘groene’ (de taxonomie) of ‘transitie-investeringen’ beschouwt, wordt vastgelegd in een gedelegeerde handeling van de Europese Commissie, waarin de gedetailleerde uitvoeringsregels worden uiteengezet ‘in het kader van de EU-taxonomieverordening inzake duurzame financiering’.

Nu is er al enige tijd gedoe over de lijst, die in eerste instantie is vastgesteld door  leden van het Europees Parlement. De invloedrijke Nederlander Bas Eickhout (GroenLinks) is vicevoorzitter van milieucommissie ENVI en was rapporteur voor wetsvoorstellen op het gebied van klimaat en milieu, zoals het voorstel voor de Europese indeling van duurzame investeringen (de taxonomie).

Tot nog toe staan kernenergie en gas niet op deze ‘indeling’. Want ze zijn niet ‘hernieuwbaar’. Gas wordt onttrokken aan de aarde en kernenergie geeft afval. Sterker, in het document dat de basis is voor Fit for 55 kwamen de woorden ‘atoom’, ‘kern’ en ‘nucleair’ niet eens voor. Dit tot leedwezen van vooral Frankrijk en de meeste Oost-Europese lidstaten.

Nederland heeft zich definitief in het pro-nucleaire kamp geschaard

Eerder dit jaar schreven Frankrijk en negen andere EU-lidstaten een brief om kernenergie wel aan de groene taxonomie toe te voegen. Frankrijk haalt nu al 70 procent van de elektriciteitsbehoefte uit kernenergie en wil dat percentage opkrikken. Ook de Oost-Europese landen, waarvan de meeste al kerncentrales hebben, ondertekenden de brief.

Een meerderheid in de Tweede Kamer wilde dat Nederland die brief ook signeerde. Staatssecretaris van Economische Zaken en Klimaat Dilan Yesilgöz-Zegerius (VVD) talmde, doordat het kabinet demissionair was. Nu het coalitieakkoord bekend is, met daarin de wens om twee kerncentrales te bouwen en Borssele open te houden, heeft Nederland zich definitief in het pro-nucleaire kamp geschaard.

Sommige EU-lidstaten – Luxemburg, Oostenrijk, Portugal, Denemarken – verzetten zich juist tegen meer kerncentrales in Europa. En Duitsland en België zitten juist midden in hun ‘kernuitstap’. Maar als in deze landen de windmolens stilvallen en het zwaarbewolkt is, dreigt een tekort aan elektriciteit. Dan vallen ze graag terug op Franse kernenergie. Maar nog liever op gas.

In België woedt een oorlog tussen de Vlaamse regering (gedomineerd door de N-VA, die voor kernenergie is) en de federale regering (met daarin de Groenen, die tegen zijn). Vlaanderen dwarsboomt de komst van gascentrales, die weer nodig zijn als in 2025 de zeven Belgische kerncentrales moeten worden ontmanteld.

Kernenergie kan alleen in de definitieve taxonomie

De kans dat gas in de taxonomie komt, is klein. Dan zou de uitstoot niet meer dan 100 gram CO2 per kilowattuur (kWh) mogen zijn. Nu is dat rond de 250 gram. Maar veel landen, waaronder dus het grote Duitsland, willen gas wel op de transitielijst, opdat het in elk geval tot 2030 mag worden ingezet als vervanging van kolen en kernenergie. Een gascentrale is snel gebouwd. Dat is anders met een kerncentrale. Het is daarom uitgesloten dat (nieuwe) kernenergie op de transitielijst komt. Kernenergie kan alleen in de definitieve taxonomie.

Ziedaar een ingewikkeld politiek dossier dat deels is gefundeerd in kortzichtige beslissingen uit het recente verleden, zoals het emotionele besluit van de Duitse bondskanselier Angela Merkel om na ‘Fukushima’ kernenergie af te zweren en dat van premier Mark Rutte en toenmalig klimaatminister Eric Wiebes om naar aanleiding van ‘Groningen’ helemaal van het gas af te willen.

Maar ingewikkelde problemen in de Europese Unie worden zelden op simpele wijze aangepakt. Niet door de Europese Commissie, die aan zet is om de lijst vast te leggen in zo’n ‘gedelegeerde handeling’. Nee, dat gebeurt dan in de Europese Raad van Regeringsleiders, waar Frankrijk en Duitsland de dienst uitmaken.

Frankrijk wil meer kerncentrales, Duitsland meer gas: handjeklap

Frankrijk wil meer kerncentrales, Duitsland heeft dringend behoefte aan meer gas. Volgens Europarlementariër Eickhout is er dus dikke kans op een vergelijk tussen de Franse president Emmanuel Macron en de nieuwe Duitse bondskanselier Olaf Scholz, wellicht al deze week in de marge van de Europese Raad in Brussel. De een kan dan zijn nucleaire ambities voortzetten, de ander kan tijdelijk terugvallen op gas.

Eickhout denkt dat het niet ondenkbaar is dat de Duitsers zelfs tot 2035 van gas mogen blijven profiteren. ‘Tot 2035 kun je nog een heleboel gascentrales bouwen. Maar in de jaren dertig zouden we juist gaan decarboniseren. Hoe ga je dat doen als je daar straks nog vier jaar de tijd voor hebt?’

De voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, lijkt akkoord. In oktober zei ze tijdens de top van regeringsleiders in Brussel al dat gas én nucleair een belangrijke rol hebben in de energietransitie. ‘We hebben een stabiele bron nodig, nucleair. En tijdens de transitie natuurlijk aardgas.’

Handjeklap tussen Frankrijk en Duitsland zal dus waarschijnlijk de weg vrijmaken voor de duurzame financiering van twee Nederlandse kerncentrales. Naar verwachting wil Von der Leyen geen uitstel meer en maakt zij op of rond 22 december de definitieve taxonomie- en transitielijst bekend.

Een gekwalificeerde meerderheid in het Europees Parlement en/of de Europese Raad kan bezwaar maken. En lidstaten kunnen daarna nog in beroep gaan. De verwachting is dat Oostenrijk dat zal doen, gesteund door Luxemburg.