Port Defender heet de jaarlijkse antiterrorisme-oefening in het Rotterdamse havengebied. Dit keer wordt een gekaapte Ierse veerboot bevrijd. Is zo’n grootschalig optreden nog actueel? Terroristen zijn tegenwoordig toch eenlingen? De Commandant van het Korps Mariniers ziet juist in de confrontatie met Rusland een nieuw terroristisch gevaar. Redacteur Eric Vrijsen sprak met generaal Jan Hut.
Het oefenscenario voorziet de eerste dag in een gekaapte Ierse veerboot die op volle zee moet worden veroverd door mariniers en andere operators vanaf Zr. Ms. Karel Doorman. De volgende dag ligt het Ierse schip in de haven. Dan moeten de gegijzelde passagiers en bemanningsleden vanaf de wal worden bevrijd. Er is deze week ook een dagje waarbij het helemaal misgaat in een haventerminal en in een metrostation hartje stad.
Lees ook dit verhaal van Eric Vrijsen: Razendsnelle luchtgevechten als Friese oefening tegen de Russen
Port Defender lijkt een beetje off-topic. Als de Russische president Vladimir Poetin met kernwapens loopt te dreigen, moeten Rotterdammers dan bang zijn voor terrorisme? Natuurlijk heb je nog altijd kans op gevaarlijke radicalen met een wapen, maar dat zijn individuen. Echt grootschalig georganiseerde Al-Qaida-aanslagen zoals 9/11, de aanslagen in Madrid (2004) of in Londen (2005) lijken tot het verleden te behoren. In 2015 veroorzaakten IS-adepten in Parijs nog een bloedbad in onder meer de muziektempel Bataclan. Maar die aanslagen waren – hoewel bloedig – qua uitvoering tamelijk amateuristisch.
Het gevaar zit nu meer bij ‘eenzame wolven’ die zomaar het vuur openen of voorbijgangers neersteken. Helemaal waterdicht is het schild tegen terrorisme nooit, maar inlichtingendiensten en justitiële autoriteiten zijn de afgelopen twintig jaar toch een eind gekomen in het verijdelen van grootschalige aanslagen.
Vraag aan de Commandant van het Korps Mariniers, generaal Jan Hut (56): is zo’n grootscheepse oefening als Port Defender nog wel nodig? Zijn mariniers werken in de Dienst Speciale Interventies samen met commando’s van de landmacht, operators van de Brigade Speciale Beveiligingsopdrachten der Koninklijke Marechaussee en specialisten van de arrestatieteams van de politie. Bij Port Defender speelt ook de MARSOF – de Maritime Special Forces, elite-eenheden van de mariniers – een hoofdrol. Maar is het niet een beetje 2002 om bij wijze van oefening een Ierse veerboot te ontzetten?
Generaal Hut: ‘We oefenen reële scenario’s. Verwacht altijd het onverwachte. De oplopende spanning tussen Rusland en de NAVO-landen kan ook leiden tot nieuwe terroristische dreiging.’ Hij zegt het niet zo expliciet, maar het ligt wel in zijn woorden besloten: juist door de oorlog in Oekraïne en de westerse militaire steun aan dat land neemt de kans toe dat terroristen vanuit Moskou worden geïnspireerd of gesteund om hier aanslagen te plegen op burgerdoelen. Zijn conclusie: ‘De oefening Port Defender is actueel.’
Eerst de tekeningen
Hoe zien de oefeningen er precies uit? Waarin moeten de ‘operators’ zich bekwamen? Hut: ‘Het is een oefening die draait op informatie. Het bestrijden van een terroristische aanslag op een zeeschip begint bij het opvragen van de tekeningen van het schip bij de reder. Met drones en helikopters worden inlichtingen verzameld over de exacte locatie van de kapers. Hoeveel staan er op de brug? Hoeveel bevinden zich elders op het schip? Vervolgens begint de operatie, waarbij de terroristen moeten worden overmeesterd door ze in verwarring te brengen. Dat kan alleen door tegelijkertijd verschillende aanvallen op ze uit te voeren. De terroristen zien mariniers in speedboten op zich afkomen, zien dat helikopters andere gewapende eenheden aan boord zetten en raken in vertwijfeling doordat tegelijkertijd ook Puma-drones rondcirkelen.’
Zo veel actie brengt de terroristen op het punt dat ze niet meer weten wat ze het eerste moeten doen. ‘We plaatsen ze voor een dilemma,’ zegt Hut. ‘Dat heeft een verlammende uitwerking. Alleen zo kun je ze overrompelen.’
Port Defender steeds groter
Het aantal deelnemende organisaties aan de jaarlijkse oefening Port Defender neemt toe. De brandweer, het Gemeentelijk Havenbedrijf, de ambulancediensten, de kustwacht, het Openbaar Ministerie, de Explosieven Opruimingsdienst behoren tot de deelnemende partners. Zodra het gekaapte schip veilig is gesteld, begint een logistieke operatie waarbij iedereen zijn rol moet kennen, legt Hut uit.
Elke dienst kent zijn eigen procedures en in tijden van nood moeten die precies op elkaar aansluiten. Ook dat is het nut van de oefening: functionarissen leren elkaar ook persoonlijk kennen en gaandeweg ontstaat begrip voor elkaar. Tijdens dit soort oefeningen hoor je vaak: ‘Kennis is goed. Kennissen is beter.’ En daar kan generaal Hut zich wel in vinden, ja.
Afgrijselijk gewond
De oefening is ook een rollenspel. Acteurs en reservisten spelen de rol van slachtoffers. Ze worden vakkundig geschminkt, zodat ze afgrijselijk gewond lijken.
In het verleden wilde de samenwerking tussen de arrestatieteams van politie en de bijzondere bijstandseenheden van defensie nog wel eens schuren. De politie was gewend vuurgevaarlijke criminelen van hun bed te lichten en vond de militairen nogal trigger-happy. De mariniers, commando’s en elite-marechaussees daarentegen, zagen hun politiecollega’s juist te veel aarzelen. De afgelopen vijftien jaar groeiden de antiterreurspecialisten van het ‘groene leger’ en die van het ‘blauwe leger’ naar elkaar toe. De in 2006 opgerichte DSI (Dienst Speciale Interventies) valt onder het Nationale Politie, werkt nauw samen met defensie en kan in noodgevallen rekenen op extra manschappen van de militaire interventie-eenheden.
Volgens Hut rouleren de militairen regelmatig, zodat ze niet jarenlang bij de DSI zitten en vervreemden van hun eenheden. En omgekeerd krijgen de mariniers en commando’s uit de eenheden voortdurend de kans om een tijdje bij de DSI te dienen.
Snel en simultaan
Wanneer is Port Defender 2022 geslaagd? Wat wil de Commandant van het Korps Mariniers tijdens de drie dagen oefening constateren? Dat er van alles misloopt, zodat de terrorismebestrijders weten welke fouten ze moeten vermijden als het er echt om spant? Of dat alles vlekkeloos verloopt, zodat iedereen gestaald wordt door het geloof in eigen kunnen?
Hut aarzelt even, maar kies dan toch voor die tweede mogelijkheid: ‘Het is een oefening in command and control. Het draait om snel, simultaan optreden en vlekkeloos samenwerken. Dan kun je de vijand desoriënteren.’
Krijgen de gewone Rotterdammers nog iets mee van de oefening? De bevrijdingsactie van de gekaapte Ierse veerboot heeft plaats op volle zee, dus daar is weinig publiek te verwachten. Maar bij andere acties kunnen voorbijgangers spektakel aanschouwen. Welk metrostation de Dienst Speciale Interventies gaat bestormen en wanneer precies, houdt generaal Hut nog even voor zich. Want anders stromen zoveel belangstellenden toe dat de oefening in het honderd loopt en dat is niet de bedoeling.