Oud-PvdA-politicus Jules de Waart (80) schreef een boek over klimaatverandering. Binnen de klimaatwetenschap is geen ruimte voor twijfel. ‘Ik ben daar vrij pessimistisch over geworden.’
Jules de Waart is even niet zo mobiel. Onlangs onderging hij een heupoperatie. Vandaar dat zijn vrouw Annet de koffie serveert in hun appartement, hartje Amsterdam. Eens zaten beiden voor de Partij van de Arbeid in de politiek. Hij was onder meer lid van de Tweede Kamer, zij fractievoorzitter in de Amsterdamse gemeenteraad. Hij had een afwijkend standpunt over de plaatsing van kruisraketten verkondigd en kwam mede daarom bij de verkiezingen in 1986 op een onverkiesbare plek terecht. Zij werd in 1993 tegen de wil van de leden in gepasseerd door de kandidaatstellingscommissie en verliet de politiek.
Jules de Waart (Amsterdam, 1942) studeerde fysische geografie aan de Universiteit van Amsterdam. Werkte als geoloog in Afrika, was ambtenaar en zat voor de PvdA tussen 1978 en 1991 in de politiek. Getrouwd, geen kinderen.
Daar gaat het kort over, als de koffie op tafel staat. Ze zijn sans rancune. Zij wordt herinnerd aan haar uitspraak destijds dat ‘de PvdA al zo’n klein bootje is geworden; daar ga je niet nog eens de mast vanaf slopen’. Het echtpaar kan er hartelijk om lachen. Hij zegt: ‘Het enige wat je de PvdA kunt verwijten, is dat de partij irrelevant is geworden.’
Zij is geen lid meer, hij nog wel. ‘Ik stap niet zo snel ergens uit. Ik krijg de brieven van Attje Kuiken. Dan lees ik over het vertrek van mevrouw Khadija Arib. Wat ik wil weten, staat er niet in. Wat heeft dat goede mens Arib gedaan? Grensoverschrijdend gedrag, ja, maar wat dan? Ze heeft mensen een grote bek gegeven? Ik heb zo vaak een grote bek gekregen.
‘Ik vind het niet erg als je in de politiek hard met elkaar omgaat. Politiek gaat ergens over, hè. Je mag mensen met een ander standpunt, zoals ik toen, er gewoon uitgooien. Of het nu veel erger is, weet ik niet. In het kruisrakettendebat ging het er spijkerhard aan toe. Het verschil is dat het misschien meer op de inhoud was. Nu blijft het vaak bij schelden. Mensen willen niet naar elkaar luisteren en dat vinden ze ook heel normaal.’
De Waarts verbazing over klimaatwetenschappers werd ergernis
‘Van de politiek wist ik dat het hard was. Wat me onaangenaam heeft verrast, is dat dat ook voor de klimaatwetenschap geldt. De alarmisten en de sceptici luisteren niet naar elkaar. Zeker de alarmisten doen alles wat niet in hun straatje past af als onzin. En “onzin” lezen ze niet of willen ze niet horen.’
De Waart schreef daarover een boek: Geloof niet alles… Klimaatverandering in de spiegels van wetenschap en politiek. Op de achterflap prijst Jan Pronk, voormalig PvdA-coryfee en onder meer oud-speciaal gezant duurzame ontwikkeling voor de Verenigde Naties, het aan. Hij schrijft: ‘Ik hoop dat dit boek een serieuze discussie zal ontlokken, waarin naar elkaars argumenten wordt geluisterd in plaats van elkaar te verketteren.’
Naarmate ik dieper in de materie dook, werd ik partijdiger, om het zo maar te zeggen
Toen De Waart aan het onderzoek voor zijn boek begon, stond hij ‘neutraal’ in de discussie over klimaatverandering. ‘Naarmate ik dieper in de materie dook, werd ik partijdiger, om het zo maar te zeggen.’ Verbazing werd ergernis. ‘Laten we het chagrijn noemen. Ik ben niet vijandig. Zo zit ik niet in elkaar.
‘Wat ik constateer, is dat de klimaatwetenschap langzamerhand het pad van de echte wetenschap – het toetsen van theorieën en het falsificeren van hypothesen – uit het oog begint te verliezen. Of dat een eufemisme is? Zo eufemistisch is dat niet. U begrijpt wat ik bedoel.’
Volgens De Waart lossen we een probleem op dat niet het probleem is
De Waart – in een grijs verleden bestuurslid van Milieudefensie – werd een klimaatscepticus. Anders dan alarmisten gelooft hij niet dat CO2 volledig verantwoordelijk is voor de opwarming van de aarde – laat staan dat alleen de mens debet is aan de klimaatverandering. Hij vraagt zich af ‘hoe erg het eigenlijk is dat het sinds 1850 1 graad Celsius warmer is geworden’.
Wereldwijd vele honderden miljarden euro’s investeren om de CO2-uitstoot tot nul te reduceren, zoals het Klimaatakkoord van Parijs voorschrijft, is een dwaling. Want, stelt hij, er zijn genoeg andere oorzaken, ook natuurlijke, aan te wijzen voor die opwarming.
Lees deze column van Simon Rozendaal: Zon en wind zijn echt niet nodig, het atoom wel
‘We lossen een probleem op dat niet het probleem is. We blaffen tegen de verkeerde boom. Veel alarmisten stellen zich aan. Dat zijn niet alleen wetenschappers. Daar horen politici bij. Ik vind het altijd een beetje lullig om media de schuld te geven, maar ook heel veel journalisten laten zich voor het karretje van de alarmisten spannen.’
Bij gezellige borrels liepen mensen van hem weg, ervaarde hij
Klimaatwetenschap was een echte wetenschap, stelt hij. ‘Totdat op een gegeven moment consensus heel belangrijk werd gevonden. Consensus over dat CO2 de hoofdschuldige is. Daar zou 97 procent van de klimaatwetenschappers het over eens zijn. Dat klopt niet, maar dat is een dogma geworden. Sindsdien is iedereen die het er niet mee eens is, een soort islamitische terrorist die de wereld wil vernietigen.
Twijfel is goed, twijfelen moet. Ik ben vrij pessimistisch geworden over hoe klimaatwetenschappers met dat principe omgaan
‘Ik ben geregeld naar bijeenkomsten over dit onderwerp geweest, ook van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen. Na afloop heb je zo’n gezellige borrel en praat je wat met elkaar. Ik heb meegemaakt dat mensen bij me wegliepen. Ik was een ontkenner en daar wil je niet mee worden gezien. Een ontkenner ben ik overigens niet.
‘Jan Pronk is een held van mij. Hij is geen scepticus, nee, Maar net als ik vindt hij dat je in de wetenschap met elkaar het gesprek moet voeren en dat klimaatwetenschappers nu op een schandalige manier met elkaar omgaan. Twijfel is goed, twijfelen moet. Ik ben vrij pessimistisch geworden over hoe klimaatwetenschappers met dat principe omgaan.’
De Waart had gehoopt op ‘enige aandacht van alarmistische zijde’
Twee maanden na het verschijnen van zijn boek is het stil. De Waart gaf een interview aan De Telegraaf, zijn boek kreeg veel aandacht op kritische websites als Climategate.nl. Hij had ‘een klein beetje’ gehoopt op ‘enige aandacht van alarmistische zijde’, maar ook nu is hij niet wrokkig.
Haast blijmoedig stelt De Waart vast dat hij wellicht wat ‘te optimistisch’ was. ‘Ik wil dat de discussie over dit onderwerp rationeler wordt. De lovende kritieken van mijn sceptische vriendjes maken voor het maatschappelijk debat niet uit. Helaas, maar waar.’
Lees het interview met Amerikanist Alfons Lammers terug: ‘Ik kan niet anders dan ironisch zijn’
Het kan nog. ‘Ik wil dat we stoppen met dat dominante CO2-denken. We kunnen een groot deel van die miljarden beter aan andere zaken besteden.
‘De invloed van de mens is niet bijna nul, zoals sommige sceptici beweren. Na 1950 zijn we behoorlijk tekeergegaan op deze aarde. Dat heeft te maken met zaken als bevolkingsgroei, ontbossing en de afval die we achterlaten. Dan gaat het niet over CO2, maar ongetwijfeld heeft ons handelen gevolgen voor het klimaat. We weten alleen niet precies hoeveel.’
Nog voor zijn pensioen was hij weer gaan studeren
De Waart studeerde in de jaren zestig fysische geografie, met klimatologie als een van zijn bijvakken. Op zijn 63ste ging hij met pensioen. Hij werkte toen op het ministerie Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer. Daar werkte hij ook voordat hij de politiek inging, als lid van de Provinciale Staten van Noord-Holland. In de Tweede Kamer was hij vanaf 1981 woordvoerder voor milieu, defensiepersoneel en buitenlandse zaken. Na zijn vertrek uit de Kamer werd hij opnieuw Statenlid.
Bij toeval kwam ik bij westerse esoterie terecht. Daar zat een heel goede hoogleraar. Wat ik daar leerde? Het was voornamelijk leuk, zal ik u zeggen
Nog voor zijn pensioen, was hij weer gaan studeren. ‘Ik werkte in een heel gunstige periode – jaloersmakend bijna. Ik kon drie dagen werken met inlevering van 5 procent salaris. En toen ik bijna 63 was, zeiden ze tegen me: “Jules, natuurlijk willen we je niet weghebben, maar je weet dat we een goede afvloeiingsregeling hebben.” Misschien was het allemaal te gunstig, maar ik heb er met veel plezier gebruik van gemaakt.’
Hij begon met Aziatische studies (‘Mijn vrouw en ik hadden destijds een huisje in India’), deed vervolgens Engels en daarna literatuurwetenschappen. ‘Die laatste twee studies bevielen me niet zo. Ik vond die te oppervlakkig. Bij toeval kwam ik bij westerse esoterie terecht. Daar zat een heel goede hoogleraar. Wat ik daar leerde? Het was voornamelijk leuk, zal ik u zeggen. Dat gaat over magie, astrologie en alchemie.
‘Wat relevant was voor mij, was de discussie die werd gevoerd. Is dit wel wetenschap? Wat is pseudowetenschap? Wetenschapsfilosofie was een belangrijk onderdeel. Ik ben daarin ook colleges gaan volgen. Daar heb ik veel aan gehad bij het maken van mijn boek.’
Hij werkte als exploratiegeoloog in Afrika
De Waart herontdekte ook de fysische geografie. Na die studie had hij drie jaar als exploratiegeoloog in Uganda en het huidige Congo-Kinshasa gewerkt. Voor een Canadees mijnbouwbedrijf, een grote nikkelproducent. De sollicitatieprocedure, vertelt hij, verliep opmerkelijk. Na een gehaast gesprekje op Schiphol met een vertegenwoordiger van het bedrijf, kreeg hij vrijwel direct ‘een briljant contract’ aangeboden. ‘Later begreep ik waarom. De vorige geoloog was opgegeten. Heel veel belangstelling was er niet voor die baan. Ik dacht: ach, wat kan mij gebeuren?’
Door zijn studie, ervaring als geoloog en de kennis die hij later in zijn carrière vergaarde, trok hij, toen hij zich verdiepte in het klimaatdebat, al snel de conclusie: ‘Wat is dit voor ongein?’ Het ligt niet aan CO2. Zo moeilijk is het niet, zegt hij. ‘Er zijn dagen waarop er een temperatuurverschil van 100 graden Celsius is tussen Siberië en de Sahara, terwijl het CO2-gehalte in de lucht op beide plekken hetzelfde is.
‘Ik ging eens kijken: met hoeveel graden warmt die aarde dan op? Als je iets van geologie weet, dan weet je dat dat heel erg meevalt. In het verleden is die opwarming vele malen groter geweest. En miljoenen jaren geleden, toen hier nog geen mens te bekennen was, warmde de aarde ook op. Door het atmosfeereffect. Dat is er nu vanzelfsprekend ook, maar daar hoor je relatief weinig over. Wel over het broeikaseffect.’
Goed beschouwd is er geen sprake van klimaatverandering
De duizenden wetenschappelijke artikelen die zijn verschenen, zijn overwegend alarmistisch van toon, constateert De Waart. Hij las er een flink aantal. ‘Voordeel is dat de alarmisten elkaar heel vaak citeren. Lees je één artikel, dan lees je er meer.’
Het IPCC is sinds 2015 van het padje. Tot die tijd was het – deels dan – nog een wetenschappelijke instelling. Nu dient het alleen maar de politiek
Naar meer sceptische collega’s daarentegen, wordt nooit verwezen. Die komen ook heel zelden aan bod in de rapporten van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) die De Waart bestudeerde. De consensus is heilig. ‘Het IPCC is sinds 2015 van het padje. Tot die tijd was het – deels dan – nog een wetenschappelijke instelling. Nu dient het alleen maar de politiek.’
Hij trok de stoute schoenen aan. ‘Percentages noemen is zeer controversieel. Ik kom zelf tot de conclusie dat broeikasgassen niet meer dan 20 procent van de opwarming veroorzaken, CO2 hooguit 12 procent. Alarmisten zullen zeggen dat het onzin is, maar roepen dat het 100 procent is, is grotere onzin.’
Goed beschouwd is er geen klimaatverandering. ‘Niet als je de definitie van klimatologen hanteert. In Nederland hebben we nu een cfb-klimaat, een gematigd zeeklimaat. Wil je naar een cfa-klimaat gaan, een warm zeeklimaat, dan is 5 graden opwarming nodig. We zitten niet eens in de buurt.’
De Waart constateert dat de macht van beelden groot is
Het draait ook om beeldvorming, aldus De Waart. Klimaatverandering (climate change) klinkt onheilspellend. Het in 1992 in Rio de Janeiro gesloten Klimaatverdrag heet voluit de United Nations Framework Convention on Climate Change. ‘Alarmist wordt gezien als iets positiefs. Als je gelooft dat de wereld naar de knoppen gaat, dan moet je ook alarm slaan – dat is logisch.
Lees het interview met mede-LPF-oprichter en natuurkundige Peter Langendam terug: ‘Ik mis de sprankeling van Pim, nog steeds’
‘Ze zijn heel goed in strategie en pr. Als je door de IPCC-rapporten bladert, met duizenden citaten en talrijke prachtige grafieken, dan kan, ook bij mij, de twijfel toeslaan. Uiteindelijk vind ik mijn argumenten sterker. Dan kom ik terug op de titel van mijn boek: geloof niet alles.
‘De macht van beelden is groot. Zielige ijsberen, overstromingen, bosbranden en tornado’s – in nieuwsuitzendingen, talkshows en andere media verkondigt een alarmist dat het door de opwarming komt. De oorzaak kan een andere zijn.
‘Bovendien blijkt uit cijfers van The International Disaster Database, een onafhankelijke organisatie, dat het aantal “klimaatrampen” de laatste twintig jaar juist is afgenomen. Maar probeer er maar iets tegen te doen. De scepticus twijfelt. Ik vind dat positief, maar veel mensen niet. Ik vraag me weleens af: wat als we een heel koude winter krijgen? Dat kan zo maar. Wat zeggen de alarmisten dan? Ik denk dat ze niks zeggen.’
Hij ziet in de Tweede Kamer een gebrek aan basiskennis
Politici doen mee, op enkele uitzonderingen na. ‘Een probleem is dat de huidige politici bijna allemaal alfa’s zijn. Mark Rutte is een alfa, klimaatminister Rob Jetten is een alfa. Alfa’s lullen zich er wel uit, daar zijn ze alfa’s voor. Op zich is de materie niet zo ingewikkeld. Meestal heeft een politicus toch een goede opleiding. Je moet het, als je enigszins je best doet, kunnen snappen. Toch zie ik in de Tweede Kamer een gebrek aan basiskennis. Ik denk dat sommige politici geen zin hebben om hun vingers aan het klimaat te branden.’
Ik ben niet voor een fusie van PvdA met GroenLinks. De meeste standpunten van GroenLinks kan ik onderschrijven, dat is het probleem niet, maar de partij bestaat uit betweters
Zijn PvdA is geen uitzondering. ‘Als ik nu moest kiezen, zou ik weer voor de Partij van de Arbeid gaan. Ik ben een sociaal-democraat. De PvdA is geen klimaatpartij, maar dat is ze wel een beetje geworden. Nee, ik ben niet voor een fusie met GroenLinks. Die partij heeft meer thema’s dan het klimaat. De meeste standpunten kan ik onderschrijven, dat is het probleem niet, maar de partij bestaat uit betweters. Vroeger wisten ze ook al alles beter. Dat is mijn bezwaar.’
Hoort een boek schrijven bij de kunst van het ouder worden? ‘Dat weet ik niet, maar het heeft mij geholpen en veel vreugde gegeven. Het hield me van de straat. Milieu en klimaat lopen als een rode draad door mijn leven. Ik heb het altijd leuk gevonden om zaken uit te zoeken. Ik ga niet zeggen dat ik iedereen kan aanraden om na zijn pensioen een boek te schrijven, maar het is één van de betere dingen die je kunt doen.’