Staatssecretaris Christophe van der Maat (42) van Defensie is in ijltempo bezig raketten en wapensystemen te kopen. Met Eric Vrijsen bespreekt de VVD-bewindsman de lessen van de Oekraïneoorlog en de vereiste mentaliteit van de soldaten tegenover het nietsontziende Russische leger. Als de militairen tot het gaatje gaan, waarom doet het kabinet dat dan niet?
Update 4 april: Defensie bestelt deep precision raketten
Defensie bestelt voor miljarden deep precision raketten. De landmacht krijgt Israëlische raketartillerie, de luchtmacht en de marine krijgen Amerikaanse raketten. Staatssecretaris Christophe van der Maat kondigde eind februari in dit interview met EW de investering in lange afstandsvuurkracht al aan: ‘Dit is het moment waarop Nederland zijn naïviteit verliest.’
Opvallend is dat de fregatten en de onderzeeboten van de Koninklijke Marine de beschikking krijgen over Tomahawk Kruisraketten. Hierdoor kunnen de schepen van 1.000 kilometer afstand een zware aanval uitvoeren op een vijandelijk doel. In de NAVO beschikken alleen de Amerikanen en Britten over dergelijke wapens. Toenmalige VVD-minister van Defensie Henk Kamp pleitte een kleine twintig jaar geleden al voor aanschaf van kruisraketten, maar stuitte op grote politieke weerstand tegen dit wapen.
Lees het interview hier terug:
Als Christophe van der Maat (VVD) zijn hardlooprondje maakt in zijn woonplaats Breda, wordt hij in de buurt van het Kasteel dikwijls ingehaald door jonge krachtpatsers. Ze dragen het sporttenue van de Koninklijke Militaire Academie. De cadetten herkennen hem niet en lopen hem tamelijk snel eruit.
Christophe van der Maat (Boxmeer, 1980) studeerde rechten en bestuurskunde in Tilburg en werkte van 2007 tot 2015 bij de gemeenten Dordrecht en Roosendaal. Was lijsttrekker, Statenlid en gedeputeerde voor de VVD in Brabant. Sinds 2022 staatssecretaris van Defensie. Getrouwd, één kind.
Van der Maat zou ze kunnen naroepen dat hij hun politieke baas is, maar dat doet hij natuurlijk niet. Het lot beslist dat een staatssecretaris van Defensie tamelijk onbekend blijft, ook al gaat hij over personeel en materieel van de krijgsmacht. Van der Maat heeft deze kabinetsperiode een budget van 15 miljard euro om de krijgsmacht te versterken. ‘Ik heb 15 miljard extra,’ corrigeert hij tijdens een gesprek op het departement van Defensie. ‘Het budget gaat van 13 miljard per jaar naar 19 miljard in 2024.’
Er gaan ongelooflijke bedragen door zijn vingers en hij vertelt graag wat hij koopt. De Apache-gevechtshelikopters hebben binnenkort hun midlife update gekregen. In de Oekraïne-oorlog zijn helikopters kwetsbaar gebleken, maar Van der Maat ziet hierin een aansporing om snel te investeren in sensortechnologie. Dit voorjaar informeert hij de Tweede Kamer welke raketten er onder de MQ-9 Reaper–drones worden gehangen.
400 kilometer achter de vijandelijke linies
Hij heeft het telkens over ‘snel naar binnen trekken’. Bijvoorbeeld bij de 1 miljard euro voor extra vuurkracht: deep precision-wapens voor de F35’s van de luchtmacht, raketten voor de landmacht – de artillerie kan dan een precisieaanval uitvoeren tot zo’n 400 kilometer achter de vijandelijke linies – en een arsenaal kruisraketten voor de fregatten van de Koninklijke Marine.
Meer over drone-technologie: Deze drones worden ingezet tijdens de oorlog in Oekraïne
Zulke wapens waren altijd taboe. Zoveel slagkracht, dat liet Nederland over aan de Amerikanen. Maar nu niet meer. ‘Dit is het moment dat Nederland zijn naïviteit verliest,’ zegt Van der Maat.
Zo is besloten dat hij investeringen tot 50 miljoen niet eens meer in afzonderlijke brieven aan de Tweede Kamer hoeft te melden. De krijgsmacht heeft haast.
‘Al vraag ik me soms af of de nieuwe situatie een jaar na de Russische inval al tot iedereen is doorgedrongen. Als ik in het weekend langs het voetbalveld sta, hoor ik mensen over de oorlog praten alsof het alleen in Oekraïne superheftig is. Terwijl Rusland tegen de onderbuik van de NAVO trapt. Ze voelen niet dat het ook hier fout kan gaan.’
Europese zelfredzaamheid
Hij schetst de geopolitieke verhoudingen, waarbij de Verenigde Staten zich straks richten op de Chinese dreiging, terwijl Europa zich de Russen van het lijf moet zien te houden. Als hij wapensystemen koopt, moet hij daarom letten op ‘Europese zelfredzaamheid’.
‘Om niet afhankelijk te zijn van de Amerikanen, moeten we in principe alles wat we afvuren – elke raket, elke kogel – hier produceren. Ook dat hoort bij het verliezen van naïviteit,’ zegt hij.
Ooit hadden allerlei steden een eigen kruitfabriek. Die tijd komt niet terug. Munitie is van Duitse, Belgische en Oost-Europese makelij. De nationale wapenindustrie bestaat uit scheepswerf Damen in Vlissingen, Thales Nederland in Hengelo, Fokker in Woensdrecht voor het vliegtuigonderhoud en een flink aantal kleine toeleveranciers. Van der Maat wil als rechtgeaard VVD’er vechten voor het nationale industriële belang in Europese militaire projecten. Hij is ervan overtuigd dat Duitse en Scandinavische producenten graag samenwerken met Nederlandse bedrijven.
Lees ook dit commentaar van Eric Vrijsen: Duitse Bundeswehr slokt alle drie brigades op: Kamer buitenspel
Nu de Koninklijke Landmacht opgaat in de Duitse Bundeswehr, mag Den Haag ‘niet meer zelf een voertuig voor de Luchtmobiele Brigade’ uitkiezen. Maar: ‘We leggen onze nationale krachten naast de internationale orderportefeuille. Op de terreinen van satellieten, drones en kunstmatige intelligentie hebben bedrijven in Eindhoven, Delft en Enschede veel te bieden.’ Laatst was hij op vliegbasis Eindhoven. Een luchtmachtofficier vertelde hoe handig de daar ontworpen virtual reality-bril is als je met een defect Hercules-vrachtvliegtuig ergens in Afrika staat. Je krijgt vanuit de thuisbasis continu instructies voor de reparatie. ‘Zo’n bril maakt het vliegtuig zelfredzaam. Het staat niet dagenlang op hulp te wachten.’
Bezuinigen pakt duur uit
Het jarenlange bezuinigen komt Defensie duur te staan. Ooit werden honderd Leopard 2-tanks aan Finland verpatst voor 200 miljoen euro. Als Defensie ze nu wil kopen, kosten ze minstens 10 miljoen per stuk, dus een miljard.
Heeft hij weleens uitgerekend hoe weinig die jarenlange reducties aan besparingen opleverden en hoeveel het kost om de krijgsmacht daarvan te herstellen? ‘Nee, nooit uitgerekend,’ zegt hij monter. ‘We kijken naar de toekomst en laten het verleden achter.’ Hij prijst zich gelukkig ‘dat er weer ruimte is voor innovatie’.
Ron Kosterman maakte in 2016 een portret van Damen, de botenbouwfamilie: ‘Dit is geen ijskoud bedrijf’
De komende drie jaar wil Van der Maat beslissingen nemen om ‘de helft van de marinevloot te vernieuwen’. Het gaat om bestellingen voor fregatten, amfibische transportschepen, vaartuigen voor de mariniers en vier nieuwe onderzeeboten. Voor dit project van 5 miljard euro krijgt het kabinet komende zomer de biedingen van de Franse scheepswerf Naval, het Duitse ThyssenKrupp en het Zweeds-Nederlandse Saab-Damen.
Nederlandser krijg je het niet
‘Nederlandser krijg je het niet,’ zegt deze laatste combinatie over zichzelf. De Franse en Duitse werven beloven ook maximaal in Nederland te produceren. In de Nederlandse marinebouw heet dit Orangewashing. Hoe staat Van der Maat hierin? Ziet hij een militair-strategisch belang om de miljardenorder te plaatsen bij de meest nationale leverancier?
Als VVD’er moet hij de vraag eigenlijk met ‘absoluut’ beantwoorden, maar als staatssecretaris mag hij de aanbestedingsprocedure niet doorkruisen. Dit ligt hypergevoelig. Het lijkt of hij zich op de vlakte houdt, maar met zijn antwoord zal Vlissingen niet ontevreden zijn. Van der Maat: ‘Onze mensen willen de beste boot. Het is goed als er een forse Nederlandse industriële component is, zeker in de kritieke systemen van de boot.’
Een puntenstelsel bepaalt welke werf de order krijgt. De eerste twee boten zijn pas over 11 tot 14 jaar operationeel. In de tussentijd gaat de Onderzeedienst verder met de 30 tot 40 jaar oude Walrusklasse. Twee boten worden gekannibaliseerd om twee andere boten in de vaart te houden.
Lees ook het interview met de minister voor Buitenlandse Handel Liesje Schreinemacher: ‘Bedrijven die hier nog zijn, moeten we koesteren’
Heeft de order consequenties voor het wapenexportbeleid? Toen veertig jaar geleden de Walrusklasse werd gebouwd, had Nederland een zelfscheppende industrie. Er werd één boot aan Taiwan geleverd. Naderhand ging de Scheldewerf ten onder omdat Den Haag onder druk van China geen exportvergunningen meer gaf. Van der Maat heeft ‘geen idee’ of het kabinet nu aan Taiwan zou durven leveren. Japan en Canada hebben ook onderzeeboten nodig. Binnenkort formuleert VVD-minister Liesje Schreinemacher (Buitenlandse Handel) nieuwe exportcriteria.
Verhoogde interesse dienstplicht zal blijken
Bij de bakker in Breda haalt Van der Maat ’s zaterdags brood en broodjes. Daar kennen ze hem wel! De dochter van de bakker, een leuke meid van rond de twintig, staat achter de toonbank. Vorig jaar gaf ze zich op voor het vrijwillige dienstjaar bij defensie, sindsdien vraagt de staatssecretaris hoe het ervoor staat. Vandaag meldt ze opgetogen te zijn doorgedrongen tot de laatste selectieronde. Van der Maat glundert: ‘Zie je wel!’
Hij is sowieso optimistisch aangelegd. Er zijn allerlei onderzoeken dat jongelui niets voelen voor het leger, maar daar gelooft hij niets van. ‘Jongeren zijn wel degelijk bereid het land te verdedigen. We zien het alleen nog niet in de cijfers. Dit voorjaar krijgen we de aantallen uitstroom en instroom van personeel. Dan zal blijken dat er verhoogde interesse is.’
In het opnieuw activeren van de militaire dienstplicht, gelooft hij niet: ‘We hebben duizenden nieuwe mensen nodig, geen honderdduizenden. We doen hier niet aan bezigheidstherapie.’
Voorbereiden op uitputtingsoorlog
Heeft de krijgsmacht hardere militairen nodig? Ze werden doordesemd met oorlogsrecht en het vermijden van burgerslachtoffers. Voor Irak en Afghanistan essentieel. Nu bereiden soldaten zich voor op een uitputtingsoorlog tegen nietsontziende Russen.
‘Ik mag dit nu een jaar doen en heb tot in alle uithoeken van dit land met militairen gesproken. ’s Nachts op pad met jonge rekruten die al een week lang worden uitgewrongen en die ik moeilijk kan bijhouden. Als ik de energie in hun ogen zie, ben ik onder de indruk. Ik voel dat ze altijd tot het gaatje gaan. Dat is de kracht die wij bezitten. Killersmentaliteit? De mentaliteit van onze mensen is dat ze voor Nederland en voor het bondgenootschap staan. Geloof me, onze mannen en vrouwen gaan tot het uiterste om dit land te verdedigen.’
Militairen gaan tot het gaatje, kabinet niet
De rechter oordeelde dat het militair optreden in Afghanistan tijdens de Slag om Chora (2007) onrechtmatig was. Het kabinet zag af van hoger beroep en militairen voelen zich in de kou gezet. Als zij tot het gaatje gaan, moet het kabinet dat ook doen, toch?
‘Kabinetsbeslissing,’ zegt Van der Maat. ‘Dat we niet in hoger beroep gaan, doet niks af aan de waardering voor de inzet die onze mensen daar leverden.’
Hij maakt nu een rondje langs de provincies om te spreken over onder meer de stikstofregels rond oefenterreinen. Iedereen vindt dat de krijgsmacht moet groeien vanwege de Russische dreiging, maar die groei moet binnen de stikstofnormen blijven. De staatssecretaris denkt dat het kan, omdat hij ‘defensie heel hard verduurzaamt’. Maar als het erop aankomt, schuift hij de stikstofregels terzijde: ‘Moeten onze F-35’s naar de oostflank, dan gaan we niet eerst een stikstofvergunning aanvragen. Dan gaan we gewoon.’