De klimaatactivisten van Extinction Rebellion (XR) beginnen zaterdag 9 september om 12.00 uur met een dagelijkse reeks aan blokkades van de A12, in het centrum van Den Haag. Is hun standpunt gerechtvaardigd? Worden demonstranten die de wet overtreden hard aangepakt, of juist niet? Waarom is de actiegroep zo populair? En hoe radicaal is Extinction Rebellion?
De actiegroep blijft de snelweg naar eigen zeggen elke dag blokkeren tot de overheid stopt met het ‘subsidiëren van de fossiele industrie’. Volgens organisaties als Milieudefensie subsidieert de overheid bedrijven in de fossiele sector jaarlijks met 37,5 miljard euro.
Extinction Rebellion demonstreert tegen ‘fossiele subsidies’. Terecht?
Kloppen de aantijgingen van Extinction Rebellion en de genoemde bedragen? Gaat het hier wel om subsidies? Economieredacteur Joris Heijn zocht het uit in juni. ‘De vermeende fossiele subsidies lijken heel hoog, juist doordat Nederland ook hoge fossiele taks kent.’
Lees het artikel: Fossiele subsidie of belasting?
Een maand eerder schreef Simon Rozendaal een column over de bewering dat fossiele bedrijven miljardensubsidies ontvangen. ‘Het klopt niet,’ aldus Rozendaal, die zich stoort aan de kritiekloze wijze waarop veel politieke partijen en media de definitie van ‘fossiele subsidies’ overnemen: ‘Het betreft een allegaartje van kortingen op heffingen. Verder is er sprake van kwantumkorting. Als ik voor een appel van 11 cent 1,10 euro betaal en u niet, dan krijgt u geen subsidie, maar word ik opgelicht.’
Lees de column van Simon Rozendaal: ‘17,5 miljard euro fossiele subsidie’ – trap er niet in!’
Worden XR-demonstranten te hard aangepakt?
Demissionair minister van Justitie en VVD-leider Dilan Yesilgöz riep de Extinction Rebellion-demonstranten vrijdag op om de A12 in Den Haag niet te blokkeren. ‘Wegen bezetten: dat willen we niet in Nederland,’ zegt Yesilgöz. Ze betreurt het dat voor de demonstratie zo’n duizend agenten moeten worden ingezet. ‘Ik zou als minister van Justitie en Veiligheid willen dat de politie zich kan bezighouden met de eigenlijke taak, en dat is boeven vangen.’
In aanloop naar een eerdere A12-blokkade arresteerde de politie in januari zeven activisten die opriepen de snelweg te blokkeren. Extinction Rebellion en Amnesty klaagden na afloop dat het demonstratierecht onder druk staat. Onzin, vindt Ira Helsloot, hoogleraar Besturen van Veiligheid aan de Radboud Universiteit Nijmegen.
‘Volgens mij is de wetgeving gewoon klip en klaar, maar interpreteert Extinction Rebellion deze bewust verkeerd. Een snelwegblokkade is geen demonstratie,’ zei Helsloot tegen economieredacteur Nard Lodewijk. ‘Iedereen heeft het recht om te demonstreren, maar niet door een snelweg te blokkeren.’
Lees het interview met Ira Helsloot: ‘Nee, demonstratierecht staat niet onder druk’
Extinction Rebellion: moeilijk aansprakelijk te stellen
Tijdens hun demonstraties bezondigen XR-activisten zich soms aan vernieling. Maar door de wijze waarop de actiegroep is georganiseerd, blijkt ze lastig aansprakelijk te houden. Nard Lodewijk dook in de juridische status van Stichting Vrienden van XR, de geldschieter voor onder meer trainingen, acties en juridische zaken. De stichting, die door de ANBI-status (Algemeen Nut Beogende Instelling) diverse belastingvoordelen heeft, weet zich vaak juridisch zo in te dekken dat het vrijwel onmogelijk is haar te laten opdraaien voor aangerichte schade.
Lees het artikel: Waarom Extinction Rebellion moeilijk aansprakelijk is te houden
Toch kunnen individuen worden aangepakt. Twee Extinction Rebellion-demonstranten die de tunnelbak van de A12 bekladden, zijn vorige maand veroordeeld tot 60 uur taakstraf én een schadevergoeding aan de gemeente Den Haag. Goede zaak, vindt Nard Lodewijk.
‘Met haar acties plaatst de groep zich telkens boven de wet, en telkens komt ze er makkelijk vanaf. Zelden draait ze op voor de kosten, terwijl er elke keer mensen en middelen nodig zijn om de acties in goede banen te leiden. Dat kost belastinggeld dat veel beter kan worden besteed.’
Lees het commentaar: Goed dat klimaatactivisten opdraaien voor schade die zij aanrichten
De populariteit van Extinction Rebellion verklaard
Het aantal ‘snelwegblokkeerders’ dat wordt veroordeeld is beperkt. Dat komt mede omdat ze het maatschappelijke sentiment mee hebben, schreef Geerten Waling in juni. Volgens acteur Sieger Sloot, één van de opgepakte XR-activisten, zei de officier van justitie na een demonstratie op 27 mei tegen de arrestanten: ‘Ik wil jullie bedanken voor wat jullie doen voor Nederland en het klimaat, en voor onze kinderen en kleinkinderen.’ En de 1.579 demonstranten die op 27 mei werden aangehouden, werden door het Openbaar Ministerie niet vervolgd.
Ook scharen diverse andere bekende Nederlanders, zoals actrice Carice van Houten, zich achter de blokkades en andere ontwrichtende acties. Hetzelfde geldt voor veel wetenschappers. Waling: ‘En de culturele elite sluit zich erbij aan: schrijvers en acteurs doen gretig mee met de blokkades en laten zich daar graag op voorstaan in (sociale) media-uitingen. Musici spelen op demonstraties klassieke deuntjes om de ernst van de zaak te onderstrepen, en om de moed erin te houden.’
Lees de analyse van Geerten Waling: Hype van een hippe rebellie: het geheim van Extinction Rebellion
De radicale ideeën van Extinction Rebellion
Het is ook Gertjan van Schoonhoven opgevallen dat bekende Nederlanders en veel media een zwak hebben voor Extinction Rebellion. De radicaal-linkse beweging mag dan ‘vreedzaam’ zijn, haar idealen zijn dat volgens critici zeker niet. Voormalig hoofd klimaat van het Planbureau voor de Leefomgeving Pieter Boot, die promoveerde op de economie van de communistische heilstaat DDR, zei eerder dit jaar in het EW dat het ideaal van nul CO2-uitstoot in 2025 leidt tot ‘stalinisme’. Het doel kan alleen worden bereikt als de vrijemarkteconomie acuut een oorlogseconomie wordt en de parlementaire democratie een dictatuur.
‘Dat stalinisme zal er wel niet komen, maar dat betekent niet dat je XR zomaar kunt negeren,’ waarschuwt Van Schoonhoven. ‘Terwijl het klimaatbeleid voor de kortere termijn de grens van het mogelijke allang heeft bereikt, blijft de beweging maar zenden dat ‘de politiek’ niks doet. Die radicale onzin draagt onherroepelijk bij aan verdere ondermijning van het toch al kwetsbare geloof in de vrijemarkteconomie en parlementaire democratie. Dat is slecht nieuws. Beide hebben we, in al hun feilbaarheid, nog hard nodig.’