De commissie van Unesco heeft in een vergadering vandaag ingestemd met het toekennen van de status van werelderfgoed aan het iconische planetarium van Eise Eisinga in Franeker. Een bijzonder moment.
Het Planetarium van Eise Eisinga is een van de kleinste, maar indrukwekkendste musea van Nederland. In het plafond van zijn kleine grachtenpand in het Friese Franeker bouwde eind achttiende eeuw een eenvoudige wolkammer, Eise Eisinga (1744-1828), een planetarium. Het mechanisme toonde de aarde, de maan en de planeten die rond de zon draaien. Het gigantische uurwerk liep door tot in zijn eigen bedstee. Het doel van Eisinga, die zichzelf in wiskunde en sterrenkunde had bekwaamd, was om zijn tijdgenoten te laten zien hoe het heelal, voor zover toen bekend, werkte.
Eisinga’s planetarium is bewaard gebleven en werkt ruim twee eeuwen later, met wat periodiek onderhoud, nog steeds als een Zwitsers uurwerk. Het is het toonbeeld van de wetenschappelijke revolutie en de Verlichting, waarin ook relatief eenvoudige burgers als Eise Eisinga tot kennis konden komen. Overigens wist de directeur van het Friese erfgoedmuseum Tresoar Arjen Dijkstra eerder dit jaar te onthullen dat Eisinga geen absolute autodidact was: de kennis die hij had, kwam via een vriend van de toenmalige universiteit van Franeker tot hem.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."
Nominatie voor de Unesco-erfgoedlijst
Vol spanning werd in Franeker en ver daarbuiten uitgekeken naar 19 september 2023, de dag dat in het Saudische Riyad een Unesco-vergadering plaatshad. Het Friese planetarium was de Nederlandse inzending voor deze ronde: zou het dan toch…?
In de vergadering zelf kreeg de nominatie nog extra steun van de delegatie uit België, die vol lof sprak over dit ‘verborgen sieraad’, een ‘wonderlijk stuk ontwerp’, ‘wellicht klein, maar spectaculair’. Die steun was overigens niet noodzakelijk, want daarna bleek de evaluatie van ICOMOS – de organisatie die de nominaties onderzoekt – erg positief en ook in de vergadering zelf kwamen er van de andere lidstaten geen bezwaren tegen het toevoegen van het planetarium aan de Werelderfgoedlijst. En zo werd de nominatie unaniem aangenomen, en is het ingenieuze knutselwerk van Eise Eisinga definitief erkend als erfgoed van wereldklasse.
‘Moaier ken het net wurden!’
In het dankwoord van de Nederlandse delegatie sprak ook de burgemeester van Waadhoeke, de gemeente waarin Franeker ligt. Marga Waanders sprak haar dank uit namens de gemeente voor deze eervolle erkenning en beloofde het planetarium goed te onderhouden en onverminderd open te stellen aan bezoekers uit binnen- en buitenland. Zij eindigde in het Fries: ‘Moaier ken het net wurden!’