De Nederlandse politiek lijkt in Italiaanse toestanden verzeild te zijn geraakt. Vooral bij de Provinciale Statenverkiezingen waren er de afgelopen jaren enkele cosmetische stijgers en dalers. Deze electorale turbulentie werkt tot nu toe niet in dezelfde mate door bij Tweede Kamerverkiezingen, maar de verkiezingen van 22 november kunnen een einde maken aan de relatieve stabiliteit in het parlement.
Italiaanse politieke instabiliteit
Op 17 februari 1992 werd de Italiaanse socialist Mario Chiesa gearresteerd in opdracht van openbaar aanklager Antonio Di Pietro. Di Pietro leidde een grootschalig onderzoek naar corruptie in de Italiaanse politiek. Dit onderzoek, Mani pulite (schone handen) genaamd, zou de Italiaanse politiek voorgoed veranderen.
Door de blootgelegde corruptie doekten de Italiaanse Socialistische Partij en Democrazia Cristiana (christen-democraten) hun partijen in 1994 op. Silvio Berlusconi maakte in datzelfde jaar handig gebruik van het ontstane partijpolitieke vacuüm door schijnbaar uit het niets de macht te grijpen.
Sindsdien is het in de Italiaanse politiek een komen en gaan van partijen. Door de electorale chaos behoort het vertrouwen van de Italiaanse burgerij in de politiek tot de laagste op het continent: in 2021 gaven slechts 35,4 procent van de Italianen aan vertrouwen te hebben in de nationale overheid.
Zit Nederland op hetzelfde turbulente spoor?
De parallel tussen het Italië van begin jaren negentig met de huidige stand van zaken in de Nederlandse politiek is niet vergezocht. In Nederland peilen de traditionele partijen – enkele decennia geleden nog rotsvaste vertegenwoordigers van hun respectievelijke zuilen – historisch laag. Net als in Italië is de ondergang van traditionele partijen grotendeels te wijten aan schandalen die het vertrouwen van burgers ernstig hebben geschaad.
Bij de Provinciale Statenverkiezingen kozen Nederlanders in 2019 massaal voor Forum voor Democratie, terwijl BBB in 2023 in alle provincies de grootste partij werd. Ook op lokaal niveau zwaaien lokale partijen al jaren de scepter in veel gemeenten. Het succes van niet-traditionele partijen lijkt ook meer en meer door te dringen tot de Tweede Kamer. De tijden dat de VVD, PvdA en het CDA samen ruime meerderheden haalden, lijken definitief voorbij.
Is er iets nieuws onder de zon?
De succesvolle opkomst van nieuwe partijen is op zich geen nieuw fenomeen. Door het ontbreken van een kiesdrempel hebben diverse nieuwe partijen snel succes geboekt bij de Tweede Kamerverkiezingen. Als we recente peilingen mogen geloven, kan Nieuw Sociaal Contract de grootste nieuwkomer ooit worden in de Tweede Kamer. Tot op heden was dat de LPF met 26 zetels in 2002.
Versplintering Tweede Kamer op recordniveau
Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2021 werd het recordaantal partijen in de Tweede Kamer van 1918 geëvenaard. De verkiezingen in 1918 waren de eerste met algemeen stemrecht, toen nog voor 100 zetels (sinds 1956 zijn dat er 150). Zowel toen als bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen kregen zeventien partijen genoeg stemmen om de kiesdeler te behalen.
Het aantal fracties in de Tweede Kamer kan ook tussen verkiezingen door veranderen, bijvoorbeeld als Kamerleden zich afsplitsen of fracties fuseren. Doordat Kamerzetels niet partij- maar persoonsgebonden zijn, kunnen er aldus nieuwe fracties of partijen deel worden van de Tweede Kamer. Momenteel zijn er twintig fracties in de Tweede Kamer, terwijl er maar zeventien partijen werden verkozen.
Minder deelnemende partijen, maar dat hoeft niets te zeggen
Voor de verkiezingen van 22 november zijn 26 kieslijsten ingediend, een daling ten opzichte van 2021, toen op het stembiljet 37 partijen stonden. Maar dit hoeft geen breuk met de trend van versplintering te betekenen. Zo namen er bij de vier verkiezingen na 1918 meer partijen deel, maar werden er minder verkozen dan in het recordjaar.
Volgens de peiling van I&O Research van 15 november halen zeventien partijen de kiesdeler. Ook een partij als BIJ1 maakt kans op een zetel, waarmee het spannend wordt of het record van zeventien verkozen partijen op 22 november wordt verbroken.
