Eindexamenkandidaten moeten nog even bikkelen. Het studentenleven lonkt. Of toch niet? Steeds meer jongeren nemen een tussenjaar. Voor de lol, maar ook om zichzelf te ontwikkelen. Bedrijfjes springen daar handig op in met mooie en nuttige reizen.
Het is pas maart. De eindexamens op de middelbare scholen zijn nog twee maanden weg. Dus zijn er op deze dinsdagavond maar zeven geïnteresseerde jongeren met hun ouders afgekomen op de informatieavond van het Liberal Arts Tussenjaar. Dat is een opleiding van de Vrije Hogeschool in Zeist, waarin jongeren uitzoeken wie ze zijn en welke studie ze uiteindelijk willen doen. Dit jaar zijn er 36 leerlingen die het programma volgen.
Eén van de bezoekers is Jeva Lubberts (18) uit Den Haag. Zij wil na het gymnasium, net als al haar vrienden, een tussenjaar ‘doen’. Maar hoe ze dat precies wil invullen, is nog de vraag. ‘Ik wil misschien hier in Zeist het programma volgen – dat heeft mijn zus ook gedaan. Maar ik kan ook gaan werken, met wandelvakantie gaan, een talencursus doen, een tijdje naar Berlijn… ja, ik heb veel plannen…’ Ze lacht verlegen.
Het Liberal Arts Tussenjaar is een van de vele manieren waarop jongeren na hun middelbare school een tussenjaar benutten. Anders dan het bezoekersaantal op de informatieavond doet vermoeden, is de belangstelling voor het programma groot. De kosten liggen tussen 7.000 en 16.000 euro, afhankelijk van draagkracht. Er zijn ook fondsen voor jongeren die het programma willen volgen, maar dat niet kunnen bekostigen.
Steeds populairder
Het tussenjaar wordt steeds populairder. In 2023 nam bijna 20 procent van de geslaagde vwo’ers zo’n jaar op. Een jaar eerder was dat nog 14,5 procent. Dat blijkt uit cijfers van de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO). Bij de havo-afgestudeerden was dat 16,4 procent, tegen 13,7 procent. Bij jongeren met een vmbo-diploma liggen de percentages veel lager. Dat komt onder meer doordat zij na hun eindexamens vaak nog leerplichtig zijn.
Havo- en vwo-scholieren grepen altijd al hun kans om na het halen van hun diploma de wereld te ontdekken. Maar waarom is hun aantal de laatste jaren zo gegroeid?
‘Dat zou te maken kunnen hebben met het leenstelsel dat in 2015 werd ingevoerd,’ zegt Daniëlle Vogels (51). Ze geeft op Wageningen University voorlichting over studiekeuzes aan studenten, ouders, decanen en mentoren, en is de oprichter van het Tussenjaar Kenniscentrum. Vogels: ‘Door dat leenstelsel werd een verkeerde studiekeuze ineens kostbaar. Dat betekende namelijk dat je nog een extra jaar moest betalen. Een tussenjaar nemen om goed uit te zoeken wat je wilt studeren, werd een aantrekkelijke optie.’
Bovendien ziet Vogels dat jongeren steeds meer prestatiedruk ervaren. ‘Scholieren hebben zo hard gewerkt op de middelbare school, dat ze behoefte hebben aan rust.’
Bedrijfsleven speelt erop in
Het bedrijfsleven springt gretig in op dit groeiende fenomeen. Het aanbod aan invullingen van het tussenjaar is groot en gevarieerd. Zo’n bedrijf is Tussenjaarbreak van Harm Jan van Dijk (58). Hij begon het in 2015 na twintig jaar als docent te hebben gewerkt in het hbo. Zijn onderneming biedt jongeren een begeleide reis aan naar Bonaire of andere tropische bestemmingen, waar ze zes weken vrijwilligerswerk doen, worden geholpen met het maken van een studiekeuze, en vanzelfsprekend ook tijd hebben voor lol. Jaarlijks boeken een paar honderd jongeren zo’n reis. Kosten: tussen de 2.200 en 3.200 euro per trip.
Van Dijk heeft de markt in de tien jaar dat hij bezig is, behoorlijk zien veranderen. ‘Toen ik begon, vormde ik met één of twee andere aanbieders het “tussenjaar-groepje” op De BuitenlandBeurs, en stonden we ergens achteraf in een hoek. Nu staan er zo’n veertig tot vijftig organisaties. Als ik niet snel ben met inschrijven voor de standhouders, is het vol.’
Natuurlijk gunnen ouders hun kinderen veel plezier en de ruimte om zichzelf te ontdekken. Maar een tussenjaar kan ook andere positieve effecten hebben op jongeren. Vogels van het Tussenjaar Kenniscentrum onderzocht wat een tussenjaar betekent voor het latere studiesucces en de identiteitsontwikkeling. Voor de kans op studie-uitval in het hoger onderwijs maakt het in elk geval niet uit of een student vooraf een tussenjaar heeft gehad of niet, is een van haar conclusies. Die uitval ligt in beide gevallen rond 30 procent.
Een andere conclusie is dat een tussenjaar positief kan werken, als jongeren in dat jaar actief aan de slag gaan met hun oriëntatie op de toekomst en het ontdekken van hun kwaliteiten. Vogels: ‘Dat kan op allerlei manieren: van vrijwilligerswerk doen tot een coachtraject volgen of een reis maken en een taal leren. Met een zinvol tussenjaar kunnen jongeren hun zelfvertrouwen vergroten, meer zicht krijgen op wat ze motiveert en de keuzes die daarbij horen. Zoals die voor een studie.’
Workshops en vrijwilligerswerk
Ondernemer Van Dijk weet uit ervaring dat het nemen van een tussenjaar een goede manier kan zijn om te kiezen uit al die opties voor een studie. ‘Bij ons gaan de jongeren zes weken op reis en hebben ze één keer per week een gesprek met een coach, waar ook wat huiswerk aan vastzit. Verder doen ze workshops en vrijwilligerswerk. En ze zijn even los van hun ouders en uit hun comfortzone. Stap voor stap komen ze zo bij die keuze.’
Hij had dertig jaar geleden een vergelijkbare ervaring. ‘Na mijn eindexamen ging ik geschiedenis studeren. En waarom? Omdat twee vrienden dat ook deden. Dat werd niks. Ik ben toen naar Israël gegaan en heb in een kibboets gewoond. Wow, dat gaf me zo veel energie! Daarna heb ik de opleiding sociale studies gekozen en die in één keer afgerond.’
Niet alleen voor kinderen van rijke ouders
Niet alle ouders zien meteen de voordelen van een tussenjaar. Als Vogels voorlichting geeft, hoort ze vaak dat ouders bang zijn dat hun kind in dat jaar vooral op de bank zal hangen en weinig doet. ‘Dat kun je heel makkelijk voorkomen door de geldkraan dicht te draaien. Dat raad ik hele aula’s vol ouders aan,’ zegt ze monter. ‘Eventueel kun je als ouder ook kostgeld vragen, zodat een kind gedwongen is om veel uren te werken in een baantje onder zijn of haar denkniveau. Dat doet vaak wonderen voor de motivatie van kinderen om toch te gaan studeren.’
Vogels hoort ook geregeld dat een tussenjaar alleen voor kinderen met rijke ouders is weggelegd. Maar dat is echt een misverstand, zegt ze. ‘Er zijn genoeg mogelijkheden om een tussenjaar in te vullen zonder een groot budget. Neem bijvoorbeeld de Maatschappelijke Diensttijd. Daar leer je echt veel over jezelf én het is gratis. Ongeveer eenderde van de scholieren gaat in het tussenjaar op reis naar het buitenland. Dat is veel minder dan de meeste jongeren denken.’
Dat gezegd hebbende: Vogels ziet dat afkomst ook bij het nemen van een tussenjaar wel een rol speelt. ‘Er zijn hele groepen jongeren bij wie het idee voor een tussenjaar niet eens opkomt. Het is minder gebruikelijk voor jongeren die in buitenstedelijke gebieden wonen en van wie de ouders geen hoger onderwijs hebben gedaan.’
Buiten de Randstad relatief onbekend fenomeen
Mees Unema (19) zou je een uitzondering kunnen noemen. Op zijn middelbare school in Middelburg is een tussenjaar een onbekend fenomeen, zegt hij. Van zijn nichtjes en neefjes in de Randstad hoorde hij erover. Na het vwo begon Mees eerst braaf aan een studie sterrenkunde, omdat hij altijd negens haalde voor natuurkunde. Maar van die studie werd hij doodongelukkig. Na twee maanden stopte hij ermee.
Hij zat een tijdje doelloos thuis, waarna hij zich inschreef voor het Liberal Arts Tussenjaar in Zeist. Vorig jaar september begon Mees aan zijn tussenjaar. Hij heeft het goed naar zijn zin. ‘Ik heb al superveel geleerd. We zijn bijvoorbeeld gaan koudwaterzwemmen als onderdeel van het vak aardsystemen. Dat dat je huiswerk is, dat vind ik gewoon superchill.’
Mees koos ook voor een nieuwe studie. In plaats van sterrenkunde wil hij graag het theatervak in. De audities voor de opleiding zijn al geweest. Helaas kwam hij niet door de selectie. ‘Dus ja, misschien neem ik volgend jaar maar weer een tussenjaar.’