Hoe NSC zowel faliekant kan floppen als spectaculair slagen

Vlak voor de verkiezingen van november 2023 kwamen in Den Haag de ambassadeurs van de EU-lidstaten bijeen voor een onderonsje met de NSC-kandidaten Nicolien van Vroonhoven (53) en Caspar Veldkamp (60). Nieuw Sociaal Contract leek de verkiezingen glansrijk te winnen. De diplomaten wilden weten wat de Pieter Omtzigtpartij in haar schild voerde in het politiek onstuimige land.

Van Vroonhoven sprak onberispelijk Duits, want haar Duitse moeder was docent Duitse taal. Veldkamp blonk uit met perfect Frans. Zijn partner is Française. Een zekere opluchting maakte zich meester van de verzamelde ambassadeurs. Met zulke polyglotten hoefden ze geen Nexit te vrezen.

Bovendien kwamen de nummer 2 en nummer 4 van NSC met een geruststellende boodschap. Op vragen over hun neiging tot populisme, antwoordden ze: ‘Wij zijn bezig een volkspartij nieuwe stijl op te richten.’

NSC zit een half jaar in de Tweede Kamer. Het experiment loopt. Enkele Kamerleden – onder wie Veldkamp, die minister van Buitenlandse Zaken wordt – stromen door naar het kabinet. Omtzigt blijft fractievoorzitter en partijleider. Natuurlijk, want deelname aan het kabinet-Schoof vormt slechts een tussenstap in een veel groter politiek avontuur.

Omtzigt moest fractie bijeenhouden

Toen bleek dat NSC – bij de Kamerverkiezingen goed voor bijna 13 procent van de stemmen – bij de Europese verkiezingen bleef steken op 3,8 procent, maakte Omtzigt (50) er voor de verzamelde partijgenoten in een Haagse brasserie toch een feestje van: ‘Wij hebben de meest ambitieuze politieke agenda van de afgelopen eeuw. Toen we een jaar geleden in een klein kamertje begonnen, konden we niet bevroeden dat onze partij nu al zetels bezet in de Kamer, het Europees Parlement en binnenkort de Trêveszaal.’

In de NSC-fractie kon het de afgelopen maanden heus wel eens knetteren. Zoals het een volkspartij betaamt, is er een linker- en een rechtervleugel. Het grillige optreden van Omtzigt in de formatie ontstond ook doordat hij zijn fractie bijeen moest houden.

Fractieleden als Judith Uitermark (de nummer 3, en straks minister van Binnenlandse Zaken), Sandra Palmen (als jurist op Financiën de klokkenluider in de Toeslagenaffaire) en Faith Bruyning (Toeslagenslachtoffer) wilden ‘tegenwicht bieden’ aan de PVV.

Geen keiharde partijtijgers

Daar stond de sociaal-conservatieve NSC-flank tegenover. Uiteindelijk steunde de fractie unaniem het Hoofdlijnenakkoord.

De twintig Kamerleden zijn geen keiharde partijtijgers, maar praktisch ingestelde, ijverige mensen die hun draai proberen te vinden zonder zich horendol te laten maken.

Toen de degelijke Friese leraar Aant Jelle Soepboer (34) aantrad en voor het eerst in de televisiecamera’s keek, werd hem gevraagd: ‘Kunt u in drie woorden zeggen wie u bent?’ Heel even dacht hij na. Toen sprak hij gedecideerd zijn drie woorden: ‘Aant Jelle Soepboer.’

In de Kamer zie je hem soms worstelen met procedures. In april constateert hij dat de verbetering van het onderwijs mislukt, doordat subsidieregelingen langs elkaar heen werken. Hij wil extra aandacht voor de basisvaardigheden rekenen en taal. Hij lanceert een motie om daarvoor 322 miljoen euro uit het Groeifonds te halen. Een week later noemt hij dit toch wel erg veel geld voor iets waarvan je de resultaten nooit kunt meten.

Soepboer: ‘Voorzitter, wij zouden de motie tot nader order willen aanhouden.’

De Kamer valt over hem heen. De scholen kunnen niet wachten! Motie ­intrekken of nu in stemming brengen, zeggen bijna alle fracties.

Kamervoorzitter Martin Bosma (PVV) oppert dat hij de motie maar beter kan intrekken. Soepboer wil deze aanhouden, want: ‘Haastige spoed is zelden goed.’

Daarvoor is geen meerderheid, dus gelast Bosma een stemming.

Soepboer: ‘Of intrekken, toch?’

De plenaire zaal lacht hem uit. Bosma: ‘Intrekken, was mijn voorstel aan uw adres. Ik dacht: ik maak het u makkelijk.’

Soepboer trekt wijselijk zijn motie in, maar geeft zich nog niet gewonnen: ‘Wij komen hier later op terug.’

Iets origineels

Veel Kamerleden maken zich op zulke momenten vrolijk om zoveel Haagse onkunde, maar stiekem benijden ze NSC. De fractie bezit de charme van het amateurisme. Tegelijk hebben de nieuwkomers stuk voor stuk iets origineels. NSC is Pieter en de negentien Omtzigtjes.

De atmosfeer in de fractie is die van een studentenhuis waar alle bewoners iets totaal anders studeren en waar de ­gesprekken inhoudelijker zijn dan in de huizen met uitsluitend sociologen of ­juristen, die uit pure verveling flauwekul aan elkaar verkopen. Soms zitten de NSC’ers als multitalentengroep aan de lunch rond een grote tafel in het Statenrestaurant en gaat het over een wiskundig of sterrenkundig vraagstuk.

Omdat Omtzigt het in zijn laatste CDA-jaren zwaar kreeg te verduren, letten NSC-Kamerleden scherp op de onderlinge sfeer. Vicefractieleider Van Vroonhoven was van 2002 tot 2010 CDA-Kamerlid en kent het klappen van de Haagse zweep. Zo nodig kunnen de nieuwelingen bij haar uithuilen. ‘Nicolien is de moederkloek,’ zegt een medewerker.

Mensen zonder ellebogen

Onder elkaar zijn de NSC’ers lief en voorkomend. Als een partijgenoot tijdens dat feestje in de brasserie per abuis een half glas rode wijn over de jurk van Rosanne Hertzberger (39) knoeit, kijkt ze alsof het witte wijn is en pakt goedmoedig een servetje om de laatste druppels op te vegen: ‘Kan gebeuren.’

NSC lijkt een clubje voor mensen zonder ellebogen. Dat blijft een handig bruggetje naar de kiezers. Andere fracties gaan daar behoedzaam mee om, al proberen ze er wel misbruik van te maken.

Als je Agnes Joseph (44) in zwarte hoodie met de witte letters NSC door de wandelgangen ziet drentelen op zoek naar een papierversnipperaar, zou je het niet zeggen, maar zij is een van ’s lands beste pensioendeskundigen.

Op 17 januari houdt ze haar maidenspeech. Ze legt uit dat ze al op haar vijftiende actuaris wilde worden, jarenlang in de pensioensector werkte, maar de leugenachtigheid van het nieuwe pensioensysteem niet meer kon aanzien.

Ze moest berekeningen maken om werknemers en gepensioneerden wijs te maken dat ze er allemaal op vooruitgaan, zonder extra premies en zelfs in een slecht-weer-scenario. ‘Dat kan dus helemaal niet en daarom ben ik hier.’

Ze toont een tabel van de pensioenvoorziening voor schoonmakers. ‘Spannend,’ zegt Kamervoorzitter Bosma, mede namens alle anderen die de grafiek ook niet meteen begrijpen.

Joseph legt uit dat iedereen op een vast pensioeninkomen rekent, terwijl de nieuwe wet uitkeringen ‘variabiliseert’ en miljarden kunnen verdampen. Haar eerste Kamerbijdrage maakt indruk als laatste noodkreet.

Maar de neiging tot vliegen afhangen, laat zich niet beteugelen. D66 zegt dat de pensioenwet al door beide Kamers is aanvaard, zodat het van democratisch onfatsoen getuigt om er nog aan te morrelen: ‘Is dit betrouwbaar bestuur? Draagt dit bij aan vertrouwen?’

Er volgen zo veel vragen, dat Joseph schattig smeekt om iets waarmee ze alles kan noteren. Voorzitter Bosma biedt zijn pen aan. Dan moet de SP nog komen met een uitval naar ‘het casino-pensioen’. Joseph redt zich eruit: ‘Ik heb geleerd dat je moet blijven nadenken.’

Een maand later is de nieuwe pensioenwet in het Hoofdlijnenakkoord een vrije kwestie en kan NSC ertegen blijven strijden. De SP komt met moties om de wet direct te torpederen, maar dat zou de VVD niet accepteren en dus trapt Joseph daar niet in. NSC stemt tegen de moties en houdt de handen vrij.

Zo zoekt de zelfbenoemde volkspartij naarstig naar een middenpositie, soms zelfs het rekenkundige midden.

Slager en chauffeurs

‘Ik ben een cijferfetisjist,’ zegt Olger van Dijk (45), verkeerswoordvoerder. Er loopt een onderzoek naar een nachtsluiting van Schiphol tussen 11 uur ’s avonds en 7 uur ’s ochtends. De luchtvaartsector wil geen nachtsluiting. Van Dijk stelt ‘een vorm van nachtsluiting’ voor, bijvoorbeeld tussen middernacht en 5 uur voor inkomende vliegtuigen, plus een sluiting tussen middernacht en 6 uur voor vertrekkende toestellen.

Via zulke compromissen wil hij de rechtsbescherming van de omwonenden combineren met het economisch belang van Schiphol. Ingewikkeld verhaal, maar niet voor ir. drs. Van Dijk, die als jonge civiel technicus en bestuurskundige bij de CDA-fractie werkte, later van de ene naar de andere ambtelijke functie hopte, een handvol ministers door het Haagse labyrint loodste en vier jaar ‘persoonlijk adviseur’ was van koning Willem-Alexander en koningin Máxima.

Wat beweegt hem? Van Dijk groeide op in een middenklassegezin in Putten. ‘Bij mij in de klas op de basisschool zaten kinderen van de slager en van vrachtwagenchauffeurs. Nu woon ik in Amersfoort. Onze kinderen hebben uitsluitend klasgenootjes die ook op wintersport gaan en op hockey zitten. Alle ouders kunnen aan het einde van de maand de boodschappen nog betalen.’

Van Dijk ziet hier de kern van NSC: ‘Sociale problemen ontstaan doordat de bestuurlijke elite simpelweg geen mensen kent die van een minimuminkomen rondkomen. Een land is meer dan een losse verzameling sociale groeperingen.’

Moralistische inborst

Hoe zit dat dan met Schiphol? Een nachtsluiting brengt Transavia in problemen, want de vliegtuigen kunnen minder vaak op en neer. Ticketprijzen stijgen. Dupeert dat niet de slager en de vrachtrijder die met hun gezin ook wel eens naar Spanje of Turkije willen?

Van Dijk denkt dat de schade meevalt voor eenmalige passagiers, en dat alleen de toeristen het merken die drie keer per jaar vliegen. En: ‘Waarom kunnen mensen niet op vakantie in Luxemburg of zo? Ik ga zelf in mei naar Texel en in juli naar Frankrijk.’

Uit zulke antwoorden blijkt de moralistische inborst van NSC. Dat is de snaar die de linkse oppositie de komende periode gaat bespelen. Je ziet het nu al gebeuren: de confrontatie van de NSC-­intenties met de harde realiteit, en de ­oppositie die kansen ruikt.

Haagse routiniers

In januari, tijdens haar eerste optreden, vallen D66 en SP Rosanne Herzberger lastig met een oud voorstel van Omtzigt om de ‘pechgeneratie’ (studenten die hun beurs moeten terugbetalen) te compenseren. Maar dat zou 9 miljard euro kosten.

Hertzberger zegt dat ambtenaren nog de financiële dekking uitpluizen. Jan Paternotte (D66) en Sandra Beckerman (SP) blijven prikken, zeker als Hertzberger eruit flapt: ‘Geen gratis-bier-moties.’ Zij staat te schutteren. De progressieven gniffelen.

Maar tv-kijkers zien twee Haagse routiniers die een nieuweling op het schoolplein koeioneren.

In een debat over gratis schoolmaal­tijden houdt Soepboer de boot af. Hij is conservatief genoeg om te vinden dat ouders zelf hun kinderen een ontbijt moeten geven, alvorens ze met een broodtrommeltje naar school te sturen.

Verstrekken bijna zevenduizend scholen voedsel, dan moeten ze eerst allemaal een keuken bouwen en dat kost de staat zeker 1 miljard euro. Maar als het over dit soort thema’s gaat, toont de fractie zich erg gevoelig voor de kritiek van links en botsen intern de meningen.

Weinig opzienbarende Volvo

Tjebbe van Oostenbruggen (44) is sociale zaken- en defensiewoordvoerder en naar alle waarschijnlijkheid het rijkste Kamerlid. Hij stond in de Quote 500 met een geschat vermogen van 72 miljoen euro. Hij had een bedrijf in de arbeidsmarktadvisering. Inclusief het personeel van toeleveranciers, had hij ‘11.000 monden te voeden’.

Enkele jaren geleden zag hij zijn bedrijf hoog in de EW Top 100 staan. Het benauwde hem. Bij een grote tegenslag hadden hij en zijn compagnons misschien onvoldoende financiële reserves om het een tijdje te kunnen uitzingen. Ze besloten het bedrijf te verkopen.

Later wilden ze een nieuw bedrijfje overnemen, iets met warmtepompen. In augustus 2023, onderweg naar een zakelijke afspraak, rinkelde telkens de telefoon. Oude vrienden zeiden dat Omtzigt een partij begon: ‘Typisch iets voor jou.’

Nu zit hij in het parlementair gekonkel rond de aanschaf van Franse onderzeeboten. De trucjes van GroenLinks-PvdA en PVV, daar wordt hij niet heel blij van. De een was voor, maar dreigde tegen te stemmen indien de ander tegenstemde. Wat zoekt hij dan in de politiek? Met zo veel geld kan hij toch ook lekker luieren?

Aan zijn oude bedrijf heeft hij ‘wat muntjes overgehouden’. Hij is ‘enigszins vermogend’. Maar hij rijdt in een weinig opzienbarende Volvo en soms – ‘mijn guilty pleasure, moet ik toegeven’ – in een Fiatje 500 uit 1973. Hij wil iets terugdoen voor de samenleving.

Ontiegelijk veel tijd

‘Mijn opa was de laatste vicevoorzitter van de ARP. Toen ik de eed uitsprak, ging dat door me heen.’ Zo denkt hij veel na over een oplossing voor arbeidsmigratie. Moet je al die Roemenen en Bulgaren hierheen halen? Kunnen vleesfabrieken – in reactie op hogere eisen voor tewerkstelling en huisvesting van personeel – productie naar Oost-Europa verplaatsen?

‘De fractie,’ zegt Van Oostenbruggen, ‘bestaat uit een aantal naturals en voor de rest uit mensen die nog aan dit werk moeten wennen.’ Hij rekent zichzelf tot de laatste categorie. Om het politieke vak te leren, ‘steek ik er ontiegelijk veel tijd in’. Net als in zijn oude bedrijf. Hij was campagneleider bij de Europese verkiezingen, maar liet zich door peilingen noch uitslag ontmoedigen. NSC is immers ‘ook een start-up’: een volkspartij in spe die faliekant kan floppen of spectaculair kan slagen.