Verzorgingsstaat gaat meer kosten terwijl we er hetzelfde voor terugkrijgen

In aanloop naar Prinsjesdag is duidelijk dat er geen gasbaten of andere melkkoeien meer zijn om dure overheidsuitgaven van te bekostigen. We moeten meer betalen voor hetzelfde.

Op 1 oktober – twee weken na Prinsjesdag – gaat de Groninger gaskraan definitief dicht. Hoewel de gaswinning in de praktijk al is gestopt, was die vorig jaar toch nog goed voor 3,8 miljard euro aan overheidsinkomsten, volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek.

Prinsjesdag was feestje dankzij koloniën

Dat de verzorgingsstaat deels met de opbrengsten van Gronings gas is betaald, is wel bekend. Volgens de Algemene ­Rekenkamer leverde de gaswinning tot 2022 in euro’s van nu liefst 454 miljard euro op. Maar niet alleen de aardgas­baten stutten de afgelopen decennia de verzorgingsstaat. De uitgaven en de belastingen waren nooit in balans.

In het verre verleden waren inkomsten uit de koloniën en de Marshallhulp cru­ciaal voor het bekostigen van de uitgaven die Den Haag deed. Afgelopen decennia dekten zaken als dividenduitkeringen van staatsbedrijven, geleend geld en aardgasbaten samen gemiddeld 18 procent van de overheidsuitgaven, blijkt uit een analyse van EW op basis van CPB-­cijfers. Voor elke 8 euro die burgers en bedrijven aan belasting betaalden, kregen Nederlanders 10 euro aan verzorgingsstaat terug.

Dit zou geen probleem hoeven te zijn, ware het niet dat de gaskraan inmiddels dicht is. Veel staatsbedrijven die dividend opbrachten, zijn verkocht met de privatiseringsgolf die de overheid in de jaren negentig ­inzette.

Ook een overgebleven melkkoe als De Nederlandsche Bank, die tussen 1999 en 2021 16,2 miljard euro bijdroeg aan de staatskas, kan al jaren geen dividend meer uitkeren, doordat de bank grote financiële klappen heeft gekregen van het lage-rentebeleid van de Europese Centrale Bank. En Brussel ziet er streng op toe dat Nederland niet te veel op de pof leeft.

Zullen uitgaven na Prinsjesdag stabiel blijven?

Doordat al die extra overheidsinkomsten wegvallen, neemt de belastingdruk al jaren toe – puur om het huidige uitgavenniveau te bekostigen. Dit jaar is bijna 9 euro belasting nodig om diezelfde 10 euro aan verzorgingsstaat te bekostigen.

Vaak wordt gedacht dat de groeiende belastingdruk een teken is van een groeiende overheid. Dat is dus niet zo. De omvang van de overheid als percentage van de economie is al lange tijd vrij stabiel, op periodes van economische malaise na, zoals de eurocrisis en corona.

Van elke 100 euro die in Nederland wordt verdiend gaat dit jaar 44,40 euro door de handen van de overheid. Tegelijk is de belastingdruk dus wel toegenomen, tot 38,70 van elke verdiende 100 euro. En dan is ook nog de vraag of die overheidsuitgaven stabiel zullen blijven. De voortekenen wijzen op iets anders.