Is de wolf een lustmoordenaar of ligt het genuanceerder? Op stap met Lammert Niesing, schaapsherder in het Gelderse Heerde. ‘Schapen houden is in Nederland niet meer mogelijk zonder uitgebreide veiligheidsmaatregelen.
‘Ik wist dat het een keer zou gebeuren,’ zegt schaapsherder Lammert Niesing (58). Anderhalf jaar geleden sprong er een wolf over de omheining en beet een van zijn dieren dood. De afrastering was voorzien van stroom en – in lijn met het nationale Wolvenplan – 1,20 meter hoog. ‘Maar dat mocht niet baten.’
Niesing trof het dode schaap ’s ochtends aan, met doorgebeten keel. Een DNA-test bevestigde dat het om een wolf ging.
‘Zonder een hap van zijn prooi te nemen, sloeg het dier op de vlucht. We denken dat de wolf door iets is afgeleid. Anders waren er waarschijnlijk meer doden gevallen.’
Meer wolven, meer dreiging voor herders
Niesing, een sportief type in korte broek en wandelschoenen, is sinds 1996 voltijds herder voor de stichting Schaapskudde Epe-Heerde. Door de groeiende wolvenpopulatie is zijn werk de afgelopen jaren ingrijpend veranderd.
In 2018 vestigde de eerste wolf zich in Nederland. Inmiddels zijn het er al zeker 85, aldus de laatste telling van BIJ12, de organisatie die namens de twaalf provincies het Nederlandse wolvenbeleid uitvoert.
Het merendeel leeft op de Veluwe. De ongeveer 150 schapen waarmee Niesing vrijwel dagelijks over de heide trekt, vormen een potentiële prooi voor het beschermde roofdier.De met stroom beveiligde omheining waarachter de schaapskudde meestal overnacht, is na de wolvenaanval verhoogd.
Wolven vallen soms ook overdag aan
‘We zitten nu boven de norm,’ zegt Niesing. Nieuwe incidenten zijn er sindsdien niet meer geweest. Maar als de kudde ’s ochtends de beveiligde omgeving verlaat en de heide op trekt, zijn de dieren kwetsbaar.‘Een tijd geleden zag ik in de verte een wolf voorbijsjokken. Gelukkig toonde het dier geen interesse in mijn schapen.’
Meestal slaan wolven ’s nachts toe, maar schapenhouders op de Veluwe hebben ook overdag te maken gehad met aanvallen. Niesing heeft in de stal een scheepstoeter liggen, om wolven weg te jagen.
Waarom doden wolven zonder te eten?
Hij heeft een klein kantoor naast de stal, die lokaal bekendstaat als de Schaapskooi. Zittend aan tafel, met aan de muur een foto van zijn vader die ook schaapsherder was, kijkt hij uit over de hei.
Niesing vertelt dat wolven meestal een aantal schapen achter elkaar doden. Vaak verdwijnen ze daarna het bos in, zonder de dieren op te eten. Recent onderzoek, onder meer van de Universiteit Leiden, laat zien dat wolven in Nederland geen schapen eten, maar vooral zwijnen, herten en reeën.
Het roept de vraag op waarom ze de dieren dan doden. In een Veluwse krant concludeerde een schapenhouder dat de wolf een lustmoordenaar is.
Instinct of lustmoord: Niesings uitleg
‘Ik denk dat het iets anders ligt,’ reageert Niesing. Hij benadrukt dat schapen bij een aanval meestal binnen een omheining lopen. Als een wolf in de vrije natuur een kudde zwijnen aanvalt, rennen de dieren alle kanten op en is de wolf al blij als hij één exemplaar te pakken krijgt. Binnen een omheining is een prooi grijpen veel gemakkelijker.
‘Gedreven door hun instinct proberen wolven zo veel mogelijk dieren te pakken. Pas als het bloedbad al is aangericht, beseffen ze dat ze zo veel dode schapen helemaal niet kunnen opeten.
Bordercollies versus de wolf: kansloos?
’Drie honden helpen Niesing bij het schapenhoeden. De zwart-witte bordercollies Daisy, Lad en Tim drijven de kudde ook vandaag door de Renderklippen, een ruim 200 hectare groot natuurgebied met heide en stuwwallen in het noordoosten van de Veluwe.
Onvermoeibaar rennen de honden achter dieren aan die in de verkeerde richting dreigen af te buigen. De net geschoren schapen eten gras en jonge boompjes die tussen de paarse dopheide groeien.
Waarom vechthonden geen oplossing zijn
Een wandelaar probeert zijn aangelijnde buldog, die onrustig wordt van de kudde, in bedwang te houden. Een fietser maakt een foto. Om de schapen ook overdag effectief te beschermen, speelt Niesing weleens met het idee om sterke vechthonden aan te schaffen.
De bordercollies die rond de kudde rennen zijn geen partij voor de wolf. ‘Ik vrees dat ze bij een aanval als hapklare brokken sneuvelen.’Onder meer de rassen mastin en kangal zijn wel geschikt als kuddebeschermingshonden. ‘Maar de kosten zijn hoog en ik ben bang voor problemen met honden van wandelaars.
Wolvenbestrijding kost geld én tijd
Een koppel vechthonden zorgt voor meer agressie rond de kudde. Daar zit ik niet op te wachten.’De groeiende wolvendreiging kost veel extra tijd en geld. Vooral het onderhoud van de stroomdraden vereist aandacht. Vaak zijn er zwijnen of andere dieren die de draad beschadigen, waardoor er gaten in het hek ontstaan of de stroom uitvalt.
Ook bomen en planten veroorzaken storingen, doordat de stroom weglekt als een tak een elektriciteitsdraad raakt. Voor de installatie en de aanschaf van de beveiligingsapparatuur is subsidie beschikbaar, maar onderhoud en reparatie moeten schapenhouders zelf betalen.
‘Van de 100 mensen willen er 99 wolven afschieten’
‘Ik ben absoluut niet blij met de wolf,’ zegt Niesing. ‘Ze leveren heel veel gedoe op.’ Verspreid over de Renderklippen heeft hij negen met stroom beveiligde weilanden ingericht als overnachtingsplek, zodat de kudde niet elke avond terug hoeft naar de stal.
Om de schapen effectief te beveiligen moet de afrastering volgens Niesing elke dag worden gecontroleerd. ‘We zijn wekelijks zo’n 15 à 20 uur kwijt aan inspectie en reparaties. Gelukkig hebben we acht vrijwilligers die een ochtend komen helpen. Anders zou ik niet meer aan mijn echte werk toekomen.
Zonder schapen verandert de Veluwe in bos
’De Stichting Schaapskudde Epe-Heerde werd in 1956 opgericht om het heidelandschap in stand te helpen houden. De provincie Gelderland en de gemeenten Heerde en Epe zijn de belangrijkste financiers, samen met een groot aantal donateurs.
Tot zo’n honderd jaar geleden lieten lokale boeren hun schapen grazen op de heide, maar toen dat commercieel niet meer interessant was, dreigde het landschap te verschralen. De lokale overheid wil dat het gebied toeristisch aantrekkelijk blijft.
Begrazing is noodzakelijk om te voorkomen dat de heide verandert in bos. Zonder schapen zou de natuurlijke diversiteit op de Veluwe minder groot zijn.De wolf is een populair gespreksonderwerp op de Veluwe. ‘Wandelaars die ik spreek, beginnen er bijna altijd over,’ zegt Niesing.
Zelden bespeurt hij sympathie voor het Nederlandse wolvenbeleid. ’Van de 100 mensen die ik hier ontmoet, willen er 99 alle wolven laten afschieten.’ Zelf wil Niesing zo ver niet gaan, maar hij vindt wel dat beter beheer nodig is. ‘Ik heb begrip voor sommige pro-wolfstandpunten. Maar de situatie dreigt uit de hand te lopen.
Toenemende wolvenincidenten rond woonwijken
Schapen houden is in Nederland niet meer mogelijk zonder uitgebreide veiligheidsmaatregelen. Zelfs hobbyboeren met een paar dieren rond hun huis hebben te kampen met aanvallen. De wolvenpopulatie groeit zo snel dat afschieten in mijn ogen soms noodzakelijk is, vooral in gebieden met te weinig natuurlijk aanbod van prooidieren.’
Ook voor mensen nemen de gevaren toe. In woonwijken op de Veluwe zijn al wolven gesignaleerd. Volgens Niesing krijgt de gemeente Heerde geregeld telefoontjes van bezorgde toeristen, die vragen of het nog wel verantwoord is om te wandelen over de heide.
Op landgoed Den Treek in de provincie Utrecht viel een wolf een spelend kind aan. Bij Otterlo op de Veluwe beet een wolf een rennende vrouw. De provincie Gelderland heeft inmiddels een vergunning verleend voor het afschieten van deze probleemwolf, die volgens deskundigen afwijkend gedrag vertoont.
‘Onder het mom van natuurbeheer laten we dieren verhongeren’
Ook de provincie Utrecht bereidt een afschotvergunning voor. Niesing vindt het natuurbeheer in Nederland soms ondoordacht en tegenstrijdig. ‘Neem de Oostvaardersplassen in Flevoland,’ zegt hij. ‘Dat noemden ze nieuwe natuur. Maar vervolgens zetten ze er wel een hek omheen.’
Wat Niesing vooral tegenstaat, is dat dieren daar niet worden bijgevoerd als er voedselschaarste is. ’We moeten de natuur haar gang laten gaan, hoor je dan. Maar er staat een hek rond dat gebied, dus de natuur kan helemaal haar gang niet gaan. Onder het mom van natuurbeheer laten we dieren in de Oostvaardersplassen bewust omkomen van de honger.’
Geen vertrouwen in politiek of wolvenbeleid
De politieke discussie over de wolf volgt Niesing op afstand. In de volksvertegenwoordigers in Den Haag heeft hij weinig vertrouwen. En ook over de politici in zijn directe omgeving is hij niet erg enthousiast. Sommige bestuurders zitten al dertig jaar op dezelfde plek en tonen volgens hem weinig bereidheid tot overleg.
Toen de gemeente Heerde een nieuw bezoekerscentrum wilde bouwen bij de schapenstal en Niesing liet weten wat zijn ideeën waren, kreeg hij van een lokale politicus te horen dat zijn mening niet belangrijk was. Bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen stemde Niesing op de PVV.
Maar het wolvenstandpunt van de partij steunt hij niet. Parlementariër Dion Graus, bij de PVV woordvoerder dierenwelzijn en een fervente wolvenvriend, toont volgens Niesing te weinig begrip voor de problemen die het roofdier veroorzaakt. ‘Graus is een ongeleid projectiel.
En hij is niet de enige in Den Haag. Eigenlijk is er geen enkele normale politieke partij meer in Nederland. Het zijn allemaal mensen die alle kanten op kunnen vliegen. De PVV is wat dat betreft net zo erg als de PvdA.’
Leven met de wolf op de Renderklippen
Niesing wenkt zijn honden om met de kudde verder te trekken naar de overnachtingsplaats langs de Nieuwe Zuidweg. Het vrije bestaan van de schaapsherder verveelt hem na al die jaren nog steeds niet. Hij geniet van de samenwerking met de honden en het struinen door de natuur. Liefst zonder de veiligheidsmaatregelen die tegenwoordig noodzakelijk zijn.
Niesing mist het onbevangene van vroeger. Tegelijk is hij flexibel genoeg om zich laconiek aan te passen aan de veranderde omstandigheden en de politieke richtlijnen uit Den Haag.
De wolven op de Veluwe leven in roedels, die bestaan uit een ouderpaar en een aantal nakomelingen. Elke roedel heeft een eigen territorium. ‘Ik heb hier te maken met acht tot twaalf verschillende wolven,’ zegt Niesing.
Normaal gesproken vallen wolven geen mensen aan, maar door inteelt kan dat veranderen. Het bijzondere aan de roedel op de Renderklippen is dat het ouderpaar broer en zus zijn. ‘Ik zeg meestal dat wandelaars zich geen zorgen hoeven te maken. Maar voor je het weet, hebben we ook hier een probleemwolf.’