Met veel bombarie kondigde Amsterdam aan de Wallen te willen opschonen. Maar het geld is op: het prestigeproject staat op losse schroeven.
Tegen de vrije jongens, voor de ‘niet zo vrije’ vrouwen – met die ambitie kondigde de gemeente Amsterdam in december 2007 aan de Wallen te zullen schoonvegen.
Toenmalig PvdA-wethouder Lodewijk Asscher was de prominentste voorvechter van de plannen, maar de gemeente Amsterdam koesterde al sinds de jaren negentig de ambitie om de criminele schaduweconomie aan te pakken en het gezag terug te veroveren.
Dus moest de bezem door de 476 prostitutieramen en 76 coffeeshops, die op 1 vierkante kilometer in de Amsterdamse binnenstad huisden. Maar eerst haakten de woningcorporaties af en nu lijkt de gemeentelijke kas na ruim zeven jaar leeg.
‘Schone ondernemers’
Het oorspronkelijke idee was om samen met woningcorporaties prostitutiepanden op te kopen. De gemeente haalde dan direct de bestemming van het pand en betaalde de woningcorporatie een ‘planschadevergoeding’ om de drastische waardedaling te compenseren – een prostitutiepand is immers meer waard dan een kunstgalerie.
Vervolgens verkocht de corporatie het pand voor een lager bedrag aan ‘schone ondernemers’. Deze laatste groep kon bij de gemeente maximaal 40.000 euro subsidie aanvragen voor de start van bijvoorbeeld een koffietentje, restaurant of ijssalon – een bedrijfje dus dat beter in de buurt zou passen.
Volgens de laatste prognose in 2013 zullen private partijen in totaal zo’n 800 miljoen euro investeren, waaraan de gemeente voor 100 miljoen bijdraagt. Ze meldt niet hoeveel planschade vooralsnog is uitgekeerd. Maar het zou om een bedrag van tussen de 20 en 30 miljoen euro gaan.
Miljoenenverlies
Het bleek tot nu toe niet genoeg om prostitutie en coffeeshops in het gebied uit te bannen. Sommige exploitanten weigerden hun panden te verkopen, anderen wilden wel van hun panden af, maar lieten ze op veilingen ‘overbieden’ om de prijs op te drijven.
Ook kwam het weleens voor dat de markt nauwelijks interesse had voor panden. Zo leed woonstichting De Key een miljoenenverlies op twee panden die ze voor 7 miljoen euro van pandeigenaar Willem Schelling had aangekocht.
Tel daarbij op dat de wooncorporaties door de crisis minder geld in kas hadden en zich van het kabinet meer moesten toeleggen op woningbouw, dan is het niet verwonderlijk dat er geen megadeals meer werden gesloten. Waar er in 2007 en 2008 nog 105 ramen verdwenen, sloot de gemeente in de daaropvolgende zeven jaar slechts 28 ramen – terwijl er nog zeker 100 ramen moeten sluiten.
Hakken in het zand
Ook het aantal coffeeshops terugbrengen van 76 naar 50 bleek een dure en moeizame aangelegenheid, omdat coffeeshops het intrekken van gedoogverklaringen probeerden aan te vechten bij de rechter, die de gemeente overigens wel in het gelijk stelde.
Hoewel de gemeente ook met een aantal pandhouders ramen wist te ruilen, hadden de meeste overgebleven bordeelhouders vanaf 2012 de hakken in het zand gezet. Voor 2013 begrootte de gemeente 9 miljoen euro ‘schadeloosstelling’, maar er werd niets uitgekeerd omdat onderhandelingen met pandhouders vastliepen. Sommigen roken geld, anderen wilden niet weg.
Toen ook woningcorporaties aangaven financieel nog maar weinig te kunnen bijdragen, kwam Amsterdam in 2013 met een nieuwe strategie om bij onwillige pandeigenaren een verkoop af te dwingen: het wijzigen van het bestemmingsplan en een onteigeningsprocedure.
Toch worden bij de rechter afgedwongen onteigeningen vooralsnog niet doorgezet. De in 2013 onteigende pandeigenaren mogen hun activiteiten voortzetten totdat de gemeente over de brug komt met een schadeloosstelling.
Pandjesbaas
Dat laatste wordt nog lastig, aangezien ideeën over de hoogte van de schadeloosstelling ver uit elkaar liggen. Zelf raamde de gemeente die kosten op 28 miljoen euro, de desbetreffende pandeigenaren denken eerder aan 100 miljoen. De in 2007 uitgekochte pandjesbaas Charles Geerts kreeg al 25 miljoen euro voor een veel kleinere portefeuille panden.
De onderhandelingen over de schadeloosstelling liggen bovendien stil sinds afgelopen jaar na de gemeenteraadsverkiezingen een nieuw college is aangetreden. Kan de gemeente opnieuw tientallen miljoenen vrijmaken om het opschonen van de Wallen tot een goed einde te brengen?
Op het stadhuis vergadert de Raadscommissie Algemene Zaken half juni over hoe het verder moet. Zo kan de gemeente proberen alsnog de panden aan te kopen, wat goedkoper kan uitvallen dan de schadeloosstelling die bij onteigenen moet worden betaald. Ook wordt gekeken wat stoppen zou kosten. Nadat het project jaren heeft stilgelegen, is dat scenario niet ondenkbaar.
Elsevier nummer 24, 13 juni 2015