Victor Droste (27) uit het Overijsselse dorpje Heeten was een teruggetrokken jongen die van harde muziek en Herman Finkers hield. Toen las hij de Koran en werd hij jihadist in Syrië. Reconstructie van een bekering.
Dit verhaal verscheen op 25 januari 2014 in weekblad Elsevier.
Hij had beloofd de boodschap van hun zoon Victor persoonlijk te overhandigen. Een afscheidsrede zo maar door de brievenbus gooien – dat kun je niet maken. Wanneer Dennis ‘Abdelkarim’ Honing eind maart 2013 met Victors afscheids-dvd’tje in zijn hand voor het huis van de familie Droste staat, voelt hij dat hij wordt verwacht.
Vanuit de zitkamer priemen de gezwollen ogen van moeder Joke Droste (55) dwars door hem heen. Vader Paul Droste (58), gemillimeterd haar en een strenge snor, opent met rood gezicht de deur. ‘Waar is Victor?’ vraagt hij onmiddellijk. ‘Dat wil hij u graag zelf vertellen,’ antwoordt Honing.
Beduusd neemt vader Droste het schijfje in ontvangst. De audioboodschap op de dvd bevestigt het angstige vermoeden van de ouders. ‘Dag pap, dag mam. Dit is het bericht waarin ik jullie persoonlijk aanspreek. Dit bericht betekent dat ik niet meer in Nederland ben.’
Dat de tot de islam bekeerde Victor Droste (27) in maart 2013 naar Syrië reist om zich aan te sluiten bij de jihadistische rebellen, doet in zijn Overijsselse dorpje Heeten niet eens heel erg de wenkbrauwen fronsen. In tweeënhalf jaar tijd was het snel gegaan met ‘Torre’, zoals hij op de middelbare school door klasgenoten werd genoemd.
Baard
Iedereen kent Victor als de teruggetrokken jongen die nog thuis woont en al jaren de post rondbrengt. Aanvankelijk loopt hij na zijn bekering nog rond met een T-shirt waarop staat: ‘Smile, it’s sunnah‘(Glimlach, het is een islamitische verplichting), maar dat wordt al snel verruild voor islamitische gewaden. De baard groeit, Victor zelf raakt strenger in de leer en kritiseert zijn omgeving steeds vaker op haar niet-islamitische leefwijze.
Toen hij met moslimvriend Honing de plaatselijke katholieke kerk bezocht, werd op het terras van het tegenovergelegen dorpscafé De Molenhoek gegrapt dat die twee jongens ‘in jurken’ die daar lopen ‘vast de boel in de fik gaan steken’.
Maar nu, bijna een jaar na Victors vertrek naar Syrië, is de prangende vraag: hoe kan een Nederlandse jongen die opgroeit in een liefdevol gezin in een plattelandsdorpje besluiten om niet alleen moslim, maar ook jihadstrijder te worden?
In de 4.200 inwoners tellende Overijsselse plaats Heeten kent iedereen de familie Droste. Vader Paul werkt al 37 jaar bij de gemeente Raalte, moeder Joke in de zorg. Ze wonen in een eind jaren tachtig gebouwde twee-onder-een-kap, op een paar honderd meter van het ruime dorpsplein waar de kerk en kroegen zitten. Het gezin waarin Victor opgroeit, is sportief. Hij wielrent geregeld met zijn vader over de Sallandse Heuvelrug, later gaat hij op fitness.
Hetzelfde geldt voor zijn twee jongere zussen. Myrthe studeert aan de Academie voor Lichamelijke Opvoeding in Groningen, Marit volgt een opleiding tot fitness-instructeur. En er is altijd muziek, van jazz tot artiesten als Daniël Lohues. Victor is in zijn tienerjaren fervent fan van metalmuziek en van de Twentse cabaretier Herman Finkers, die hij graag na mag doen.
Sjoerd Hartholt (25), inmiddels verhuisd naar Amsterdam, leerde Victor kennen op het vmbo van het Carmel College Salland in Raalte. ‘Victor kwam over als een stugge jongen, niet per se onvriendelijk, hij was vooral kortaf. Het vmbo was eigenlijk te makkelijk voor hem. Hij was blijven zitten op de havo en had zeker meer gekund. We zaten naast elkaar bij maatschappijleer. Ik heb hem nog nooit kunnen betrappen op een serieus antwoord in het opdrachtenboek dat we samen moesten invullen, maar hij haalde zonder veel moeite voldoendes.’
Legerkisten
Victor hult zich in shirts met bandnamen, heeft zwartgeverfd vettig haar en gaat in het weekeinde veel naar metalconcerten. ‘Hij maakte deel uit van een groep alto’s, hoewel ik later begreep dat hij er vooral een beetje bij hing,’ zegt Hartholt.
‘Op maandagochtend kwam hij vaak sloffend op zijn legerkisten met zijn koptelefoon op het lokaal binnen, altijd met dezelfde groene trui van metalband Soulfly, die hij volgens mij dag en nacht droeg. Er hing een enorme shaglucht om hem heen, en dan bromde hij met rauwe stem en plat accent dat het weer een mooi weekeinde was geweest en moest iedereen lachen.’
Voor zijn docenten is hij een onopvallende jongen; van de vmbo-afdeling heeft eigenlijk niemand specifieke herinneringen aan hem. In het schooljaarboek van 2003 kijkt een ietwat gezette jongen in Nirvana-shirt voorzichtig lachend in de camera. ‘Wat ik na deze school ga doen weet ik nog niet, maar ik wens jullie allemaal het beste,’ schrijft hij ernaast.
Na een jaartje een mbo-opleiding management in Zwolle te hebben gedaan, stapt hij op zijn negentiende over naar een mbo-opleiding tot onderwijsassistent in Raalte en loopt hij stage op de Sint Bernadetteschool in Heeten. Ook deze opleiding rondt hij niet af. Vanaf 2006 is hij postbode.
In het weekeinde gaat hij vaak op stap, maar het dorpse karakter van zijn omgeving benauwt hem. Voor zijn gevoel staat zijn leven stil, zit hij vast in een cirkel van werken, drinken, feesten, slapen en weer werken.
In een YouTube-filmpje dat hij vlak voor zijn vertrek naar Syrië in 2013 opneemt, vertelt hij: ‘Ik was op een feest. En het enige wat mensen tegen me konden zeggen – die allemaal stomdronken waren: “Wat is het toch een leuk feest.” En ik dacht: heb je nu echt zoveel bier moeten drinken, om tot die conclusie te komen? Maar in zo’n klein dorpje is overmatig alcoholgebruik gewoon.’
De eentonigheid van zijn leven verandert wanneer hij in juli 2010 via internet de Koran bestelt. In het Nederlands en Engels vertelt een afgeslankte Victor op verschillende internetfilmpjes hoe hij na de overwinning van de PVV bij de gemeenteraadsverkiezingen in maart 2010 geïnteresseerd raakt in de islam. ‘Ik dacht: ik moet het weten. Wat is er zo erg aan de verzen in de Koran?’
Emoties
Van huis uit is hij katholiek, maar daar wordt weinig mee gedaan en lange tijd beschouwt hij zichzelf als atheïst. Tijdens het lezen van de Koran raakt hij overmand door emoties. Naar eigen zeggen moet hij voor het eerst in zijn leven huilen vanuit pure liefde. ‘Vanuit het niets brak ik. Op dat moment dacht ik: ja, ik moet moslim worden.’
Hij verdiept zich op internet verder in de islam en doet op 15 november 2010 alleen op zijn kamer de shahada(het uitspreken van de islamitische geloofsgetuigenis), waarmee hij zich formeel bekeert. Aanvankelijk volgt hij koranlessen bij de Marokkaanse As Soennah Moskee in Zwolle, en hij bezoekt regelmatig de Turkse moskee in Raalte. Daar wordt gemengd gebeden, in de bijbehorende biljartzaal hangt een afbeelding van de seculiere leider Atatürk (1881-1938) naast die van toenmalig koningin Beatrix.
Moskeebestuurder Bulent Köse (38): ‘Hij viel meteen op, ook omdat hij de enige jongere was die rondliep in islamitische kleding en een baard liet staan. Hij was heel fanatiek, terwijl het er bij ons losjes aan toegaat. Hij vond het niet kunnen dat we vaak rond gebedstijden koffie aan het drinken waren. “Je hoort naar de gebedszaal toe te rennen,” zei hij dan.’
Victors ouders schrikken van zijn bekering. Zijn moeder weet niet wat ze moet zeggen, zijn vader is vooral bang dat hij in het dorp geïsoleerd zal raken. Aanvankelijk wordt er in Heeten een beetje lacherig over gedaan en maken zijn vrienden grappen over de cola die hij bij het uitgaan drinkt. Maar hij krijgt de ruimte om zijn geloof te belijden en wordt door de parochie uitgenodigd om zijn bekeringsverhaal te vertellen. De uitnodiging neemt hij aan.
Hij wast zich vijf keer per dag, rookt niet meer en verzorgt zijn baard met oliën. Muziek zweert hij af, hoewel hij later nog fel teksten van zijn favoriete metalbands kan citeren en verdedigen wanneer moslimvrienden het genre afkraken. En hij leest alles over de islam wat hij maar in handen kan krijgen.
Van zijn salaris als postbode betaalt hij kostgeld aan zijn ouders, de rest gaat op aan boeken over religie. Zijn zolderkamer ziet eruit als een bibliotheek: overal boeken, ook op de plank onder zijn zolderraam waardoor hij uitkijkt op de kerktoren.
De eerste signalen dat Victor niet alleen fanatiek is, maar ook interesse heeft in de gewelddadige strijd, komen een jaar na zijn bekering. In december 2011 krijgt Paul Droste op zijn werk een telefoontje van de regionale politie: uw zoon radicaliseert in rap tempo.
Onrecht
Op internet is Victor geïnteresseerd geraakt in Britse salafi-jihadi’s, die een puriteinse vorm van islam aanhangen waarbij er – desnoods met geweld – een islamitische staat moet worden gesticht. Ook terreurgroep Al-Qa’ida wordt onder deze stroming geschaard.
Met veel interesse volgt hij sympathisanten van radicaal-islamitische bewegingen als Islam4UK. Die werd in 2010 door de Britse overheid verboden wegens banden met terroristische groeperingen. In gesprekken met zijn vader wuift Victor de aantijging van de politie weg. Wat is radicalisering? Is dat het aan de kaak stellen van onrecht tegen moslims, zoals gevangenen die zonder proces vastzitten in Guantánamo Bay?
Inmiddels bezoekt hij ook lezingen in de Randstad, waaronder in januari 2012 in de Amsterdamse Blauwe Moskee die van de in Engeland woonachtige radicale prediker Khalid Yasin, die voorstander is van islamitisch strafrecht in Europa.
Michael ‘Bilal’ Baaij (28), in 2007 bekeerd en orthodox gekleed, ontmoet Victor daar voor het eerst. ‘Hij had al via internet voor de lezing contact met me gezocht. Bij zulke verzoeken van vreemden kijk je altijd eerst de kat uit de boom. Misschien is het wel een informant van de AIVD. Maar toen ik hem voor het eerst in de Blauwe Moskee zag, hadden we meteen een klik en konden we goed praten over geloof.
‘Victor ontmoet meer Nederlandse gelijkgestemden tijdens een conferentie van Sharia4Holland in Amsterdam, eind mei 2012. Daar komt ook de Britse Anjem Choudary van de in Engeland verboden organisaties Islam4UK en Al-Mujahiroun spreken. Die heeft een reputatie als haatprediker.
Zo dreigde hij afgelopen december nog restauranthouders in Londen met zweepslagen als zij alcohol schenken. Sharia4Holland-voorzitter Jasem Abdellaoui krijgt na de conferentie een boete van 750 euro wegens verwensingen aan het adres van PVV-leider Geert Wilders.
Vriendschap
Victor stelt zich op de bijeenkomst voor met zijn nieuwverkozen islamitische naam Zakariya al-Hollandi. Hij draagt – net als naar verluidt de profeet Mohammed – vegen van zwarte kohl rond zijn ogen. Die meent het echt, denken aanwezigen.
Bekeerling Jake ‘Abu Rayhan’ Abma (41) uit Baarn – ICT-ontwikkelaar, getrimde baard en overhemd – is ook bij de conferentie aanwezig.
‘Ik zag een bekeerde jongen die overduidelijk liet zien dat hij bekeerd was. Maar ik vond hem direct een van de meest aangename, vriendelijke personen die ik ooit heb ontmoet. Hij straalde rust en zachtheid uit.’
De ontmoeting is het begin van een vriendschap. Samen met onder anderen Honing, die Victor later in Den Haag ontmoet, gaan ze regelmatig met een groepje op zelfgeorganiseerde excursies naar kerken, moskeeën en religieuze groeperingen in binnen- en buitenland. Victor ligt steevast lezend achter in de auto met zijn schoudertas met boeken, waaronder de koranvertaling van Sofian Siregar. De blauwe kaft met gouden letters is helemaal versleten.
Na de Amsterdamse conferentie krijgt Victor ook een uitnodiging om zich aan te sluiten bij de Haagse club Straat Dawah/Behind Bars. Die groep, waarvan Honing en Baaij op dat moment al deel uitmaken, keert zich openlijk tegen de Nederlandse staat.
Honing: ‘Wanneer we naar dorpen als Volendam of Urk trokken om mensen tot de islam te bekeren, of moslims tijdens verkiezingen probeerden over te halen niet te gaan stemmen, dan presenteerden we onszelf als Straat Dawah. En als we protesteerden tegen het ten onrechte vastzetten van islamitische gedetineerden, noemden we onszelf Behind Bars.’
De harde kern bestaat uit zo’n vijftien jongemannen tussen de twintig en dertig jaar oud. Ze zijn hoofdzakelijk afkomstig uit de Randstad. Maar de bijeenkomsten in een bedrijfsruimte onder een naoorlogse flat aan de Haagse Meppelweg trekken ook steevast zo’n veertig belangstellenden uit de rest van het land. Onder de aanwezigen zijn ook de circa twintig moslimjongeren uit Zoetermeer en Delft die begin 2013 voor jihad naar Syrië zullen vertrekken.
Vrouwenruimte
Het is een lichte ruimte met witte muren en grijs tapijt. Op een boekenplank en een koelkast na, is de ruimte leeg. De ramen zitten – net als bij een gymzaal – hoog bovenin. Van buiten valt er door de bosjes die ervoor liggen niet naar binnen te kijken. In de hoek waar ze naartoe bidden, hangen twee islamitische vlaggen.
De jongens zitten tijdens bijeenkomsten op de vloer, die door slechte isolatie steenkoud is. De toiletruimte is oud en klein, waardoor het een beetje behelpen is bij het wassen voor gebed. Maar de techniek is goed voor elkaar: in de naastgelegen aparte vrouwenruimte kunnen lezingen op videoscherm worden meegekeken.
Gedurende de zomer van 2012 gaat Victor zo vaak als hij kan naar Den Haag; voor hem vormt de club een warm bad van gelijkgestemden. Soms blijft hij slapen, maar als hij de volgende ochtend weer dienst heeft als postbode, reist hij zonder te morren drie uur met het openbaar vervoer terug naar huis om zijn wijk te lopen. Honing: ‘Hij was heel toegewijd. En dan kwam hij de volgende middag na zijn dienst direct weer drie uur teruggereisd naar Den Haag.’
Tijdens de bijeenkomsten spreken ze over geloof, krijgen ze koranles en wordt er gezamenlijk gegeten. Op warme zomerdagen picknicken en voetballen de jongemannen met hun gezinnen in het Zuiderpark in Den Haag. Zo teruggetrokken als op de middelbare school is Victor inmiddels niet meer. Hij houdt rechtlijnig vast aan de jihadistische theologie en ergert zich aan het onderlinge gekibbel tussen Delftse, Zoetermeerse en Haagse broeders over details.
‘In discussies met gelijkgestemden was hij onvermoeibaar. De menselijke uitvoering van het geloof kon je diepgaand met hem relativeren en kritiseren, maar van dogma’s uit de salafistisch-jihadistische leer – bijvoorbeeld dat sjiitische moslims erger zijn dan Joden – moest je afblijven. Daarin was hij keihard,’ zegt Honing.
Jihad
En er zijn avonden waarop radicale predikers komen spreken en video’s worden bekeken van figuren als sjeik Khalid Husainan en Anwar al-Awlaki – beiden kopstukken van Al-Qa’ida die door drone-aanvallen van de CIA om het leven kwamen. Daarin wordt jihad gerechtvaardigd en een dwingend appel gedaan op iedere moslim om op te komen voor medemoslims die – waar ook ter wereld – onrecht wordt aangedaan.
Honing: ‘Het is niet zo dat er een collectief plan lag om naar Syrië te gaan voor jihad, wel dat door de aanwezige jongens de wens werd uitgesproken om te gaan vechten. Maar eigenlijk wist niemand hoe je dat praktisch moest doen. Pas toen het eind 2012 iemand lukte om over de grens te komen, volgden er druppelsgewijs meer, en Zakariya [Victor] druppelde mee.’
Baaij bevestigt dat Victor die zomer al met jihadplannen rondliep: ‘Toen we eens een gesprek hadden over het huwelijk, zei hij dat hij niet wilde trouwen omdat hij op jihad wilde. Het is toch moeilijker om jihadstrijder te worden wanneer je een gezin achterlaat. Hij wist nog niet of hij naar Pakistan, Afghanistan of Syrië zou gaan, maar wel dat hij wilde strijden voor Allah, en voor de stichting van een islamitische staat.’
Wanneer Behind Bars op 16 september 2012 op het Amsterdamse Museumplein voor het Amerikaanse consulaat met veel geschreeuw protesteert tegen de film Innocence of Muslims, de anti-islamfilm waarin de profeet Mohammed wordt weggezet als een kinderverkrachter, homoseksueel en bloeddorstig crimineel, is Victor volledig in de groep opgenomen.
Op diverse foto’s is te zien hoe hij samen met Baaij een islamitische vlag vasthoudt, en een bord met het logo van Al-Qa’ida – waar een getekende AK-47 aan is toegevoegd. Wanneer de demonstranten pontificaal op het Museumplein bidden, zit Victor in de groep ingeklemd op de tweede rij, vierde van links.
Ruzie
Intussen is hij in Overijssel steeds meer geïsoleerd geraakt van de Heetense gemeenschap. Vrienden van vroeger spreekt hij niet meer, met zijn ouders ligt hij geregeld in de clinch omdat hij zijn islamitische leefwijze aan hen probeert op te dringen. Hij wil niet dat ze nog in huis vloeken en weigert vriendinnen van zijn zussen een hand te geven.
In Raalte meldt de imam in november 2012 aan het moskeebestuur dat het verkeerd gaat met Victor. Die fanatieke bekeerling is wel heel veel met Syrië bezig. Moskeebestuurder Köse: ‘Victor had aan de imam gevraagd of hij de jongeren mocht toespreken over politiek en Syrië. Maar de enige die bij ons mag preken, is de imam. We waren nog aan het overwegen wat we met hem aan moesten, maar hij kwam al een stuk minder.’
Victor treft voorbereidingen om in Engeland te gaan studeren bij de Britse zelfbenoemd geestelijk leider Trevor Brooks (38), alias Abu Izzadeen.
Geen onomstreden figuur: de voormalig woordvoerder van de in 2006 verboden organisatie Al Ghurubaa kwam in mei 2009 vrij na een straf van 3,5 jaar wegens het aanzetten tot terrorisme en het ophalen van geld voor terroristische activiteiten. Victor is welkom, maar door familieomstandigheden van Brooks moet het plan worden uitgesteld.
Thuis in Heeten barst intussen de bom. December 2012 krijgt Victor ruzie met zijn moeder nadat hij weigert mee te helpen met het optuigen van de kerstboom. Zijn ouders hebben genoeg van zijn gedrag. Ze vinden het prima dat hij moslim is, maar hebben moeite met de invulling die hij eraan geeft. Volgens hem moet er een islamitische staat komen, moeten vrouwen een gezichtssluier dragen en afvalligen dood. Zijn ouders zien geen andere oplossing dan hem uit huis te zetten.
Victor bivakkeert het liefst bij Honing op de kleine zwartleren tweezitsbank, maar die woont nog met zijn gezin bij zijn vader. En in de drie kleine slaapkamertjes van het rijtjeshuis is het lastig samenleven. Honings vrouw Hodan (22) trekt zich soms uren terug op een slaapkamer, omdat zij volgens islamitische regels niet in één ruimte mag verblijven met een man die niet haar echtgenoot is. ‘Maar het was een lieve jongen, hoor, en hij was dol op stamppot,’ zegt zij.
Moskee
In december slaapt Victor eerst twee weken bij de Turkse Nurcular-beweging in Arnhem, die gelieerd is aan de in Amerika in ballingschap levende Fethullah Gülen. Ook bivakkeert hij een kleine twee maanden in en om de Blauwe Moskee in Amsterdam.
Moskeebestuurder en jongeren-imam Yassin Elforkani (31), die uit de hoek van Straat Dawah wordt bekritiseerd omdat hij samenwerkt met de Nederlandse overheid: ‘Hij was duidelijk zoekende, las veel en maakte een vrome indruk. Mensen om hem heen vonden hem een erg lieve jongen. Maar ik zag ook iemand die de grip op zijn leven was kwijtgeraakt en daardoor beïnvloedbaar was.’
Soms slaapt Victor op een bank in een kamertje van de moskee, soms bij mensen thuis, zoals in Den Haag bij acteur Fehd El Ouali, onder meer bekend van de series Shouf Shouf! en Grijpstra en de Gier en in 2010 veroordeeld voor zware mishandeling. El Ouali komt ook veel in de Blauwe Moskee. Hij probeert een baan voor Victor te regelen bij een islamitische bakkerij en helpt hem met het vinden van woonruimte.
In diezelfde periode krijgt Victor uit verschillende hoeken huwelijksaanzoeken. Zo heeft Jake Abma het plan opgevat om zijn goede vriend te laten trouwen met zijn Somalische schoonzus.
‘Je komt niet vaak iemand tegen aan wie je je familie zo zou toevertrouwen. Ik wilde graag dat hij mijn zwager zou worden en stelde hem begin 2013 voor om haar te ontmoeten. Dat aanbod sloeg hij met een vriendelijke glimlach af. Toen dacht ik voor het eerst: volgens mij ben jij bezig om naar Syrië te vertrekken. Maar ik heb er niet naar gevraagd.’
Victor had zonder al te veel moeite een huis, baan en echtgenote kunnen krijgen, maar slaat het allemaal af. Bijna niemand vertelt hij van zijn alternatieve plannen. Honing, die hem opnieuw in huis neemt, wordt wel op de hoogte gesteld.
Begin februari 2013 is Victor een hele dag bij islamitische vrienden geweest. Het zijn jongens die hij vaker bezoekt; desgevraagd wil Honing niet zeggen om wie het gaat.
Jihadtraining
’s Avonds in de woonkamer, op de leren tweezitsbank onder het groene schilderij waarop in gouden letters de islamitische geloofsgetuigenis is aangebracht, sommeert Victor Honing om zijn mobiele telefoon uit te zetten. Ook de batterij moet eruit om afluisteren tegen te gaan. Hij zal tenslotte niet de eerste Syrië-ganger zijn bij wie de AIVD vlak voor vertrek op de stoep staat.
Victor klinkt vastberaden, hij heeft zijn beslissing al genomen. Er is geen vraag om advies, niet: ‘Wat zou jij doen?’ Iemand heeft die dag tegen hem gezegd: ‘Jij kunt op jihad naar Syrië en wij kunnen je helpen.’ En Victor is op het aanbod ingegaan.
Hoewel hij bij aankomst in Syrië jihadtraining zal krijgen, wandelt en fietst hij met Honing alvast lange stukken. Ze praten veel en bezoeken nog plekken in Nederland die Victor graag wil zien. Zo gaan ze naar de Bijlmer en bekijken in een park in Breda de Duitse Panther-tank uit de Tweede Wereldoorlog.
Honing heeft naar eigen zeggen niets gedaan om het uit zijn hoofd te praten, maar werpt wel zo nu en dan een kritische vraag op. Want hoe ziet hij dat voor zich? Meedoen aan een gewapend conflict terwijl hij zelf nooit meer heeft gedaan dan het schieten met een buks?
Victor houdt vol dat het tijdstip van zijn dood door Allah is bepaald. Als hij sterft op het slagveld in Syrië, dan was hij ongetwijfeld op hetzelfde moment ook in Heeten dood neergevallen.
Honing: ‘Inmiddels was hij fanatieker dan ik. Hij klopte elke ochtend vroeg op m’n slaapkamerdeur voor het ochtendgebed. Erna wilde ik zo snel mogelijk weer m’n nest in, hij ging dan nog in het Arabisch verzen reciteren. Soms dacht ik wel eens dat hij er nog een nachtje over moest slapen, maar hij heeft geen moment getwijfeld.’
Uit ergernis over de ‘pseudo-psychologie’ die de media hanteren om de vertrokken Syriëgangers uit Delft te duiden – zo krijgt de dan 19-jarige bekeerling Jordi de Jong een ‘hechtingsstoornis’ toegedicht – besluit het duo Victors vertrek te documenteren.
Honing: ‘Over Jordi de Jong las je in de media allemaal links gezwets over zijn problematische jeugd en dat hij daarom uiteindelijk is geradicaliseerd. Zakariya [Victor] wilde transparant zijn over zijn motivatie. Hij was niet dom, zwak of mislukt, en hij wilde niet dat de media achteraf zijn beweegredenen zouden gaan invullen.’
Gevaar
Honing interviewt hem op camera over zijn keuze en legt contact met het EO-programma De Vijfde Dag. Die interviewen Victor en anonimiseren hem; de beelden zullen pas worden uitgezonden wanneer zeker is dat hij in Syrië is aangekomen.
In de beelden die hij achterlaat, klinkt hij gepassioneerder dan menigeen hem ooit heeft horen praten. ‘Mijn broeders worden in Syrië onthoofd op straat. Moslims worden vernederd. Het land is een brandhaard en niemand grijpt in. Ik kan niet langer blijven zitten. Het gevaar dat ik daar ga lopen, hoort erbij. Allah wil dit en ik kan daar niet tegenin.’
En: ‘Mensen zijn vaak bang wanneer ze de naam van Al-Qa’ida horen. Ik denk dat het mensen zijn die strijden voor een goede zaak.’
Klasgenoot Hartholt: ‘Ik herkende hem bijna niet, hij klinkt op die beelden zo gedreven, alsof hij eindelijk een doel in zijn leven heeft gevonden.’
Samen met Honing reist Victor nog een keer naar zijn ouderlijk huis in Heeten. Zogenaamd om het weer bij te leggen, maar eigenlijk om afscheid te nemen. Hij vertelt zijn ouders dat hij op zichzelf gaat wonen. Die zijn zo blij met het feit dat hun zoon toekomstplannen maakt dat ze hem prompt een paar honderd euro toestoppen. Daarmee financieren ze in feite zijn trip naar Syrië.
Honing: ‘Zijn moeder was zo blij om hem na die ruzie weer te zien. Ze trok boeken met kinderfoto’s uit de kast, die ze me liet zien.’
Moeder Joke zal later vertellen dat ze al een naar voorgevoel kreeg toen Victor haar na het bezoek bij het afscheid net iets te lang omhelst. Een scène die ook Honing niet onberoerd laat.
‘Het blijft aangrijpend om een liefdevolle moeder te zien die niet weet dat dit misschien wel de laatste keer is dat ze haar zoon ziet. In de afscheidsboodschap die hij opnam, bedankt hij zijn ouders ook voor de warme en veilige opvoeding. Hij wilde ze graag op het hart drukken dat het echt de islamitische plicht was die riep, en dat zijn reis naar Syrië niet werd gemotiveerd door een verlangen om maar zo ver mogelijk bij hen vandaan te zijn.’
Baard
Victor neemt zijn verzameling religieuze werken van zijn Heetense zolderkamer mee; de boeken zullen later worden verdeeld onder zijn moslimvrienden. Voor vertrek reist hij nog eenmaal met de bus naar het gemeentehuis in Raalte om zijn paspoort op te halen.
Om geen argwaan te wekken, heeft hij zijn baard afgeschoren voor de pasfoto. De gehele weg naar Raalte is Victor bang om zijn familie tegen te komen; zijn vader werkt immers op het gemeentehuis en die zou bij het zien van zijn geschoren zoon kunnen vermoeden waar hij mee bezig is. Maar hij wordt niet opgemerkt.
Samen kopen Honing en Victor westerse kleding voor in zijn tas, opdat de Turkse douane denkt dat hij met vakantie gaat. ‘We hebben erg hard gelachen in de V&D. Stond hij daar ineens in het pashokje in een grijze strakke spijkerbroek terwijl hij altijd wijde Afghaanse broeken droeg.’
Honings vader Ben (71) ziet Victor in zijn huis zonder baard rondlopen, en wordt evenmin op de hoogte gesteld. ‘Tegen mij zei hij dat hij zijn baard had afgeschoren omdat hij last had van huidirritatie.’
Half maart 2013 staan de twee vrienden op het Centraal Station van Amsterdam. Ze zijn te gespannen om echt goed afscheid van elkaar te nemen. Victor stapt op de trein naar Düsseldorf, vanwaar hij naar Istanbul vliegt. Hij heeft 700 euro bij zich, drie camera’s – die hij op verzoek meeneemt, omdat de strijders graag hun activiteiten willen filmen – en telefoonnummers van mensen met wie hij daar contact moet opnemen.
Hij reist met de bus naar Adana, vlak bij de grens met Syrië. Omdat het netwerk in Oost-Turkije aanvankelijk platligt, kan hij niemand bereiken. Even is er paniek, maar uiteindelijk weet hij de grens over te steken.
Kerstboom
Januari 2014. Victors ouders proberen al een jaar de draad op te pakken. Ze bezoeken concerten, gaan met vakantie, en rond de kerstdagen staat de kerstboom gewoon opgetuigd in de woonkamer. Inmiddels hebben ze weer contact met hun zoon; hij belt en via de sociale-netwerksite Facebook sturen ze elkaar berichten.
‘Hoi mam, hoe gaat het met jullie, liefs uit Syrië.’ Zijn ouders worden volop gesteund door vrienden en familie. In het dorp zelf lijkt iedereen het alweer vergeten.
Ook achterblijvende moslimvrienden in Nederland ontvangen af en toe berichten. Victor laat weten na een wekenlang verblijf in een trainingskamp eerst te hebben meegevochten met een splintergroepering. Inmiddels heeft hij promotie gemaakt en mag hij grensbewaking doen bij het aan Al-Qa’ida gelieerde Jabhat al Nusra.
In zijn groep zitten ook Belgische strijders. Samen verblijven ze in een veroverde villa in Aleppo. Op vrije dagen voetballen ze, gaan ze de stad in om een broodje te halen, en geven ze islamitische lezingen aan elkaar. Op andere dagen stopt er een busje voor de deur dat hen naar het front brengt.
Vooralsnog is hij ongedeerd. Hij is alleen een keer geraakt door wat rondvliegend puin. Vragen of hij mensen heeft doodgeschoten, wil hij niet beantwoorden, ook om zichzelf niet te belasten bij de ongetwijfeld meeluisterende en -lezende veiligheidsdiensten. Het leven daar bevalt hem, soms plaatst hij een foto op Facebook, zoals die met de eveneens uit Nederland afkomstige Syriëganger (en ex-militair) Yilmaz.
Paradijs
Glunderend kijkt hij in de camera met opgeheven wijsvinger, waarmee hij wil aangeven dat er maar één God is. Abma: ‘Hij is daar gelukkig, en heeft zijn roeping gevonden. Van Syriëgangers die terugkomen, hoor ik hetzelfde geluid. Wanneer we berichten uitwisselen, maken we grappen over of hij wel de goede tandpasta heeft. Het is niet alsof hij ineens een ander persoon is.’
Zijn vrienden verwachten Victor niet terug. Als Syrië is bevrijd, wil Jabhat al-Nusra – desnoods met veel geweld – een islamitische staat stichten en de sharia invoeren. Als dat is gelukt, zal Victor verder strijden in Irak. Zijn motivatie? Wie sterft op het slagveld en een kogel vangt omwille van Allah, krijgt direct toegang tot het paradijs.
‘Je moet ervan overtuigd zijn dat daar die beloning zit. Dat je niet denkt aan het zand tussen je tanden, aan de modder en het bloed. Maar dat je denkt aan de kroon op je hoofd. Allah heeft in de Koran gezegd dat hij nooit iemand zwaarder zal beproeven dan de persoon aankan.’ Of zoals hij eerder zei: ‘Enkele jaren beproefd worden, is niets vergeleken met een eeuwigheid in de hel.’