Ja, geschiedenis. Wat hebben we eraan? Je kunt het niet eten, en je maakt er niemand beter van. Maar de discussie naar aanleiding van de biografie over Juliana van Jolande Withuis laat zien dat sommigen er echt niets van begrijpen.
Natuurlijk is prinses Irene verdrietig. Het is niet fijn als je vader en moeder – het hele gezin waarin je bent grootgebracht – het zo moeten ontgelden. Het is alleen wel jammer dat vervolgens ‘Withuis interpreteert maar wat’ blijft hangen, en dat anderen er mee aan de haal gaan. Het zet de waardevolle geschiedschrijving in een kwaad daglicht. Dat is onterecht.
‘Ik zie liever een onderzoek waar de maatschappij iets aan heeft.’ Het staat er echt, op de Facebookpagina van de VPRO onder een filmpje waar socioloog Jolande Withuis tekst en uitleg geeft over haar boek Juliana. Ene Lucia NL vindt het allemaal ‘maar oude koeien uit de sloot halen’ – nota bene over een diepgravend historische studie naar een van de belangrijkste figuren in de moderne vaderlandse geschiedenis. ‘Niet fijn voor de familie.’
Nog zo’n pareltje: ‘Daarom is de geschiedenis ook achterhaald, ‘ zegt Xander Witt, een andere Facebooker. ‘Kijk naar de toekomst , die kunnen we veranderen en aanpassen, veel makkelijker.’ Vervolgens het woord aan een andere Facebook-gebruiker die het 863-pagina tellende boek doodleuk ‘fictie verpakt in een wetenschappelijk cadeaupapiertje’ noemt.
Elke mogelijke bron heeft Withuis aangeboord
Fictie. Zes jaar heeft Withuis elke mogelijke bron aangeboord die er maar te vinden was. Behalve het Koninklijk Huis – daarvoor kreeg ze geen toestemming. Haar notenapparaat is uitgebreid, goed gedocumenteerd en verantwoord. Je kunt, zoals Withuis ook zelf aangaf in Buitenhof, precies zien op wie zij zich baseert. Anonieme bronnen – waar iemand in het belang van het onderzoek gewoon een beroep op mag doen – zijn bekend – en in goede handen bij het NIOD.
Haar studie bestrijkt bijna een eeuw, en is veel meer dan Juliana alleen. Een tijdsbeeld: een aanloop naar de Eerste Wereldoorlog, de betrekkelijke neutraliteit van Nederland, het interbellum en de rol van de koninklijke familie tijdens de oorlog. Een wijdverbreide vertakking van vrouwenclubs naar kolonies, staatshoofden en politieke verhoudingen in een sterk veranderend Nederland.
En inderdaad – niet te vermijden – de kwalijke rol van prins Bernhard achter de deuren van het paleis, zoals Withuis die onverbloemd naar voren brengt. Maar ook hoe de prinses zich ontwikkelt tot een kranige dame die haar mannetje staat. Daarmee is het ook een boek dat inspireert.
Geschiedenis houdt ons een spiegel voor
Ja, en wat is het nut van een dergelijke studie? Wat is het nut van geschiedenis eigenlijk? Misschien is het beter je af te vragen waarom het ogenblikkelijk nut zou moeten hebben. Wetenschap – dat geldt voor geschiedenis alsook kankeronderzoek – is geen lopende band waar om de haverklap producten van afrollen. Vaak pas op de lange termijn weten we ‘wat eraan hebben’ – en soms ook niet, want ook dat is onderzoek. Je weet niet hoe het eindigt.
Wat is de functie van de bestudering van geschiedenis voor Lucia NL? Vrij eenvoudig: het houdt haar en ons een spiegel voor. Wie wij zijn, hoe Nederland is gevormd. Het zet ons aan het denken hoe we dingen in de toekomst anders kunnen doen, of juist kunnen behouden. Geschiedenis kan relativeren, zaken in perspectief zetten.
Lees het boek, vind er iets van – maar ga niet tornen aan het wetenschappelijke gehalte. Het zal wel horen bij die vermaledijde anti-elitaire, anti-intellectualistische trend die je overal ziet. Als je nooit in aanraking bent gekomen met wetenschap, is de houding voorstelbaar. Maar over wat je niet kent, en waarvan je geen verstand hebt, kun je beter zwijgen.