Na de felle woorden van professor Verene Shepherd over Zwarte Piet praat Nederland bijna over niets anders meer. Maar wie is de zwarte knecht van Sinterklaas eigenlijk?
Er zijn verschillende verhalen over de herkomst van Zwarte Piet. Elsevier.nl zet er vijf op een rij.
1. Uitvinding midden negentiende eeuw
Zwarte Piet is relatief recent ‘uitgevonden’, schrijft weekblad Elsevier deze week. ‘Midden negentiende eeuw is-ie er opeens, en over waarom breken deskundigen zich nu nog het hoofd.’
In 1850 was Zwarte Piet in zijn huidige vorm voor het eerst te zien in het geïllustreerde verzenboekje Sint Nicolaas en zijn knecht van schoolmeester Jan Schenkman.
2. Traditie ouder dan slavernij
Directeur Wim Pijbes van het Rijksmuseum denkt niet dat Zwarte Piet iets heeft te maken met de slavernij, zoals Shepherd zegt. Pijbes verwijst daarvoor naar een schilderij dat stamt uit 1520 waarop een zwarte ‘trotse kerel’ is te zien uit de hofhouding van Karel V.
‘Zijn baretje, fluwelen jasje. Kortom al die attributen die we nu aan Zwarte Piet toedichten en die als een soort clownspak worden weggezet, die traditie is al veel ouder dan de slavernij.’ Hij vindt niet dat een werkgroep ‘zomaar even kan bepalen’ dat een traditie moet worden veranderd.
3. Stamt af van kindslaven
Kunsthistoricus Elmer Kolfin denkt daar anders over. In de Volkskrant van woensdag zegt hij: ‘Zwarte Piet moet een andere vorm krijgen.’ Hij twijfelt er niet aan dat de figuur is terug te voeren op kindslaven.
Kolfin verwijst naar kunstwerken waarop zwarte kinderen te zien zijn, die als slaven werden gebruikt. Als voorbeeld noemt hij een groepsportret uit 1687 van Michiel Musscher waarop een bediende achter diplomaat Thomas van Hees en zijn neven staat. Op de achterzijde van het doek staat ‘Thomas de neger 17 jaar’. ‘In feite is dit een voorloper van Zwarte Piet.’
4. Heidense figuur
Arnold-Jan Scheer, die het boek Wild Geraas schreef, denkt ook dat Zwarte Piet niets met slavernij te maken heeft.
‘Wat doet een negerslaaf met een roe? En waarom ontvoert deze kinderen in een zak, door de schoorsteen? Het klopt gewoon niet. Dat zijn heidense elementen, ouder dan de Bisschop van Myra.’
5. Islamitische handelaar
Afrikanist Louise Müller denkt niet dat Zwarte Piet oorspronkelijk een knecht van Sinterklaas was, maar een islamitische handelaar die de aartsbisschop van het Griekse Myra hielp bij het verspreiden van voedsel onder arme kinderen.
Pas in de negentiende eeuw is hij verworden tot het stereotype van de ‘komische neger’. Zij vindt het tijd om de gelijkwaardigheid tussen Sint en Piet te herstellen.