De feiten: universiteiten kondigen bezuinigingen aan
Bron: Eerste Kamer, overheid.nl, UNLDe nieuwe onderwijsbegroting van minister Eppo Bruins (NSC), met daarin bezuinigingen van een miljard euro op hoger onderwijs, waarvan 175 miljoen op starters- en stimuleringsbeurzen voor academici, is dinsdag 8 april aangenomen in de Eerste Kamer.
Afgelopen maanden kondigden meerdere universiteiten alvast ontslagrondes aan en werden stakingen en demonstraties tegen het kabinetsbeleid georganiseerd.
Wie zegt wat over de bezuinigingen?
Bron: Eerste Kamer, overheid.nl, UNL, NOS, de Volkskrant- Koepelorganisatie Universiteiten van Nederland (UNL) liet weten dat in ieder geval twee universiteiten naar de rechter stappen: Tilburg University en de Radboud Universiteit Nijmegen.
- De bezuinigingen schenden het akkoord uit 2022 waarin de rijksoverheid zich heeft verplicht jaarlijks 300 miljoen euro vrij te maken voor starters- en stimuleringsbeurzen in de wetenschap.
- Minister Bruins schrapt per dit jaar de startersbeurzen volledig en de stimuleringsbeurzen ten dele – een bezuiniging van jaarlijks 175 miljoen euro.
- Volgens de minister is de effectiviteit van de beurzen niet bewezen en zouden ze leiden tot meer tijdelijke contracten en daarmee meer onzekerheid.
EW's visie: de strategie van de stervende zwaan
Door: Geerten Waling, redacteur academische vrijheidVooropgesteld: het blijft moeilijk te begrijpen waarom een kabinet in deze tijd van geopolitieke hoogspanning ook maar een euro zou beknibbelen op de kenniseconomie die Nederland wil zijn. Innovatie, onderzoek en denkkracht zijn dure ruilmiddelen voor een klein land dat weinig anders te bieden heeft.
Maar de formerende partijen uit de coalitie-Schoof hebben anders beschikt – en een bezuiniging van 1 miljard euro op een onderwijsbudget van ruim 60 miljard (zo’n 5 procent van het bbp) is nu ook weer niet rampzalig.
Bovendien is juist de minister van Defensie druk in overleg met de vier technische universiteiten (Delft, Eindhoven, Enschede en Wageningen) om een substantieel bedrag van de defensiebegroting onder te brengen bij research & development voor de krijgsmacht.
Universiteiten hebben weinig recht van klagen
De universiteiten die niet weten te profiteren van de nieuwe politieke prioriteiten hebben heus nog bestaansrecht. Alleen hebben ze minder recht van klagen dan ze nu doen.
Financieel behoorlijk bestuur vereist dat universiteiten zich niet te veel afhankelijk maken van internationale studenten (de kip met de gouden eieren die nu wordt geslacht) of van een tijdelijke meevaller (zoals coronatijd voor de Open Universiteit).
Ook zouden de universiteiten beter hun volle vastgoedportefeuilles (dikwijls vele vierkante meters gelegen op A-locaties in steden) te gelde kunnen maken.
Bovendien is het heel gebruikelijk om een substantieel deel van inkomsten uit andere geldstromen te halen, zoals opdrachtonderzoek, de verkoop van patenten, donaties van alumni en sponsoring.
Voor meer vet op de botten in magere jaren, alsook voor allerlei kostbare ambities, hoeft de universiteit dus niet alleen te wachten bij de subsidiekraan.
Geen toga aan de wilgen, maar hand in eigen boezem
De alarmerende berichten van ontslagronde op ontslagronde gaan gepaard met een estafettestaking waarbij universiteiten om beurten een dag het werk stilleggen en demonstreren tegen de bezuinigingen van het kabinet.
Die acties zijn aan de niet-academische Nederlanders goeddeels voorbijgegaan, want wetenschap en hoger onderwijs zijn weliswaar belangrijk, maar niet acuut onmisbaar.
In plaats van verongelijkt de toga een dagje aan de wilgen te hangen, zouden de academici ook de hand in eigen boezem kunnen steken.
Immers, dat er kleine opleidingen (zoals Aardwetenschappen aan de VU of Arabische taal en cultuur aan de Universiteit Leiden) weg moeten, is ook maar een bestuurlijke keuze.
Bezuinig op overhead, zoals diversity officers
Een ándere keuze voor een universiteitsbestuur zou zijn om te bezuinigen op vastgoed, onderhoud, ict of extra-curriculaire activiteiten. Of om opleidingen en onderzoeksteams te schrappen die niet passen bij de kerncompetenties – bijvoorbeeld omdat andere universiteiten in het land die vakgebieden beter beheersen.
Specialisatie op een beperkt aantal kennisdomeinen kan een uitstekend motief zijn om te bezuinigen, en een kwaliteitsimpuls bovendien.
En natuurlijk is er ook nog de keuze om te snoeien in de bontkraag van tientallen voorlichters, communicatiemedewerkers en diversity officers die op elke universiteit – en daarbinnen op elke faculteit en elk instituut – rondlopen. Hun toegevoegde waarde voor de wetenschap is zelden evident, dikwijls staan ze excellentie zelfs in de weg.
De strategie van de stervende zwaan helpt niet
Een bijvangst van deze alternatieve bezuinigingen zou zijn, dat dit rechtse kabinet of een volgende in dat geval een stuk minder aanleiding zal vinden om nog een keer met de kaasschaaf over de kenniseconomie te gaan.
De strategie van de stervende zwaan, die de universiteiten met hun voortdurende stroom van alarmerende ontslagberichten nu hanteren, helpt daarbij in ieder geval niet.
Reageren? Praat mee op X.
Verdere verdieping: terugvallend aantal inschrijvingen
De bezuinigingen werpen hun schaduw al enige tijd vooruit. In februari kondigde de Universiteit Twente aan dat zij veertig medewerkers ging ontslaan, University College Roosevelt in Middelburg ontsloeg twintig medewerkers (‘een kwart van het personeel’), bij de Open Universiteit in Heerlen zouden dit jaar 65 mensen (een kleine tien procent van het totaal) hun baan kwijtraken en ook de VU kondigde bezuinigingen aan.
Inmiddels is duidelijk dat de hele opleiding Aardwetenschappen, veertig medewerkers in totaal, wordt geschrapt. Als aanleiding noemden de bestuurders de aangekondigde bezuinigingen, maar die moesten nog van kracht worden.
De werkelijke aanleiding is in veel gevallen een tegenvallend aantal nieuwe inschrijvingen, mede door teruglopende interesse vanuit het buitenland (dit jaar al een daling van 6 procent, aldus UNL) en aangekondigde maatregelen van dit kabinet om de internationalisering verder tegen te gaan.
Een miljoenenschuld
Zeker een internationale opleiding als het University College Roosevelt, met 70 procent niet-Nederlandse studenten, voelt dat direct in de portemonnee.
En de Open Universiteit heeft, vanwege haar expertise van thuisonderwijs, in de coronatijd veel studenten (en dus ook personeel) aangetrokken, waardoor zij nu worstelt met een miljoenenschuld.
Robert-Jan Smits (TU/e): ‘Maak een uitzondering voor exacte wetenschap bij bezuinigingen’