De feiten: gordelroos veroorzaakt pijn die te voorkomen is
Bron: Tweede Kamer, Nature, LinkedInGordelroos treft jaarlijks tussen de 50.000 en 80.000 Nederlanders, van wie er 450 in het ziekenhuis belanden.
Boosdoener is het varicella zostervirus, dat in de kindertijd waterpokken veroorzaakt en sluimerend in het lichaam aanwezig blijft. Als de weerstand afneemt, kan het de kop opsteken en gordelroos veroorzaken, zeker bij 50-plussers.
Dat kan leiden tot vervelende huiduitslag en zenuwpijn die varieert van mild tot zeer hevig. Bij een deel van de patiënten kunnen de pijn en complicaties weken tot maanden aanhouden.
Er is al jaren een vaccin dat gordelroos kan voorkomen, Shingrix, geproduceerd door GlaxoSmithKline. Uit recent onderzoek blijkt bovendien dat het vaccin ook nog eens de kans op dementie flink verlaagt.
Vaccin volgens VVD te duur
Artsen, preventiedeskundigen, de Gezondheidsraad, patiëntenorganisaties, een Kamermeerderheid en zelfs het kabinet zouden het liefst zien dat het vaccin wordt vergoed.
Maar staatssecretaris voor Preventie Vincent Karremans (VVD) vindt het vooralsnog te duur. Een scenario waarbij 1,25 miljoen mensen in aanmerking zouden komen voor vaccinatie, kost de eerste vijf jaar rond de 185 miljoen euro, daarna jaarlijks 21 miljoen euro.
Tal van fracties hebben er in een schriftelijk overleg op aangedrongen om alsnog financiering te vinden voor een scenario waarin het vaccin kan worden vergoed.
Wie zegt wat over gordelroos?
- De Gezondheidsraad adviseerde al in 2019 om Shingrix beschikbaar te stellen aan alle 60-plussers, mits het goedkoper zou worden. Inmiddels is de prijs fors gedaald.
- Het RIVM bevestigt de effectiviteit: het vaccin voorkomt negen op de tien gevallen van gordelroos én van de langdurige zenuwpijn die soms volgt.
- Staatssecretaris van Jeugd, Preventie en Sport Vincent Karremans (VVD) schreef op 6 maart aan de Kamer: ‘Voor de uiteindelijke besluitvorming over het aanbieden van gordelroosvaccinatie is kosteneffectiviteit een belangrijk criterium, maar er spelen ook andere overwegingen, waaronder de budgettaire inpasbaarheid.’
- Stichting Pijn na gordelroos: ‘Wij pleiten voor bescherming van zestigplussers tegen gordelroos, conform het advies van de Gezondheidsraad uit 2019. Alle lichten staan op groen om te starten – nu is het tijd voor actie!’
- Bernard Leenstra, huisarts en columnist van vakblad Medisch Contact: ‘Zullen we het gordelroosvaccin toegankelijk maken voor iedereen, of beschermen we alleen de mensen die het kunnen betalen?’
- Leenstra wijst op het onderzoek dat laat zien dat vaccinatie mogelijk 4.400 gevallen van dementie per jaar voorkomt. ‘Zelfs als het effect maar de helft is, blijft het indrukwekkend. Tijd voor meer solidariteit én een slimme investering.’
- Marc Bonten, arts-microbioloog en CEO van de European Clinical Research Alliance, noemt de dementiestudie ‘een indrukwekkend stuk werk’. Hij wijst erop dat het vaccin een bredere volksgezondheidswinst oplevert dan voorheen werd aangenomen.
EW's visie: vergoeden gordelroosvaccin is logische stap
Door: Bram Hahn, redacteur Kennis & CultuurDe feiten zijn helder: het gordelroosvaccin werkt. Het voorkomt in de meeste gevallen de ziekte zelf én de hevige zenuwpijn die bij één op de vijf patiënten maanden- tot jarenlang kan aanhouden.
De Gezondheidsraad is al sinds 2019 positief over brede vaccinatie, en de recente aanwijzingen dat het vaccin ook de kans op dementie verlaagt, maken de zaak alleen maar urgenter. Ook zijn de kosten van het vaccin inmiddels gedaald van ongeveer 300 euro naar 170 euro voor de twee benodigde doses.
Andere landen, zoals het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk, vergoeden het vaccin voor ouderen al. Nederland blijft achter – niet omdat het vaccin niet goed genoeg is, maar omdat de structurele bekostiging uitblijft.
En dat terwijl het bij uitstek een preventieve maatregel is die enorme gezondheidswinst oplevert.
Vaccin voorkomt veel langdurige pijn
De relatie tussen preventie en lagere zorgkosten is niet altijd eenduidig. Wie door een vaccinatie langer leeft, kan op hogere leeftijd alsnog dure zorg nodig hebben. Maar dat is in dit geval niet de kern van de zaak.
Vaccinatie tegen gordelroos redt zelden levens, maar voorkomt wél veel langdurige pijn, functieverlies en verlaagt naar nu blijkt mogelijk ook de kans op dementie. Het gaat hier niet om het verlengen van levensduur, maar om het behouden van levenskwaliteit.
Juist dat maakt dit vaccin tot een logische kandidaat voor vergoeding. De staatssecretaris zou alles in het werk moeten stellen om het vaccin beschikbaar te maken voor een zo breed mogelijke groep ouderen.
Verdere verdieping: hoe gordelroosvaccin de kans op dementie verkleint
Bron: NatureOnderzoekers van Stanford University in de Verenigde Staten maakten gebruik van een zeldzame kans: in Wales werd in 2013 een vaccinatiecampagne uitgerold op basis van een vaste geboortedatum (2 september 1933).
Dat creëerde een ‘natuurlijk experiment’ waarbij mensen die net wel of net niet in aanmerking kwamen voor de vaccinatie, met elkaar vergeleken konden worden.
Omdat die groepen qua gezondheid, sociaaleconomische achtergrond en zorggebruik nagenoeg identiek zijn, leverde dat een sterke basis voor vergelijkend onderzoek.
De onderzoekers analyseerden de medische gegevens van ruim 280.000 mensen gedurende zeven jaar. Ze vonden dat wie het vaccin kreeg, 20 procent minder kans had op een dementiediagnose. Dit effect gold vooral bij vrouwen.
Ook bij mensen zonder eerdere vaccinaties of met een gemiddeld risico op dementie bleef het effect overeind. Volgens de auteurs is het onwaarschijnlijk dat het verschil kan worden verklaard door betere toegang tot zorg of gezonder gedrag – daarvoor waren de groepen te vergelijkbaar.
Brein is gevoelig voor ontstekingsreacties
Een van de vermoedelijke verklaringen is dat het vaccin het aantal heractivaties van het varicella-zostervirus (de veroorzaker van gordelroos) vermindert. Die virusreactivaties zouden ontstekingen in het brein kunnen veroorzaken en zo bijdragen aan cognitieve achteruitgang.
Een andere hypothese is dat het vaccin het immuunsysteem als geheel op een gunstige manier moduleert. In beide gevallen geldt: hoe minder hersenschade, hoe kleiner de kans op dementie.
Is er een verband tussen gordelroos en coronavaccinatie?
Sinds de wereldwijde uitrol van coronavaccins zijn er meldingen geweest van gordelroos na vaccinatie. Ook in Nederland registreerde bijwerkingencentrum Lareb tientallen meldingen, met name bij ouderen.
Dat leidde tot de vraag of COVID-19-vaccins een heractivatie kunnen uitlokken van het varicella-zostervirus, het virus dat gordelroos veroorzaakt.
De logica daarachter is bekend: vaccins activeren het immuunsysteem, en dat kan in theorie ook sluimerende virussen prikkelen.
Toch is er geen bewijs dat coronavaccinatie het risico op gordelroos significant verhoogt. In grootschalige studies was het aantal gevallen niet hoger dan de normale achtergrondfrequentie.
Belangrijker is dat een infectie met het coronavirus zélf ook in verband wordt gebracht met verhoogde kans op gordelroos, waarschijnlijk door tijdelijke onderdrukking van het afweersysteem. In die zin is vaccinatie eerder beschermend dan risicovol.
Een zeldzame ziekte? Voor 1,2 miljoen Nederlanders de dagelijkse realiteit