Als de ChristenUnie de voorkeur geniet van VVD/CDA/D66, moet volgens de hoofdregel eerst GroenLinks op een elegante wijze worden geëlimineerd, schrijft Philip van Tijn. Hij vraagt zich af of al die formatiefasen niet kunnen worden overgeslagen.
Als het om democratische verkiezingen gaat, is in bijna alle landen het bezit van de zaak het einde van het vermaak, zoals een oud-Hollandse wijsheid luidt. Een partij heeft gewonnen en gaat regeren, soms met één andere partij samen. Een paar landen kennen de coalitieregering, en daar kan het wel even duren voordat de juiste coalitie wordt beëdigd. Maar nergens duurt het in doorsnee zo lang als in Nederland, hoewel België het record in zijn bezit heeft.
Voorspel
In Nederland gaat de dag na de verkiezingen de knop om: nog even nabeschouwen, analyseren, maar dan is het voorbij: we moeten niet meer terugblikken, maar vooruitkijken. (Hé, uit hoeveel politieke monden heb ik die zin de afgelopen tijd gehoord?) Soms lijkt het alsof verkiezingen alleen maar een voorspel zijn om het echte werk, het formeren van een kabinet, mogelijk te maken.
Carla Joosten noemt deze week in haar beschouwing over kabinetsformaties dan ook ‘een nieuwe strijd om de macht’, na de strijd om de kiezer. Die strijd duurt na 1945 gemiddeld drie maanden, met een uitschieter naar zeven maanden. En net als andere oer-Hollandse gebruiken, zoals kleiduiven schieten en sjoelbakken, gelden voor de deelnemers nauwkeurig afgebakende regels en rituelen.
De hoofdregel is ‘formeren is faseren en elimineren’, anders uitgedrukt: eerst alle onmogelijkheden onderzoeken en dan pas kijken wat er dan wel kan. Elke krant, actualiteitenrubriek en commentator heeft dat de afgelopen dagen uitgelegd. Zo wordt natuurlijk wel gesproken met Geert Wilders, terwijl iedereen weet dat de PVV geen deel zal uitmaken van de nieuwe regering. En zelfs Tunahan Kuzu (DENK) mag aan de verkenner of informateur komen uitleggen welke Nederlands kabinet hij voor zich ziet.
Kunnen we niet al die formatiefasen overslaan?
Maar het serieuze werk komt veel later. Elke Binnenhofwatcher weet dat het bijna zeker een kabinet wordt van VVD/CDA/D66, aangevuld met óf GroenLinks óf ChristenUnie. Als de ChristenUnie de voorkeur geniet van VVD/CDA/D66, moet volgens de hoofdregel eerst GroenLinks op een elegante wijze worden geëlimineerd – en omgekeerd. Dus wordt lang onderhandeld met GroenLinks, terwijl iedereen weet dat dit het niet zal worden. Het gebeurt alleen om de ChristenUnie als coalitiepartner onontkoombaar te maken.
Een oer-Hollands spel, ik zei het al. Het spel zelf is al curieus, maar meer nog dat alle deelnemers aan het spel dit weten. Maar als iedereen toch al weet hoe het zal gaan, kun je dan niet al die fasen overslaan? denk ik in mijn onschuld. Edith Schippers mag het beloofde weekje verkennen, daarna wordt – zonder al die omwegen van informateurs en gespreksrondes – Mark Rutte (VVD) aangewezen als formateur. Rutte legt uit dat alle tussenfasen intussen virtueel zijn gespeeld en dat hij meteen overgaat tot het formeren van een kabinet in de door iedereen verwachte samenstelling.
Zelfde resultaat, maar minstens honderd dagen sneller. Als tenminste nog één partij met de VVD in een regering wil zitten – als in een kroniek van de aangekondigde dood.