Twee D66-wethouders willen dat Amsterdam zich van Nederland afscheidt als PVV-leider Geert Wilders al te veel invloed krijgt op het landsbestuur. De D66-politici Kajsa Ollongren en Simone Kukenheim brachten hun voorstel als een dreigement. Maar is het dat wel? Jelte Wiersma over Republiek Amsterdam.
Waar en door wie wordt in Nederland het geld verdiend en waar en door wie wordt het uitgegeven? Je zou hopen dat universiteiten hier een antwoord op hebben. Maar nee, helaas. We kennen wel een hoogleraar transgenderstudies, geen hoogleraar transferunie.
Niemand onderzoekt welke geldstromen binnen Nederland van bijvoorbeeld Groningen (aardgas) via Den Haag (de regering) naar Amsterdam (uitkeringen, huurtoeslag, zorgtoeslag, kunstsubsidies, scholen) vloeien. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) geeft in het jaarlijkse rapport ‘De regionale economie’ nuttige feiten maar alleen over de economische ontwikkeling in verschillende landsdelen.
Desondanks kan bij benadering wel een inschatting worden gemaakt.
Amsterdam solidair met kwakkelende regio’s
Volgens burgemeester Eberhard van der Laan (PvdA) is de regio decennia solidair geweest met Amsterdam en zijn miljarden guldens en later ook euro’s naar de lange tijd verpauperde hoofdstad gestuurd, constateerde hij als minister van Wonen, Wijken en Integratie én als burgemeester. Van der Laan zei zelfs dat het tijd werd de rollen om te draaien. Het opgeknapte en opgeleefde Amsterdam zou solidair moeten worden met kwakkelende regio’s.
Van der Laan denkt kennelijk dat de geldstroom van Amsterdam naar de rest van Nederland inmiddels groter is dan andersom. Dat valt te betwijfelen. De geldstroom naar Amsterdam is misschien beperkter dan die was, aannemelijk is dat die nog steeds bestaat.
Subsidiestad
In Amsterdam ligt de werkloosheid een procent hoger dan gemiddeld in Nederland. Het aantal bijstandsuitkeringen (8 procent) is mede daardoor ook iets hoger. En het percentage gesubsidieerde sociale huurwoningen ligt met 57 bijna op het dubbele van het landelijk gemiddelde. Daarnaast zijn de koophuizen- en appartementen in Amsterdam duur waardoor veel hypotheekrenteaftrek wordt geïncasseerd.
De hoofdstad stikt van de musea die soms rechtstreeks en soms via het gemeentefonds rijksgeld krijgen. Ook theaters en andere cultuurinstellingen draaien veelal (groten-)deels op de Haagse geldpomp. Den Haag betaalt daarnaast de universiteiten, hogescholen en MBO’s en het gros van de kosten van andere scholen. Ook de vele studenten die die trekken stoppen dankzij aantrekkelijke Haagse leningen (studiefinanciering) belastinggeld in de stad.
Dan zijn er nog staatsinstellingen zoals De Nederlandsche Bank die hun hoofdkantoor in Amsterdam hebben. Daar komen allerlei tijdelijke of structurele Haagse subsidies bij voor minderheden, verslaafden, grote stedenbeleid enzovoort. Om over miljardenprojecten zoals de (Noord/Zuid-lijn) en kosten voor politie maar niet uit te weiden.
Lees een eerdere essay van Jelte Wiersma: ‘Onze westerse cultuur is uniek. Dat moeten we goed beseffen‘ >
Bij de buren
Drie economische pijlers van Amsterdam te weten Schiphol, een deel van de haven als ook allerlei commerciële diensten (Amstelveen, Diemen, Hoofddorp, Duivendrecht) liggen buiten de gemeente. De sterkste Amsterdamse sector is de financiële. Die is nog niet zo lang geleden met tientallen miljarden euro’s belastinggeld gered. Dat had de stad nooit zelf kunnen dragen. Daarnaast is het toerisme een grote bron van inkomsten maar publiekstrekkers zoals het Rijksmuseum en het Paleis op de Dam zijn van het rijk.
Kan Amsterdam een onafhankelijke Republiek worden?
Ja. Het zou een soort Singapore kunnen worden. Die stadsstaat werd in 1965 tegen de zin van de de politieke leiding uit de Maleisische Federatie gegooid. Onder leiding van de razend slimme dictator Lee Kuan Yew (1923-2015) werd Singapore één van de belangrijkste financiële centra en havensteden ter wereld.
Probleempje voor Amsterdam: de meerderheid van de gemeenteraad heeft opvattingen waardoor een succesvolle onafhankelijkheid à la Singapore bijkans onmogelijk is.
Morele beugel van ‘groen’ en ‘duurzaam’
De raad wil beperkingen aan bonussen voor bankiers. Die bankiers komen dus niet. Ook andere grootverdieners zullen Amsterdam mijden gezien het lokale enthousiasme voor hoge belastingen. Laat staan dat zij zitten te wachten op een stad vol coffeeshops en blowers waar de Amsterdamse politici zo enthousiast over zijn. Lee verbood zelfs kauwgom om de stadstaat schoon en aantrekkelijk te maken. De handel in benzine, cacao en koffie waar de haven groot in is kan ook al nauwelijks door de Amsterdamse morele beugel van ‘groen’ en ‘duurzaam’.
Blijft over de publieke sector, het toerisme en het vastgoed. De publieke sector draait deels op belastinggeld uit de rest van Nederland en zal waarschijnlijk moeten afslanken. Voor het beperkte aantal koophuizen- en appartementen is belangstelling uit Rusland en de Golfstaten ook al niet gewenst, zei Van der Laan.
Dan moet het toerisme de stad dragen. Maar behalve het verlies van Rijkskunstschatten vindt de meerderheid van de raad dat er nu al te veel toeristen zijn. De bouw van nieuwe hotels is zelfs beperkt.
Zo blijft er aan de inkomstenzijde wel erg weinig over
Ongelimiteerde opname van asielzoekers
De economie bedraagt nu nog 64 miljard euro. Daarmee draagt Amsterdam met 5 procent van de Nederlandse bevolking 9 procent bij aan het nationaal inkomen. Maar de Amsterdamse schuld en een evenredig deel van de Nederlandse staatsschuld die moet worden overgenomen brengt de schuld op 50 procent van het Amsterdamse inkomen. Die schuld zal oplopen want de leidende Amsterdamse politici pleiten voor zo’n beetje een ongelimiteerde opname van asielzoekers.
Als je zo een en ander de revue laat passeren lijkt het voor niet-Amsterdammers aantrekkelijk om Amsterdam een eigen toekomst te gunnen, zelfs zonder financiële onderbouwing van het CBS of een universiteit. Zo bezien wordt een stem op Wilders niet alleen een stem vóór vertrek van Nederland uit de transferunie die de eurozone is, ook wordt het een stem vóór het vertrek van Amsterdam uit de transferunie Nederland. Dankzij Ollongren en Kukenheim van onderwijspartij D66 hebben we dit geleerd.