Voor Ursula von der Leyen staat alles wat zij doet in het teken van de volgende generaties. En bij haar Europese Commissie is hun lot in de beste handen, zo benadrukte zij tijdens haar Staat van de Europese Unie op woensdag 14 september. Haar wensdenken leidt ook tot misplaatste oproepen, schrijft René van Rijckevorsel.
Zo zei Von der Leyen aan het einde, tot grote tevredenheid van het Europees parlement: ‘We kunnen de wereld alleen als een betere plaats doorgeven aan nieuwe generaties door de regels te veranderen. Ik geloof daarom dat het moment daar is voor een Europese Conventie.’ Een opmerkelijke uitspraak, want daarover gaat Von der Leyen helemaal niet.
In haar derde Staat van Europese Unie-toespraak keek de voorzitter van de Europese Commissie terug op een bewogen jaar, maar zeker ook vooruit. Ze kondigde tal van initiatieven en miljardenfondsen aan die in haar ogen de Europese Unie weerbaarder kunnen maken in de toekomst. Maar dat zijn ook initiatieven die de Europese Commissie meer macht geven.
Von der Leyen hield haar Staat van de Unie, ook wel de Europese troonrede genoemd, in een redelijk vol Europees Parlement in Straatsburg. De toespraak werd vooraf gezien als de belangrijkste van haar voorzitterschap tot nog toe. Er werd reikhalzend naar uitgezien. De in blauw en geel gehulde Von der Leyen en haar Commissie – deels in dezelfde kleuren – ontvingen tijdens de plenaire vergadering de vrouw van Volodymyr Zelensky als eregast.
Von der Leyen wil korte metten maken met unanimiteitsbeginsel
Een Conventie is een opmaat naar een nieuwe EU-grondwet. Daarin zou korte metten moeten worden gemaakt met het unanimiteitsbeginsel in de Europese Raad, dat al enige tijd onder druk staat. Belangrijke besluiten kunnen nu nog door één lidstaat worden tegengehouden met een veto.
Lees dit omslagverhaal terug: Ursula von der Leyen: grenzeloos gedreven regentes van Europa
Daarvoor in de plaats zou een systeem van gekwalificeerde meerderheid moeten komen (ongeveer twee derde van de landen moeten instemmen). Het maakte de EU slagvaardiger, heet het dan. Voor Von der Leyen was het lastig om afgelopen half jaar telkens weer alle lidstaten op één rij te krijgen waar het bijvoorbeeld ging om de sancties tegen Rusland.
Niet alleen zal een Conventie de Commissie meer macht geven, ook is haar oproep tot een Conventie ongepast. De Commissie er om de conventies te bewaken, niet om ze te vernieuwen.
Bestaanszekerheid van veel Europeanen staat op het spel
Von der Leyen heeft niet bepaald een simpele taak. Eerst was er corona en nu moet zij het hoofd bieden aan de oorlog in Oekraïne en aan exploderende energieprijzen als gevolg daarvan. En dan is er ook nog eens de gierende inflatie die de EU teistert. De bestaanszekerheid van veel Europeanen staat op het spel. De klimaatambities van de Europese Unie maken het leven ook niet bepaald goedkoper of zekerder, en komen meer en meer onder druk te staan.
Oud-asiel-staatssecretaris Theo Francken: ‘Helaas zit de Europese Unie vol met wegkijkers’
De gevaren voor de EU zijn legio. Allereerst komt die van de kiezers, die overal op het continent hun onvrede tonen. Niet alleen over de kosten van levensonderhoud, ook over de aanhoudende asielmigratie, waarop de EU maar geen antwoord wil formuleren. Een tweede gevaar is de eenheid van de 27 lidstaten als het gaat om de onverbiddelijke positie tegenover Rusland. De Hongaren liggen al een tijd dwars, maar de Grieken in toenemende mate ook.
Onafhankelijk worden van China qua aardmaterialen
Von der Leyen kondigde tal van initiatieven aan waarvan het Europees Soevereiniteitsfonds het meest opmerkelijke was. Met zo’n fonds moet er een grondstoffenmarkt ontstaan die de EU minder afhankelijk maakt van China, dat nu zorgt voor 90 procent van de zeldzame aardmaterialen die nodig zijn door de digitale- en energietransitie. ‘We moeten voorkomen dat we opnieuw afhankelijk moeten worden, zoals we dat waren met Rusland. De grondstoffen zijn ook elders te vinden. We moeten leren van de fouten uit het verleden.’
Over hoe de acute noden van de Europese burgers en bedrijven moeten worden geledigd, was ze weinig concreet. De vraag naar elektriciteit tijdens piekuren moet omlaag (lidstaten moeten met voorstellen komen hoe) en de winsten van elektriciteitsbedrijven die de stroom niet met gas opwekken, moeten worden gedeeld met degenen die het geld het meest nodig hebben. Ook moet er op termijn een meer representatieve benchmark voor de elektriciteitsprijs komen dan gas.
Ook had ze aan het eind nog een paar woorden over die andere zorg van veel Europeanen: de niet aflatende immigratie- en asielstroom, die landen als Nederland met grote problemen opzadelt. ‘De Europese solidariteit die we hebben gezien met Oekraïne is ook nodig in ons immigratiedebat. Effectieve controle van de buitengrenzen. We hebben de roadmap, nu nog de politieke wil.’ Die roadmap is het Asiel- en Migratiepact van de Commissie dat al sinds 2019 klaar is, maar waar niet alle lidstaten aan willen.