Leg af, dat juk van de geschiedenis

Het collectieve geheugen is belangrijk voor een gedeelde toekomst. Maar dat betekent niet dat we ons maar eeuwig alles moeten blijven herinneren. Het is de kunst om ook te vergeten, schrijft Geerten Waling.

Abonnee worden?Dagelijks op de hoogte blijven van de laatste actualiteiten, achtergronden en commentaren van onze redactie? Bekijk ons aanbod en krijg onbeperkt toegang tot alle digitale artikelen en edities van EW.

Bekijk de mogelijkheden voor een (digitaal) abonnement hier

Er bestaat een grote misvatting over het geheugen. Namelijk dat dit vermogen van ons brein, bij de één beter ontwikkeld dan bij de ander, bedoeld zou zijn om ons het verleden zo goed mogelijk te herinneren. Dat is niet zo. Dierbare herinneringen zijn een mooie bijvangst, maar het geheugen is eigenlijk bedoeld als een heel selectieve opslag van alleen de belangrijkste goede en slechte ervaringen. Die selectie moet ons helpen in de toekomst, om (opnieuw) succesvol te zijn – en om stommiteiten te voorkomen. Anders gezegd, door een stukje van het verleden in ons hoofd mee te dragen, krijgen we beter greep op een stukje van de toekomst.

Alleen de successen en de fouten herinneren

Dat geldt ook voor het collectieve geheugen. We moeten ons niet het volledige verleden willen herinneren. Dat zou erg onpraktisch en zelfs ongezond zijn. Een absoluut geheugen is voor het individu al een enorme kwelling, voor een samenleving is het dodelijk. Wat we ons alleen moeten herinneren, en dat noemen we dan ‘geschiedenis’, zijn de successen en de fouten uit ons gedeelde verleden, om die als wijze lessen te kunnen inzetten in het belang van een gedeelde toekomst.

Lees dit essay van Jan Latten: Immigratie verandert het collectieve geheugen

De Franse denker Ernest Renan wist dat al in 1882, toen hij een wijze rede hield met als titel Wat is een natie? (in 2013 heruitgegeven door Elsevier Boeken). Renan zei daarin: ‘Het vergeten, en ik zou zelfs zeggen de geschiedkundige vergissing, is een essentiële factor in de vorming van een natie, en daarom vormt de vooruitgang van de geschiedwetenschap vaak een gevaar voor de nationaliteit. Het historisch onderzoek werpt immers licht op gewelddadigheden die zijn voorgekomen tijdens alle politieke vormingsprocessen, zelfs die met de meest positieve gevolgen.’

Wie bekend is met de controverses rond de Tweede Wereldoorlog, Nederlands-Indië en het koloniale verleden – en wie weet welke verwijtende, moralistische rol academische historici daarin plegen in te nemen – ziet dat Renan gelijk had.