Het volk heeft het referendum in ere hersteld

De kiezer heeft het afgeschafte referendum na vijf jaar in ere hersteld, schrijft Philip van Tijn. Alleen heet het niet meer referendum, maar ‘Provinciale Statenverkiezingen’.

In februari 2018 debatteerde de Tweede Kamer over afschaffing van het (raadgevend) referendum. Het meest ironische aspect was dat het voorstel werd ingediend door minister Kajsa Ollongren (toen van Binnenlandse Zaken, nu van mortieren en houwitsers), belijdend lid van D66, de partij waarvan het referendum ooit tot de kroonjuwelen behoorde, ja, misschien wel hét kroonjuweel was. Een motie van wantrouwen, ingediend door de toen nog redelijk normaal lijkende volksvertegenwoordiger Thierry Baudet, werd verworpen met 93 tegen 23 stemmen, terwijl peilingen uitwezen dat ongeveer driekwart van de Nederlanders vóór het referendum was.

Martin Bosma, toen al twaalf jaar Kamerlid (en al jaren de door zijn collega’s meest gewaardeerde fungerend Kamervoorzitter), verwoordde het op zijn scherpe wijze: het afschaffen van het raadgevend referendum is ‘een grote motie van wantrouwen van de elites tegen het volk’. Maar Bosma zit in de Kamer voor de PVV, dus ook als hij zegt dat de aarde rond is, zal dit worden betwijfeld – of domweg niet worden gehoord.

Dit alles gebeurde toen de coalitie VVD/D66/CDA/ChristenUnie net drie maanden aan het bewind was – dezelfde coalitie die vandaag (nog) bestaat.

Referendum heet nu ‘Provinciale Statenverkiezingen’

Nu was ik in al die jaren nooit een hartstochtelijk voorstander van het referendum. Maar als het ooit een functie zou hebben (gehad), dan was het wel in de afgelopen jaren, met een regering die is losgezongen van de geregeerden, een regering die de tegenstellingen in de samenleving heeft laten vergroten en die in zichzelf al een enorme tegenstelling is. Of eigenlijk een dubbele tegenstelling, want niet alleen is het VVD/CDA versus D66/CU, maar als het zaken rond het Opperwezen betreft, splitst het laatste duo zich.

Ministers denken vaak dat als zij vandaag iets uitvaardigen (een wet of welke maatregel dan ook), dat morgen in het hele land wordt nageleefd. Maar zo werkt het niet, niet in de natuur en niet bij mensen (die trouwens bij de natuur horen). Dat is afgelopen woensdag, op die gedenkwaardige 15e maart 2023, weer gebleken: de kiezer, ‘het volk’, heeft het afgeschafte referendum na vijf jaar weer in ere hersteld. Alleen heet het niet meer referendum, maar ‘Provinciale Statenverkiezingen’.

De arrogantie van de macht

Dit verkiezingsreferendum ging over van alles, zoals tevoren en na afloop alom werd geconstateerd, maar waar zeker niet tevoren naar werd gehandeld. Het ging niet alleen over stikstof, uitkoop van boeren, vluchtelingen/migranten/gelukzoekers, en over Randstad (met bakfietsen en tramhaltes) versus ‘platteland’ (met verdwijnende bushokjes). Het ging ook over de wolf: voor de stadsbewoner iemand die er helemaal bij hoort, voor de schapenboer een wezen dat zijn dieren doodbijt en niet eens opvreet. Het ging over de vraag wat erger is: tractoren op het Malieveld of blokkades op de Utrechtsebaan. En over wat minder vaderlandslievend is: onze nationale driekleur omgekeerd ophangen of je vastplakken aan een doek van de beroemdste Hollandse schilder, Vincent van Gogh. Maar de ergernis die tot deze uitslag leidde, kun je vooral weergeven met deze vijf woorden: de arrogantie van de macht.

Luister ook de podcast Elke Week over de verkiezingsuitslag. Met vanaf 38.20 een gesprek van Geerten Waling met Philip van Tijn:

De Macht. De Macht, die alles wat Extinction Rebellion en Greenpeace doen, wel gedaan vindt. Kamerlid Tjeerd de Groot (D66), die even wellustig sprak over een halvering van de veestapel als zijn vroegere baas, voormalig landbouwminister Laurens Jan Brinkhorst, ooit deed over het aanpakken van de varkensboeren. Laura van Geest, directeur van de Autoriteit Financiële Markten en al sinds mensenheugenis een figuur van belang in het machtscentrum, die in een rapport constateert dat we de klimaatdoelen niet halen en dat we dus die doelen moeten verscherpen. Het rapport heet Scherpe doelen, scherpe keuzes en het is zo’n rapport dat ik onlangs bedoelde, toen ik schreef dat het tijd werd de koe bij de horens te vatten en niet almaar de koe in de kont te kijken.

De Macht, dat is ook een inner circle die met elkaar is opgegroeid en elkaar steunt, ook al behoren de deelnemers tot verschillende partijen.

Eén factor bleef tot mijn verbazing ongenoemd. We hebben een premier en drie vicepremiers. De premier verkeert bij voorkeur onder de Groten der Aarde, in Kyiv en in het Witte Huis. De eerste vicepremier spreekt steeds nostalgisch over wat ze vroeger allemaal in en voor de wereld deed, en maar zelden over haar huidige taak. De tweede is gelegitimeerd om vaak in den vreemde te zijn, want dat is zijn taak als minister. Alleen de derde doet gewoon haar werk: zij probeert de armoede in eigen land te bestrijden. Ik denk weleens dat zij de enige van het viertal is die niet het gevoel heeft dat het buitenland dichterbij ligt dan Overijssel.