De Tweede Kamer beslist op korte termijn of ze de behandeling van een omstreden wetsvoorstel rond draagmoederschap doorschuift tot na de verkiezingen. Het voorstel ondermijnt de rechten van draagmoeder en kind, schrijft Elise van Hoek op EW Podium.
Op het filmfestival in Cannes betrad een activiste van de feministische groep SCUM de rode loper. Ze toonde haar ronde buik en de boodschap ‘surrogate’, in het Engels, boven een streepjescode. Een protest om ‘het draagmoederschap, dat nauw verbonden is met de filmindustrie, aan de kaak te stellen’, aldus het collectief op Instagram. Draagmoederschap is ‘geworteld in de kapitalistische ideologie en in de internationale mensenhandel. De verkochte producten zijn pasgeborenen, de productiemiddelen zijn het lichaam van hun moeders.’
Bij draagmoederschap stemt de draagmoeder ermee in om zwanger te worden van het embryo van een ander stel of persoon. Na de geboorte staat de draagmoeder het kind af aan de wensouders. Bij commercieel draagmoederschap doet de draagmoeder dit tegen betaling. Op enkele landen na is dit in Europese landen verboden. Wel toegestaan in verschillende Europese landen is altruïstisch draagmoederschap, waarbij de onkosten voor de draagmoeder worden vergoed.
Bij draagmoederschap zijn meerdere personen betrokken: de wensouders, de draagmoeder en het kind. Er zijn tussenpersonen die zaken regelen en advocaten en rechters om de afspraken vast te leggen. Een ingewikkelde kluwen die regelmatig tot problemen leidt. Daarom ligt nu een wetsvoorstel op tafel om draagmoederschap in Nederland te regelen. Maar als een praktijk veel problemen oplevert, betekent dat nog niet dat we het juridisch moeten regelen. Het gaat erom wat goed is voor álle partijen.
Een kinderwens kan niet tegen elke prijs worden gerealiseerd
Een onvervulde kinderwens is verdrietig. Het is invoelbaar dat mensen met een sterke kinderwens draagmoederschap als een oplossing zien. Maar een in zichzelf legitieme wens kan niet tegen elke prijs worden gerealiseerd. Zeker niet als daar ook anderen bij betrokken zijn.
Kritiek op draagmoederschap wordt al snel opgevat als kritiek op regenboogstellen. Het lijkt liberaal om wensouders zelf te laten kiezen. Een kinderwens is toch iets persoonlijks? Maar de vrijheid van de een stuit op grenzen waar de vrijheid van de ander in het geding komt, zei de negentiende-eeuwse filosoof John Stuart Mill al. Dit principe is niet los te zien van het belangrijke liberale principe dat iedere mens intrinsiek waarde heeft, ongeacht leeftijd of verstandelijke vermogens. Deze principes gelden ook voor de draagmoeder en het kind.
De hechte band tussen moeder en kind wordt verbroken
Voor velen is draagmoederschap een ver-van-hun-bed-show. Onvoldoende wordt beseft dat rechten van vrouwen en kinderen op het spel staan. We weten dat er een hechte band is tussen moeder en kind vanaf het moment van de conceptie. Die band is van levenslange betekenis en een belangrijk fundament onder een goede identiteitsontwikkeling. Bij draagmoederschap wordt die band bewust verbroken na de geboorte. Dit schaadt de rechten van het kind en reduceert vrouwen tot baarmoeder.
Inmiddels worden er al kinderen ingeschreven in de burgerlijke stand terwijl ze volgens hun geboorteakten geen moeder meer hebben, in gevallen waarbij buitenlandse draagmoeders zijn betrokken. Dat is het gevolg van een nieuwe, ruime uitleg die de Haagse rechtbank aan het Nederlandse familierecht geeft. Hiermee wordt een basisprincipe van het Nederlandse familierecht, mater semper certa est – de moeder is altijd zeker – losgelaten. Als de draagmoederwet er komt, hoeven ouders met een geboorteakte uit het buitenland waar geen moeder op staat niet eens meer langs de Nederlandse rechter. Moeder en kind worden onvindbaar voor elkaar.
Lessen leren van de misstanden in de adoptieketen
Adoptie uit het buitenland is grotendeels verboden, naar aanleiding van een zeer kritisch rapport over jarenlange misstanden in de adoptieketen, zoals kinderhandel, kinderroof en fraude. Met die kennis is het ronduit naïef te veronderstellen dat het legaliseren en legitimeren van draagmoederschap in Nederland geen nieuwe problemen schept.
De wet maakt het mogelijk dat een draagmoeder zich actief mag aanbieden, en dat wensouders actief naar een draagmoeder mogen zoeken. Maar de vraag naar draagmoeders is veel groter dan het aanbod. De internationale vraag blijft onverminderd hoog. Ook wensouders uit Nederland zullen de wereld over blijven gaan. Bij terugkomst zal hun kind gewoon worden erkend. Intussen zijn draagmoeders kwetsbaar voor dwang en uitbuiting. Baarmoeders worden een middel om geld te verdienen. Een vrouw kan worden gedwongen haar kind af te staan of een abortus te ondergaan.
De gevolgen voor de veiligheid en het psychische welzijn van deze draagmoeders moeten we niet onderschatten. In maart verscheen de Verklaring van Casablanca voor de universele afschaffing van draagmoederschap, ondertekend door honderd deskundigen uit 75 landen. Ze willen dat staten maatregelen nemen tegen draagmoederschap in al zijn vormen, betaald en onbetaald.
Hun appèl staat haaks op de voorgenomen wet die de praktijk van draagmoederschap normaliseert en bevordert. In dit wetsvoorstel voeren de wensen van de wensouders de boventoon, de rechten van draagmoeder en kind delven het onderspit.