Er is een verraderlijk zinnetje onze democratie binnengeslopen: ‘We moeten recht doen aan de verkiezingsuitslag.’ Weg ermee, schrijft Mark Thiessen.
De dag na de verkiezingen schreef Ronald Plasterk een Telegraaf-column met de titel: ‘Nu eerst recht doen aan de uitslag.’ Dat heeft hem nooit losgelaten. Hij schreef het in zijn informateursverslag, en zo werd de zin deel van de opdracht van informateur Kim Putters. Die zin is een innovatie in informateursland: in eerdere opdrachten vind je hem niet terug.
Ook politieke leiders gebruiken deze zin inmiddels. En op sociale media zie je rechtse kiezers er geregeld een beroep op doen. Zo zie je maar dat het met een succesvol frame snel kan gaan. Velen nemen het over, weinigen denken na over de betekenis.
Die betekenis is dan ook onduidelijk. Er wordt niets concreet gemaakt. ‘Recht doen aan de uitslag’, dat klinkt logisch. Maar het verraderlijke van deze zin zit in de suggestie dat er ook een kabinet kan komen dat geen recht doet aan de uitslag, omdat slechts één bepaald kabinet daaraan recht doet. Een kabinet met enkel rechtse partijen, met de PVV erin.
Meerderheidskabinet zonder PVV
Klopt die suggestie? Dan betekent dat ook dat een meerderheidskabinet zonder PVV minder recht doet aan de verkiezingsuitslag dan een minderheidskabinet met de PVV. Dat leidt tot de idiote redenering dat een kabinet dat méér kiezers vertegenwoordigt, minder democratische legitimiteit zou hebben dan een kabinet dat minder kiezers vertegenwoordigt.
En een glijdende schaal. Niemand ging op 22 november naar de stembus om te kiezen voor een extraparlementair of minderheidskabinet. Toch lijken die twee opties volgens Plasterks zinnetje meer recht te doen aan de verkiezingsuitslag dan een gewone meerderheidsoptie.
Er wordt vergeten dat de uitslag van verkiezingen een momentopname is. Op basis daarvan kwamen er 150 volksvertegenwoordigers in de Tweede Kamer. Er werd al recht gedaan aan de verkiezingsuitslag op het moment dat zij werden beëdigd. Nu is het aan hen. Doen zij hun werk niet goed, dan rekenen kiezers de volgende verkiezing met ze af.
Die ene zin gijzelt de hele politiek
Het zinnetje brengt de kiemen van toekomstige teleurstelling met zich. Volgens onderzoek door I&O wil nu al meer dan 30 procent van de PVV- en BBB-kiezers nieuwe verkiezingen. Je vraagt je af wat er in de hoofden van die mensen omgaat. Ze stemden op een partij met een totaal gebrek aan regeringservaring of geleid door iemand die al decennialang iedereen beledigt. Toch vinden ze het vreemd dat er nog geen kabinet is.
Wellicht denken ze dat ‘recht doen aan de uitslag’ betekent dat hun partijen ‘recht hebben’ op kabinetsdeelname. Dat geeft andere partijen de plicht om daarvoor te zorgen. En dan is het altijd de schuld van die andere partijen als zo’n kabinet er niet komt. Dan is de formatie niet gewoon mislukt, maar is er iets afgepakt waarop mensen recht menen te hebben. Dit idee voedt polarisatie.
Die ene zin kan onze hele politiek gijzelen, en dat zien we nu gebeuren. Ineens kan een politicus tegen een ander zeggen: ‘Doe wat ik wil, anders doe je geen recht aan de uitslag.’ Alsof sommige kiezers meer waard zijn dan andere. En het beperkt de mogelijkheden tot de vorming van een stabiele regering.
Groeiende teleurstelling
Dit is geen betoog tegen een rechts kabinet. Het is een betoog tegen dat verraderlijke zinnetje. Het is een betoog voor ons democratische systeem, waarin niemand méér recht heeft op een voorkeurskabinet dan een ander. Suggereren dat dat wel zo is, is spelen met vuur. Politici en informateurs die willen dat er ‘recht wordt gedaan aan de uitslag’, moeten snel helder maken hoe ze dat willen doen. Tot nu toe zien we vooral onwerkbare opties en bestuurlijke chaos.
En iedereen die aan rechtse kiezers suggereert dat er na 22 november slechts één legitiem type kabinet valt te vormen, moet beseffen wat de prijs is wanneer dat kabinet er niet komt. Dan heb je een hypotheek genomen op het toch al broze vertrouwen in de politiek. Met als schrikbeeld dat we al snel recht moeten doen aan een nieuwe verkiezingsuitslag, en de teleurstelling daarna verder zal groeien.
