Een doorwrocht rapport van de Adviesraad Internationale Vraagstukken heeft vooral oog voor de toekomst van Oekraïne. Waar blijft de broodnodige visie op de relatie met Rusland?
Wie verre reizen maakt, kan veel verhalen. Zo voerde de trein me bij mijn recente bezoek aan Nederland naar Enkhuizen, waar mijn overgrootvader van moederskant een slagerij had. Toch moest ik daar niet wezen, maar even verderop, in Andijk, één van de pulserende plekken van de West-Friese zaadveredelingsindustrie, ook wel Seed Valley genoemd.
De kassen daar in het platte landschap zijn ware hightech laboratoria. Meer dan de helft van de groenten die wereldwijd wordt geteeld, vindt hier genetisch zijn oorsprong. ‘Sinds het uitbreken van de oorlog in Oekraïne is de handel met Rusland moeilijker geworden,’ vertelde een zaadhandelaar. ‘Zaad en bloembollen staan niet op de sanctielijst, maar veel handel gaat nu via landen als Kazachstan en Oezbekistan.’
Een andere handelaar, die honderden malen in Rusland was geweest, zei dit tegen me: ‘Van een land als Rusland is gewoonweg niet te winnen. Het land heeft altijd weten te overleven door de moestuintjes bij de datsja’s. Tomaten, komkommers, penen en ui, meer hebben ze niet nodig.’
Hetzelfde gold en geldt voor Oekraïne, dacht ik. Maar mag je dat sinds de oorlog nog hardop zeggen? Of dat Oekraïne en Rusland grotendeels voortkomen uit dezelfde etnisch-culturele wereld? Boven Rusland hangt nu het zwaard van oorlog en staatsterreur. De Oekraïners vechten tegen een agressieve vijand, in hun zelfopofferende vrijheidsdrang snakkend naar verdere democratie. Maar intussen hebben beide landen op veel gebieden nog altijd meer met elkaar gemeen dan pakweg Nederland en Duitsland, Duitsland en Frankrijk, Frankrijk en de nieuwe NAVO-landen Finland en Zweden.
Aan de vooravond van een Russisch offensief
We staan vermoedelijk aan de vooravond van een Russisch voorjaars- of zomeroffensief. Een succes van Moskou kan voor ons continent catastrofale gevolgen hebben. Het is zaak om blijvend kleur te bekennen, partij te kiezen. Misschien moeten we de nuances even laten varen. En zijn nuances, het plaatsen van voetnoten, eerder het prerogatief van een wereld in vrede.
In het openbare debat is dat goed te begrijpen. Maar hoe zit dat bij onze specialisten, zij die het beleid van de toekomst bepalen? Die ‘over de oorlog heen’ zouden moeten denken?
Al een week of zes ligt op mijn bureau een rapport van de Adviesraad Internationale Vraagstukken omtrent het beleid van Nederland ten aanzien van (de oorlog in) Oekraïne. Een doorwrocht stuk, opgesteld door de voormalige minister van Buitenlandse Zaken Bert Koenders en gepresenteerd aan de huidige bekleder van dat ambt, Hanke Bruins Slot.
Het 31 pagina’s tellende rapport, met inbreng van een keur aan bekende en minder bekende experts, leest als een verhelderend essay met geopolitieke analyses en concrete aanbevelingen. De conclusies en aanbevelingen lijken allemaal uit te gaan van het volgende: dat Oekraïne de oorlog wint, dan wel zodanig op het slagveld vorderingen maakt dat het land sterk staat bij eventuele onderhandelingen met Poetin.
‘Een interessante markt’
Welke zoal? Een korte greep. Er moet meer geld gaan naar Defensie en een breed plan worden opgesteld voor de wederopbouw van Oekraïne. Voorts moet Den Haag Kyiv blijven steunen in zijn wens lid te worden van de EU en de NAVO. Bovendien dienen wij de strijd op te voeren tegen de aanhoudende hybride pogingen van de Russen om onze samenleving te ontwrichten door aanvallen op de vitale infrastructuur en door vileine desinformatie.
Dan staat er: ‘Naast publieke bijdragen dienen ook private bedrijven een rol te spelen in de wederopbouw van Oekraïne. Het land biedt zeker op de middellange termijn een interessante markt.’ Aha, daar is hij dan. De markt. Opbeurende woorden voor Nederlandse individuen en bedrijven die nu al in Oekraïne actief zijn, vaak als uitvloeisel van hun eerdere activiteiten in Rusland. ‘Door onze handel met Moskou hebben we destijds toegang gekregen tot onze Oekraïense afnemers,’ vertelde een exporteur van bloembollen me, daar in het mooie Andijk.
Waar is de visie op Rusland?
Het rapport staat als een huis. Voor zover het een lichtende toekomst van Oekraïne betreft. Maar waar is de visie op Rusland? Met drie mogelijke scenario’s. Moskou wint de oorlog, lijdt een nederlaag of begint spartelend in de modder aan vredesonderhandelingen. Er staat één lelijke zin in die enigszins in de buurt komt. ‘Op termijn zal een nieuwe manier moeten worden gevonden om zich te verhouden tot Rusland middels het creëren van een stabiele Europese veiligheidsordening.’
Ons consulaat in Sint-Petersburg is gesloten. Op de ambassade in Moskou werken nog anderhalve man en een paardenkop. Bijna alle diplomatieke, culturele en economische banden tussen Den Haag en Moskou staan on hold. Begrijpelijk. De opstellers van het rapport lijken ervan uit te gaan dat Poetin het eeuwige leven heeft, dat de Russen na hem opnieuw voor oorlog en dictatuur zullen kiezen. Maar, wie zegt dat? Waar is de broodnodige visie op Rusland na de oorlog? Waarom is die geen integraal deel van die op Oekraïne?
Ooit was Rusland een (corrupte) democratie
Russen en Oekraïners leefden eens samen in de grootste gevangenis op aarde, de Sovjet-Unie. Oekraïne werd een corrupte democratie, Rusland bleef een corrupt tuchthuis. Dat democratie, hoe onvolkomen ook, in Rusland mogelijk is, zagen we korte tijd in de jaren negentig onder Boris Jeltsin. Waar is de steun van Nederland voor de Russische oppositie in binnen- en buitenland, ook al is deze klein en verdeeld?
Hoe gaan we de banden met Moskou na de oorlog weer aanhalen? En door wie? Laten we dat over aan onze zaadhandelaren? Het zou mooi en symbolisch zijn: vrede zaaien en vrede oogsten. De wereld snakt ernaar. Maar onze tijd schreeuwt ook in dit geval om concrete beleidsinzichten.
Schrijf u in voor onze middagnieuwsbrief
Met de gratis nieuwsbrief EW middag wordt u dagelijks bijgepraat met commentaren en achtergronden bij de belangrijkste nieuwsverhalen.
