Alle ogen zijn gericht op de man die een kleinere overheid moet waarmaken

Eelco Heinen (VVD) moet als kersverse minister van Financiën als een bok op de haverkist gaan zitten. Dat schrijft Joris Heijn.

Moet je medelijden hebben met Eelco Heinen, de nieuwe VVD-minister van Financiën? Wie de belabberde staat van de overheidsfinanciën ziet, zou denken van wel. Zijn voorgangers Wopke Hoekstra (CDA) en Sigrid Kaag (D66) begonnen hun termijn met het extra uitgeven van respectievelijk 9 en 13 miljard euro. Extra geld voor defensie, zorg, klimaat, stikstof, het kon niet op. Heinen moet per saldo bijna 5 miljard euro bezuinigen.

Er is één verschil. Heinen wíl een kleinere overheid. Na veertien jaar onder premier Mark Rutte, waarin vooral ideologisch lenige VVD’ers gedijden, heeft de partij een hardliner gekozen – in de traditie van Gerrit Zalm en Hans Hoogervorst, twee VVD’ers die eerder op Financiën zaten. Waar vorige kabinetten liever een grote overheid hadden – waarvoor bedrijven en toekomstige generaties de rekening betaalden – wil het kabinet-Schoof snijden in de uitgaven.

De vraag is wel hoe streng Heinen wordt. De tegenvallers stapelen zich op: 1,6 miljard euro doordat de verkoop van de Duitse dochter van TenneT niet doorgaat, miljarden doordat de rechter de box 3-belasting weer eens afschoot.

Structureel zijn de problemen met de Nederlandse economie. Die kromp in het eerste kwartaal met 0,5 procent. Dat kan voor een miljardentegenvaller zorgen. Zeker omdat de kabinetten-Rutte III en IV de schatkist veel afhankelijker hebben gemaakt van de winstbelasting.

De inkomsten daaruit verdubbelden in vijf jaar tot 48 miljard euro. Leuk om bedrijven als ‘pinautomaat’ te gebruiken, maar als de economie stilvalt, kelderen de winsten snel – en dus ook de belasting die daarover wordt afgedragen.

Politiek kapitaal

De Nederlandse economie kwakkelt al bijna twee jaar. De economie is nu 1,3 procent kleiner dan toen de laatste ­coronamaatregelen werden opgeheven. Omdat de krimp zo geleidelijk ging, hadden veel politici het niet door. Veel partijen lieten hun verkiezingsprogramma vorig jaar niet eens doorrekenen door het Centraal Planbureau (CPB) en deden liever mooie beloften. Waaronder de PVV, NSC en BBB, de partijen waarmee Heinen nu samenwerkt.

Hij gaf bij zijn hoorzitting in de Tweede Kamer aan dat er ‘veel politiek kapitaal is ingezet’ in de coalitieonderhandelingen om de begroting op orde te krijgen. Zo stemde de PVV ermee in dat er (iets) wordt gesneden in de zorg. Die politieke krachtsinspanning leidde tot een Hoofdlijnenakkoord dat in de woorden van Heinen ‘scherp aan de wind vaart’. Veel bezuinigingen zijn amper onderbouwd, of bij voorbaat vrijwel onhaalbaar.

In het akkoord is wel afgesproken dat als het tekort structureel groter wordt dan 2,8 procent, er wordt ingegrepen. Volgens het CPB dreigt dat voor 2026. Maar met de al bekende tegenvallers, lijkt ook het mes te moeten in de begroting voor 2025 die met Prinsjesdag – over 2,5 maand al! – naar de Kamer moet.

Eelco Heinen weet wat op het spel staat

Geert Wilders werd lang uitgesloten vanwege zijn ‘minder Marokkanen’-uitspraak. Eerder al, in 2012, verloren VVD en CDA alle vertrouwen in Wilders, nadat hij de stekker uit Rutte I had getrokken. Hij wilde tussentijds niet extra bezuinigen. Aan het cordon sanitaire werd pas vorig jaar een einde gemaakt door Ruttes opvolger als VVD-leider, Dilan Yeşilgöz.

Heinen weet dus wat er op het spel staat. Aan de ene kant moet hij burgers en financiële markten laten zien dat na jaren van feestbegrotingen, de geest van verkwisting terug in de fles kan.

Aan de andere kant is hij zich maar al te bewust van de reputatie van Wilders als het aankomt op tussentijdse bezuinigingen. Maar als hij werkelijk een kleinere overheid wil, dan moet hij als minister van Financiën als een bok op de haverkist gaan zitten.

Om duidelijk te maken dat de belastingafdracht door burgers en bedrijven – dit jaar 403 miljard euro – bij hem ook echt in veilige handen is.