In tijden van oorlog dreigt men te wennen aan wreedheden en absurditeiten. Zeker in een land als Rusland, waar wreedheid en absurditeit al eeuwenlang het natuurlijke behang lijken te vormen waartussen miljoenen mensen leven. Dat schrijft Pieter Waterdrinker.
Hebt u weleens gehoord van Pavlik Morozov? Nog net heb ik een staartje meegemaakt van het tijdperk waarin deze naam symbool stond voor ultiem patriottisme. Niet het patriottisme van onder Poetin, maar de directe voorloper daarvan: het patriottisme van de Sovjet-Unie.
‘Ja, hij was mijn vader, maar niet langer! Ik sta hier niet als zijn zoon, maar als pionier!’ sprak de dertienjarige Pavlik Morozov in 1931 voor de rechtbank, waarbij hij zijn vader Trofim aangaf voor anti-Sovjetactiviteiten.
Trofim Morozov, een zwoegende boer in een afgelegen gehucht in de Oeral, zou ‘koelakken’ (de scheldnaam voor voorheen vrije boeren die zich niet wilden onderwerpen aan de collectivisatie van de Sovjets) hebben geholpen. De vader verdween naar een strafkamp, en werd later geëxecuteerd.
Wat er daarna met ‘Pavlik’ gebeurde, leerde decennialang elk kind in de Sovjet-Unie op school. Een jaar na het proces waarin de jongen zijn vader had verraden – dat die een affaire zou hebben met een andere vrouw, speelde vrijwel zeker bij zijn daad een rol – werden hij en zijn broer dood gevonden in een bos.
Cultus
Moskou ging meteen met zijn martelaarschap aan de haal. Natuurlijk was deze ‘modelpionier’ volgens de staatspropaganda door vijanden van de Sovjet-Unie vermoord.
De nagedachtenis aan de jongen groeide uit tot een cultus. In boeken, pamfletten, liedjes en toneelstukken kregen kinderen te lezen, te horen en te zien wat hen als goede Sovjetburgers te doen stond. Familie en geliefden dienden desnoods verraden te worden. Voor het hogere doel.
En dat was toen, net als nu, uiteindelijk dit: de patriottische eenheid van de Russische staat, de onbetwistbare macht van het Kremlin bewaren en verdedigen.
Ik meen dat ik het op deze plek al eerder had over de nieuwe storm van verraad die over Rusland raast, sinds het begin van de Russische invasie in februari 2022 in Oekraïne. Buren geven hun buren aan, collega’s, ex-geliefden, familieleden. Uit wraak, uit seksuele of materiële jaloezie, uit andere zwarte menselijke motieven, vaak niet eens uit patriottisme.
Coterie
‘Hij beval zijn vijanden te vergiftigen, neer te schieten en gevangen te zetten. Hij plunderde en verduisterde bedrijven waar hij van hield. Hij stal van Rusland en verstopte zijn onrechtmatig verkregen winsten bij zijn trawanten. Hij plaatste kontkussers op belangrijke overheidsposities. Hij bouwde paleizen voor zichzelf en kocht jachten. Heb je zo’n “president” nodig?’
Van wie is deze passage afkomstig? Nee, niet van wijlen Aleksej Navalny. Al had dat goed gekund.
De in februari in een Siberisch strafkamp gestorven (volgens velen: vermoorde) anti-Poetin opposant legde juist jarenlang de gangen bloot van de coterie van ‘dieven en oplichters’ in het Kremlin.
Toch komen de woorden niet van Navalny, maar uit een pamflet dat de veertienjarige scholier Arseni Toerbin afgelopen najaar rondbracht bij hem in de buurt. In het stadje Livny, zo’n 350 kilometer onder Moskou.
Afgelopen week werd Toerbin – inmiddels vijftien jaar – veroordeeld tot vijf jaar cel vanwege ‘deelname aan een terroristische organisatie’. Door een militaire rechtbank, die sinds 2016 de bevoegdheid heeft kinderen vanaf veertien jaar te vervolgen voor ‘terrorisme’. Maar feitelijk werd de jongen gestraft voor zijn onverbloemde anti-Poetinpamflet.
‘Waarvoor krijgt hij vijf jaar?’ riep de moeder van de jongen die zonder vader opgroeide de rechter toe. ‘Waarom maken ze mijn kind kapot?’
Harde stok
De recente saga van de Russische tiener leest als een nachtmerrie. Ondanks zijn gave voor wiskunde had hij al vroeg interesse in politiek, maakte hij op school van zijn hart geen moordkuil. Het bracht hem diverse keren in aanvaring met zijn klasgenoten en leraren.
Moedig ging hij de straat op om vrijlating te eisen voor Aleksej Navalny. Toen die eenmaal was gestorven, bezocht hij dit voorjaar in Moskou diens graf.
Zijn pamflet was kennelijk als stok niet hard genoeg om hem te slaan. Toen de FSB (de voormalige KGB) vorig najaar zomaar het huis van zijn familie binnenviel, lichtte die de jongen van zijn bed, nam zijn computer in beslag. En vond de stok. Toerbin zou contact hebben gehad met het Russische legioen ‘Vrijheid voor Rusland’ dat met het Oekraïense leger vecht tegen Rusland.
Tot op het laatst hield Toerbin tegen de rechter vol dat hij weliswaar een aanvraagformulier van deze paramilitaire organisatie had gedownload, maar deze nooit heeft ingevuld. Volgens de rechter was dat wel het geval. Hij betitelde de jongen als ‘staatsgevaarlijk’ en vonniste hem voor de komende vijf jaar weg te voeren naar een cel.
Verradersrol
Een mens kan er slechts van kotsen als hij leest hoe Toerbins oude schoolvrienden tegen hem getuigden. Naar verluidt in ruil voor goede rapportcijfers.
Eenzelfde verradersrol namen twee van zijn leraressen op zich. Nota bene zijn lerares Russische taal en literatuur beweerde tegen de rechter dat ze al langere tijd ervan op de hoogte was dat Toerbin zich uitsprak tegen de Russische regering en de president. ‘Althans,’ zo dekte ze zich meteen lafhartig in, ‘dat heb ik gehoord van mededocenten en leerlingen.’
Lees ook van Pieter Waterdrinker:
Dood Navalny laat heel even menselijk Russisch gezicht zien
Pavlik Morozov viel na zeventig jaar van zijn sokkel. Letterlijk en figuurlijk. Van Sovjetheilige werd hij een Russische judas. Hoe zal het Toerbin later vergaan? Als hem geen verdere gruwelen overkomen – wat nooit valt uit te sluiten – dan zal deze nu jongste politieke gevangene in Rusland over vijf jaar weer vrij rondlopen.
Hoe ziet zijn land er dan uit? Is het mogelijk dat hij in de toekomst een rol op zich neemt als eerder Navalny? Die van een voorvechter voor een vrij en niet corrupt Rusland? Dromen Russen daar niet heimelijk van? En hoeveel precies? Op een dag zal de wereld het weten. Misschien.