Het vrije verkeer over de grenzen volgens het Schengenverdrag werd in Den Haag al veel langer gezien als een te romantisch ideaal, zag Carla Joosten. Helpen de nieuwe grenscontroles dat ideaal definitief om zeep?
Jarenlang hield de PVV vast aan het oude adagium van Geert Wilders dat het land op slot moest om ‘de massamigratie te stoppen’. Zo ver komt het niet, maar het eerste kabinet met de PVV probeert wel de controles aan de grenzen op te voeren met vijftig vrijgemaakte leden van de Koninklijke Marechaussee. Nederland telt 840 grensovergangen. De scepsis is groot.
Vrij verkeer over de grenzen: van ideaal naar probleem
In 1995 verdwenen de oude grenscontroles met slagbomen en rijen aan de landsgrenzen binnen de EU van de Benelux, Duitsland, Frankrijk, Spanje en Portugal. Dat was het gevolg van het in 1985 in het Luxemburgse plaatsje Schengen gesloten – en daarnaar genoemde – Schengenverdrag.
Na 1997 sloten andere Europese landen zich erbij aan. Maar het tevreden bedrijfsleven en de gewone automobilist bleken niet de enigen die voordeel hadden bij het onbelemmerde grensverkeer. Misdadigers en terreurverdachten profiteerden ook doordat ze vrijelijk door Europa konden reizen. Gaandeweg klonk de roep om terugkeer van de controles.
Grensverkeer onder druk na aanslagen en migratiecrisis
Schengen bleek een romantisch ideaal. Drie dagen na de aanslagen op het World Trade Center in New York op 11 september 2001 zei toenmalig minister van Justitie Benk Korthals (VVD) dat de Schengen-grenzen te open waren. Maar er gebeurde amper iets. Alleen Frankrijk voerde het aantal controles op en volgde het grensverkeer nauwlettend.
Nederland had sinds 1994 wel al Mobiel Toezicht Vreemdelingen, vliegende marechausseebrigades die steekproefsgewijs verkeer controleerden. Het door de PVV gedoogde eerste kabinet-Rutte probeerde de grenscontroles ook al op te voeren. Er werd veel verwacht van de inzet van technologie, waar Duitsland al mee was begonnen.
In 2011 kreeg toenmalig minister voor Immigratie, Integratie en Asiel Gerd Leers (CDA) een bon thuis voor te hard rijden in Duitsland. Daarop was een foto van hemzelf in zijn auto te zien. Hij vond het opmerkelijk, maar voelde zich niet in zijn privacy aangetast.
Voor de nucleaire top in 2014 sloot Nederland bijna de hele grens
Tijdens de Nucleare Security Summit in 2014 in Den Haag grendelde Nederland zo ongeveer de hele grens af. De marechaussee stuitte vooral op mensen die boetes hadden uitstaan of anderszins werden gezocht wegens overtreding van het strafrecht.
In 2015 drukte staatssecretaris van Veiligheid en Justitie Klaas Dijkhoff (VVD) zijn zorgen uit over de negatieve gevolgen van het vrije grensverkeer, zoals de mensensmokkel. De aanpak daarvan was volgens Dijkhoff prioriteit van het kabinet. Hij kondigde verscherping van het mobiele toezicht aan. Voortaan zouden de controles niet alleen langs, maar gedeeltelijk ook óp de weg worden gehouden. Op de komst van asielzoekers hadden de controles amper effect.
In 2023 vroeg toenmalig VVD-Kamerlid Ruben Brekelmans het kabinet om de grenscontroles op te voeren. Maar staatssecretaris van Justitie en Veiligheid Eric van der Burg (VVD) betoogde in een uitvoerig schrijven aan de Kamer dat het kabinet dit niet zag als een oplossing van het migratievraagstuk.
Nieuwe controles moeten verkeer over de grenzen indammen
Dit keer is het kabinet-Schoof aan zet. Sinds 9 december 2024 is de mobiele grenscontrole opnieuw geïntensiveerd. Het is de eerste concrete maatregel van minister van Asiel en Migratie Marjolein Faber (PVV), die hiermee een begin hoopt te maken met het ‘strengste asielbeleid ooit’. De controles zijn gericht op het verminderen van ‘irreguliere migratie en migrantensmokkel’, aldus Faber.
Asielzoekers zullen aan de grens worden teruggestuurd. Als ze de landsgrenzen willen passeren, komen ze altijd uit een veilig land: België of Duitsland. Volgens de Europese regels is het illegaal om door te reizen, maar die regels werden in de Europese Unie tot nog toe niet nageleefd. De vraag is ook hoe dat terugsturen in zijn werk zal gaan. De Europese Commissie in Brussel worstelt ook al een kleine twintig jaar met het asieldossier.
Marechaussee kan extra controles eigenlijk niet aan
De invoering van de extra controles volgt op jarenlange bezuinigingen door de kabinetten-Rutte op de Koninklijke Marechaussee. Die heeft, zegt de vakbond, met pijn en moeite vijftig medewerkers kunnen aanwijzen om het mobiele toezicht te intensiveren.
Duitsland ging Nederland eerder dit jaar voor met het opvoeren van de controles. De Duitse regering hoopte vooral de irreguliere migratie en grensoverschrijdende criminaliteit te verminderen en het land te beschermen tegen islamitische terroristen. Eind oktober meldde de federale politie dat in de eerste negen maanden 53.410 mensen waren tegengehouden wegens illegaal de grens oversteken. Van hen werden er 28.321 naar buurlanden teruggestuurd. Tegen bijna 8.000 mensen bleek een arrestatiebevel te gelden voor zware misdrijven of openstaande boetes. Ook werden bijna 1.200 smokkelaars opgepakt.
Schrijf u in voor onze ochtendnieuwsbrief
Abonneer u op de gratis nieuwsbrief EW Ochtend en start de dag scherp met de belangrijkste artikelen over politiek, economie en buitenland.
