De hervatte boerenprotesten tegen de stikstofmaatregelen van het kabinet maken opnieuw duidelijk dat er snel een oplossing moet komen. Als de voorstellen van landbouwminister Carola Schouten en de adviezen van de commissie-Remkes niet vóór de Tweede Kamerverkiezingen zijn omgezet in nieuwe wetgeving, dreigen economie en natuur voor lange tijd op slot te blijven, schrijft Thijs Udo.
Het kabinet en minister van Landbouw Carola Schouten (ChristenUnie) worstelen met de adviezen van de commissie-Remkes aangaande de voortgang van de stikstofproblematiek. In een voorlopige reactie doet Schouten water bij de wijn, maar de veel hogere ambitie onderschrijft zij niet. Dat is wellicht verstandig. De adviescommissie onder leiding van VVD’er Johan Remkes heeft immers niet per definitie gelijk.
Komen maatregelen kabinet niet te laat, en zijn ze wel voldoende?
Deze bijdrage is ingezonden door Thijs Udo (1954), bestuursrechtjurist, ondernemer, oud-Tweede Kamerlid voor de VVD, voormalig Provinciale Statenlid Zuid-Holland, oud-wethouder gemeente Katwijk, annex regiobestuurder Holland Rijnland.
Ingezonden opinieartikelen worden geselecteerd door de redactie, maar vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs het standpunt van Elsevier Weekblad.
De minister wil nu inzetten op innovatie in de landbouw om de stikstofneerslag in de natuur te verminderen. De grote vraag is: hoe dan? Komen de maatregelen van het kabinet niet te laat, en zijn ze wel voldoende? Ook bij het aanvaarden van de resultaatsverplichtingen kan de economie mogelijk niet voldoende door. En dan krijgt Nederland een afschuwelijk probleem. Een ander type lockdown dreigt: het op slot zetten van economie en natuur.
Qua stikstofemissiereductie heeft Remkes een veel hogere doelstelling voorgesteld dan het kabinet van plan is: de stikstofuitstoot zou in 2030 met 50 procent moeten zijn gereduceerd. Anders komt er onvoldoende ruimte voor nieuwe (economische) ontwikkelingen of voor uitbreiding van bestaande activiteiten. Hiernaast stelt het adviescollege dat het kabinet te veel nastreeft en te weinig vastlegt.
Het vrijwillige karakter van veel maatregelen wordt fel gekritiseerd, omdat er op deze manier eigenlijk geen ‘systeemverandering’ mogelijk is, zoals de versnelde invoering van kringlooplandbouw. En er moet wetgeving komen om de voornemens vast te leggen voor de verschillende sectoren. Dit heeft in het bijzonder betrekking op de opkoop en omvorming van agrarische bedrijven.
Remkes: ‘Het uitgangspunt zou moeten zijn dat alle sectoren die verantwoordelijk zijn voor de vervuilende emissies evenredig moeten gaan bijdragen aan die emissiereductie.’ Ja, en dan is natuurlijk de landbouw aan de beurt: die is immers verantwoordelijk voor 45 procent van de stikstofuitstoot.
Je proeft dat minister Schouten hier op eieren moet lopen, omdat haar eigen partij daar niet echt aan wil. Ook het CDA twijfelt, angstig als ook deze partij is voor de volgende verkiezingen en de reactie bij de boerenachterban. Naast de landbouw moeten ook de sectoren industrie, bouw, luchtvaart en scheepvaart meedoen.
Heeft Remkes wel gelijk?
Nu moet ik zeggen dat het geheel aan adviezen van de commissie-Remkes de geest uitademt van het boek Brave New World van Aldous Huxley. ‘De vooruitgang van de wetenschap zou moeten leiden tot een nieuwe ideale maatschappij.’
Lees ook het commentaar van Rob Ramaker: Stikstof illustreert, wetten zijn niet vrijblijvend
De uitwerking van de adviezen van Remkes is inderdaad een utopische maatschappij, terwijl het echte Nederland klein en dichtbevolkt is met een enorme landbouwdierendichtheid. En deze dichtheid breekt ons dan op. De staat van de natuur is in Nederland slechter dan die in veel andere EU-lidstaten, dat staat als een paal boven water. Onze natuur kan pas duurzaam terugkeren in een goede staat als de stikstofuitstoot onder de kritische depositiewaarde blijft. Maar bij de andere kant van de medaille, het economische verhaal, lijkt Remkes toch schipbreuk te lijden.
Zo wil hij een Afrekenbare Stoffenbalans invoeren om de mineralen op agrarische percelen in balans te brengen. Hierbij zou ook het systeem van fosfaatrechten, dierrechten en varkensrechten worden afgeschaft. Maar dit systeem lijkt voorlopig echt zeven mijlen te ver te gaan! Dit zou de gehele wetgeving op zijn kop zetten. En dan ontstaat er een afschuwelijke bureaucratische massa aan nieuwe wet- en regelgeving. Met ongetwijfeld een nieuwe opstand bij de boerensector tot gevolg.
We hebben bij stikstof nadrukkelijk met Europa te maken: het veelgenoemde Natura 2000 is een Europees netwerk van natuurgebieden. Dit netwerk is de gezamenlijke verantwoordelijkheid van de lidstaten. De Raad van State heeft in navolging van het Europese Hof van Justitie vastgehouden aan een strikte uitleg van de wetgeving — vooral de Habitatrichtlijn — die in dezen nodig zou zijn.
Wat is nu nodig? Snelheid en steun van de EU, Frans Timmermans
De uitdaging is nu tot wetgeving te komen die juridisch houdbaar is en blijft. En tegelijk moeten onze bestuurders proberen de economische ontwikkeling af te stemmen op de natuurbescherming. Het totaal aan emissiereductie en de natuurherstelmaatregelen zullen ons land weer van het slot moeten halen.
Maar dat wordt moeilijk als de Europese Commissie, met vicevoorzitter Frans Timmermans, zich zo halsstarrig blijft verzetten tegen een nieuwe indeling van natuurgebieden in ons land. Bovendien gaat het regelgevingsproces veel en veel te traag. Snelheid is geboden, want ons land schreeuwt om omvangrijke huizenbouw, grootschalige infrastructuur, energietransitie, waterwegbouw, dijkversterkingen en een innovatief vernieuwend bedrijfsleven, zeker na het corona-tijdperk.
Warme sanering landbouw
Minister Carola Schouten zet in op het perspectief dat boeren die willen blijven, kunnen blijven en dat ze de boeren helpt die willen stoppen. Het kabinet belooft ook investeringen te subsidiëren in innovatieve stallen, in aanpassing van het veevoer, in vergroting van de weidegang in de melkveehouderij, en in het emissiearm uitrijden van mest.
Dit is deels nieuwe wijn in oude zakken, maar een zekere inkrimping van de intensieve varkens- en pluimveeveehouderij is onvermijdelijk. Onze leefomgeving, natuur, ruimtelijke ordening, volksgezondheid en waterwinning zijn erbij gebaat, vooral in Brabant en op de Veluwe.
Opvallend is ook dat er veel beleid wordt aangekondigd, landelijk en regionaal, maar ik zie de noodzakelijke snelheid in de uitvoering nog niet zo één-twee-drie ontstaan. Hoeveel varkensrechten definitief uit de markt worden genomen, is bijvoorbeeld afhankelijk van de actuele marktprijs van varkens, die onder meer samenhangt met de varkenspest in China. Daarnaast krijgen we bij de opkoop van bedrijven ook te maken met de nodige juridische procedures en rechtszaken. Dat dit veel tijd gaat kosten, is overduidelijk. Je moet toch algauw een periode van drie tot zeven jaar uittrekken voor uitkoop en verplaatsing.
Lees ook deze ingezonden bijdrage van Thijs Udo terug over het Stikstofprobleem: hoe en wanneer kan Nederland van het slot?
De vraag is nu of het beleid dat is voorgesteld op tijd komt om ervoor te zorgen dat Nederland niet langer op slot blijft, want die dreiging is levensgroot. De Tweede Kamerverkiezingen komen dichterbij en de nieuwe wet ligt er nog lang niet. Het kabinet studeert nog op de vele aspecten en voorstellen van ‘Remkes’. Misschien moeten de ambtenaren van het ministerie van Landbouw aan de Bezuidenhoutseweg wat meer gaan overwerken. Vóór de verkiezingscampagne in 2021 moet de wet door het parlement zijn aangenomen, anders gebeurt er jaren niks. Dan ontstaat er een ander type lockdown: die van economie en natuur.