Vandaag precies dertig jaar geleden, op 23 mei 1992, kwam Giovanni Falcone om bij een bomaanslag vlak bij Palermo. Waarom was deze Italiaanse onderzoeksrechter die streed tegen de Siciliaanse maffia zo bijzonder? In een ingezonden artikel bespreekt Jan-Joost Kroon, auteur van het boek Van Capo tot CEO, leerzame inzichten van de Italiaanse maffia, de nalatenschap van Falcone.
Er is geen overheidsgebouw in Italië waar zijn foto niet hangt, een iconische rechter, een man die zijn leven heeft opgeofferd in een oneerlijk gevecht. Vandaag, dertig jaar geleden, ontplofte vlak bij Palermo een bom van 500 ton die werd geregistreerd als een kleine aardbeving. De ontploffing had plaats op de snelweg A29 waar Giovanni Falcone en escorte reden. Deze aanslag leidde tot een enorme schok op Sicilië en in Italië. Toen 53 dagen later zijn kompaan Paolo Borsellino werd vermoord, was de maat helemaal vol in Italië. Wat zijn de gevolgen van die gruwelijke daden in het huidige Italië?
Jan-Joost Kroon (1982) is organisatieadviseur en schrijver van het onlangs verschenen managementboek ‘Van Capo tot CEO, leerzame inzichten van de Italiaanse maffia’.
Ingezonden opinieartikelen worden geselecteerd door de redactie, maar vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs het standpunt van EW.
Falcone was onderzoeksrechter en vocht diverse gevechten tegelijk:
– tegen de Cosa Nostra (de Siciliaanse maffia);
– tegen collega’s binnen justitie;
– tegen politieke belangen.
Falcone was een keiharde werker
Falcone was een eigenwijze man, een man die maximale inzet verwachtte van zichzelf en ook van iedereen met wie hij werkte. Hij was Siciliaan en dat gaf hem ook het vermogen om zich te herkennen in zijn landgenoten die zich aansloten bij de Cosa Nostra.
Falcone is verantwoordelijk voor een enorme doorbraak doordat hij Tommaso Buscetta, een hoog geplaatst lid van de Cosa Nostra, aan het praten kreeg. Buscetta vertelde 41 dagen lang over de structuur en de geheimen van de organisatie, en ook over de samenwerkingsverbanden met mensen in de boven- en onderwereld. Zijn verklaringen leidden tot de Maxi Processo, het massaproces tegen de Siciliaanse maffia, eind jaren tachtig in Palermo waar meer dan vierhonderd verdachten terecht stonden. Ineens had de maffia een gezicht gekregen, terwijl de leden liever in de luwte opereren.
Niet alleen de maffia was niet blij met deze aandacht
Hooggeplaatste figuren uit de bovenwereld wilden ook dat deze aandacht zo snel mogelijk stopte, omdat vermeende samenwerking natuurlijk niet openbaar mocht worden. Falcone werd vrij snel na dit succes weggepromoveerd naar Rome en veel verdachten werden in hoger beroep alsnog vrijgesproken. Daardoor leek alsof het werk van Falcone bijna voor niets was geweest, maar niets was minder waar. Zijn kompaan Paolo Borsellino zette zijn werk voort op Sicilië, terwijl Falcone ongestoord verder ging met het bestrijden van de maffia (en haar entourage) vanuit Rome.
Abonnee worden?Dagelijks op de hoogte blijven van de laatste actualiteiten, achtergronden en commentaren van onze redactie? Bekijk ons aanbod en krijg onbeperkt toegang tot alle digitale artikelen en edities van EW.
Abonnee worden?Dagelijks op de hoogte blijven van de laatste actualiteiten, achtergronden en commentaren van onze redactie? Bekijk ons aanbod en krijg onbeperkt toegang tot alle digitale artikelen en edities van EW.
Bekijk de mogelijkheden voor een (digitaal) abonnement hier
Hij liet zich inspireren door de FBI en richtte de DIA op: Direzione Investigativa Antimafia die tot op de dag van vandaag strijd voert tegen de maffia. De druk op de Cosa Nostra werd steeds groter, en de irritatie van de toenmalige Capo di tutti capi (CEO) groeide over de steeds strenger wordende maatregelen tegen de maffia. Deze CEO wilde een statement maken en hij had gedacht met de moord op Falcone de jacht op maffiosi te stoppen.
Achteraf blijkt dat de Cosa Nostra haar hand heeft overspeeld.
De bevolking kwam, zeker na de dood van Borsellino twee maanden later, in opstand. Massaal kwamen de mensen uit hun huizen en keerden zich openlijk tegen de maffia. Witte lakens werden over de balkons gehangen als anti-maffiateken. Een nieuwe beweging tegen de maffia was geboren.
Dit was niet eerder vertoond in Italië. Terwijl de maffia in het verleden wel kon rekenen op de loyaliteit van de lokale bevolking, was deze nu verdwenen. De mensen waren het zat. Dat gevoel is daarna gebleven, niet altijd even nadrukkelijk aanwezig, maar steeds meer mensen en ondernemers durven zich uit te spreken tegen de maffia.
Wat is de nalatenschap van Falcone geweest?
In elk geval zeker dat hij de maffia in Italië, waarvan het bestaan lange tijd is ontkend, een gezicht heeft gegeven. Dat hij heeft aangetoond dat een gevecht tegen de georganiseerde misdaad een gevecht is dat plaatsheeft op diverse plekken, zowel in de bovenwereld als in de onderwereld. Door de oprichting van de DIA heeft Italië van de aanpak van de georganiseerde misdaad een serieus speerpunt gemaakt, en anti-maffiawetgeving is vastgelegd in de Italiaanse wetten.
Wat Falcone ook heeft laten zien, is dat wanneer je werkt met zelfs de ergste mensen op aarde, dat wanneer je je probeert te verplaatsen in hun wereld, je bepaalde zaken gaat begrijpen. Falcone duidde zijn vermogen om écht respect te hebben voor andere opvattingen in de volgende quote:
‘Het leren kennen van maffiosi heeft mijn relatie tot andere mensen diepgaand veranderd, wat ook geldt voor mijn overtuigingen. Ik heb geleerd zelf in hen die op het oog de ergste wezens zijn die er bestaan, het menselijke te herkennen. Ik heb geleerd om werkelijk, en niet alleen formeel, respect te hebben voor de opvattingen van andere mensen.’
In een tijd waarin stigmatisering en de cancelcultuur in Nederland steeds ‘normaler’ lijken te worden, is dit toch een quote om nog eens goed tot je te laten doordringen. Falcone verdiepte zich in de materie, in de gedachtegang van anderen/maffiosi en daardoor snapte hij hoe hij de georganiseerde misdaad écht pijn kon doen. Hij veroordeelde de daden, maar stond open voor andere opvattingen.
De schok in 1992 heeft ertoe geleid dat de maffia zichtbaar werd, dat mensen openlijk afstand durfden te doen van de maffia en instanties, dat wet- en regelgeving versneld werd ingevoerd waarvan nu nog steeds wordt geprofiteerd.
Het gevecht van dappere mannen als Giovanni Falcone en Paolo Borsellino wordt nog steeds voortgezet. Momenteel is Nicola Gratteri het gezicht van het gevecht tegen de maffia. Hij doet dit in Calabrië, want de maffia is overal.